Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Π. ΒΑΛΑΒΑΝΗΣ ΣΤΙΣ 12 ΜΑΪΟΥ ΣΤΗΝ ΙΤΕΑ ΘΑ ΚΑΝΕΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΙΠΠΟΔΡΟΜΙΟ - ΜΙΛΑΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΘΗΝΑ

Το χτίσιμο της Ακρόπολης ήταν πολιτική ενέργεια

Ο καθηγητής Αρχαιολογίας Π. Βαλαβάνης μιλάει για την αρχαία και σύγχρονη Αθήνα

Της Γιωτας Συκκα

Οι φοιτητές τρελαίνονται να τον ακούν. Από τους πιο αγαπητούς καθηγητές Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ο Πάνος Βαλαβάνης, πάντα κοντά στους νέους. Αμεσος, γλαφυρός, εύληπτος. Εχει το χάρισμα του καλού δασκάλου. Εξίσου εύληπτα τα βιβλία και οι μελέτες του για την αρχαία ελληνική εικονογραφία, την αρχιτεκτονική, την αθηναϊκή τοπογραφία, τον αρχαίο αθλητισμό, κλέβει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, όπως και του συνομιλητή του.

Πριν από ένα μήνα,
κέρδισε την επιστημονική κοινότητα ανακοινώνοντας ότι εντόπισε τον αρχαίο ιππόδρομο των Δελφών. Τώρα, με το βιβλίο του «H Ακρόπολη μέσα από το Μουσείο» (εκδ. Καπόν), απαντά σε όσα θα ήθελε να μάθει ο καθένας μας. Αντιμετωπίζοντας τα αρχαία με όρους παρόντος, εξηγεί πώς και γιατί φτιάχτηκαν τα μνημεία στον Ιερό Βράχο. Μέσα από αυτά, περνάει η εθνική ιδεολογία της Αθήνας. «Υπήρξαν πολιτικές σκοπιμότητες», λέει ο Π. Βαλαβάνης. Πώς να μην κρεμαστείς από τα χείλη του!

«Τα μνημεία της Ακρόπολης κάλυψαν πολλές ανάγκες: πρώτα πρώτα την ανάγκη τίμησης των θεών και την έκφραση ευγνωμοσύνης για τη βοήθεια που είχαν προσφέρει στους Αθηναίους κατά την απομάκρυνση του περσικού κινδύνου. Αλλη ανάγκη ήταν η λατρευτική. Οι λατρείες της Ακρόπολης έπρεπε να στεγαστούν σε νέους ναούς, αφού οι αρχαϊκοί είχαν καταστραφεί το 480 π.Χ. από τους Πέρσες και παρέμεναν για 30 χρόνια σε ερείπια. Επίσης, οι ναοί στην αρχαιότητα δεν ήταν μόνο λατρευτικοί χώροι, αλλά ως δημόσια μνημεία εξέφραζαν την εικόνα της πόλεως. Αποτελούσαν έκφραση της ισχύος και της ακτινοβολίας της. H απόφαση του Περικλή και του αθηναϊκού λαού να κάνουν αυτή την τεράστια επένδυση για να ξαναχτίσουν τους ναούς της Ακρόπολης αποτελούσε μια πολιτική ενέργεια με θρησκευτική αφετηρία».

– Ποια πολιτικά μηνύματα έστειλαν μέσω του Παρθενώνα οι Αθηναίοι;

– Ο Περικλής γνώριζε ότι οι Αθηναίοι δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τους Σπαρτιάτες σε πολεμικό επίπεδο. Μέσω των έργων πολιτισμού ήθελε να αναδείξει την Αθήνα σε πρωτεύουσα πόλη, διεκδικώντας ηγεμονική θέση στην Ελλάδα. Και ο δυναμικότερος τρόπος πολιτιστικής έκφρασης είναι η μνημειακή αρχιτεκτονική. Σε κάθε εποχή τα μεγάλα έργα γίνονται στα ισχυρά κέντρα οικονομικής εξουσίας. Ο Παρθενώνας αποτελεί ένα οικοδόμημα γεμάτο με συμβολισμούς της δύναμης, του αγώνα και της νίκης.

Καινοτομία

– Γιατί τοποθέτησαν ιωνική ζωφόρο στον δωρικό Παρθενώνα;

– To χαρακτηριστικότερο σύμβολο της αθηναϊκής λαμπρότητας ήταν η πομπή των Παναθηναίων. Η πορεία όλου του λαού από τον Κεραμεικό προς την Ακρόπολη, με τους άρχοντες και τα λαμπρά νιάτα της πόλεως, μαζί με τα άρματα και τις ίλες του αθηναϊκού ιππικού, ήταν η απόδειξη της αθηναϊκής ισχύος που έπρεπε να απεικονιστεί. Σε έναν δωρικό ναό δεν υπήρχε χώρος, γιατί τα αετώματα «ανήκαν» στους θεούς και οι μετόπες στους ήρωες. Επρεπε να βρεθεί μια ενιαία ζώνη στο μνημείο που θα απεικόνιζε το αθηναϊκό παρόν. Επειδή αυτό που ήθελαν να προβάλουν ήταν ισχυρότερο από την αρχιτεκτονική τους παράδοση, οδηγήθηκαν στην καινοτομία.

Τα τρία μηνύματα

– Υπήρχαν άλλα μηνύματα που έστειλαν μέσα από τον γλυπτό διάκοσμο;

– Hθελαν να υπογραμμίσουν α) τον ρόλο τους στην απόκρουση των Περσών μέσω της απεικόνισης μυθικών συγκρούσεων στις μετόπες, β) την παμπάλαιη αυτοχθονία τους, ως ένδειξη υπεροχής έναντι των Σπαρτιατών, και γ) ότι η Αθήνα ήταν η αγαπημένη πόλη όλων των θεών. Eτσι, με τις ευφυείς καλλιτεχνικές συλλήψεις του Φειδία, απεικονίζονται στο ανατολικό αέτωμα και στην ανατολική ζωφόρο στον Παρθενώνα όλοι οι θεοί. Για πρώτη φορά στην εικονογραφία μετουσιώνεται με τέτοιο τρόπο σε εικόνα η ιδεολογία που θέλει να προβάλει το αθηναϊκό κράτος.

– Πρόσφατα παρουσιάσατε σε διάλεξη τα στοιχεία για τον εντοπισμό του αρχαίου ιπποδρόμου των Δελφών. Θα ξεκινήσετε άμεσα την ανασκαφή;

– Η ανασκαφή δεν είναι πρωταρχική ανάγκη στην αρχαιολογία. Η ταύτιση της θέσης του συγκεκριμένου μνημείου βασίζεται κυρίως στην εικόνα της φυσικής γεωμορφολογίας του χώρου, καθώς και στον συσχετισμό του με τις αρχαίες πηγές. Επίκειται συνάντηση με τον διευθυντή της Γαλλικής Σχολής Αθηνών για να οργανώσουμε από κοινού ένα πρόγραμμα τοπογράφησης, γεωλογικής έρευνας και επιλεκτικών ανασκαφικών τομών.

Ωρα για επανεκτίμηση αξιών και αρχών

– Είστε Αθηναίος, έχετε γράψει πολλά βιβλία για την αρχαία ιστορία της πόλης, θυμώνετε με την ασχήμια της;

– Δεν θυμώνω πλέον. Βρίσκω όμως πολύ λυπηρή την εξοικείωσή μας με την ασχήμια, τη βρωμιά, τη θλιβερή εικόνα μιας τριτοκοσμικής πρωτεύουσας. Η όμορφη και καθαρή πόλη δεν θα πρέπει να είναι μόνον αίτημά μας προς τους υπευθύνους αλλά και δική μας καθημερινή έγνοια. Οι κακές εικόνες μάς καταθλίβουν, η ομορφιά μάς ανεβάζει.

– Τελευταία συζητείται αν θα πρέπει να τοποθετηθούν κάγκελα σε εμβληματικά κτίρια της πόλης όπως η Ακαδημία, το Πανεπιστήμιο, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Συμφωνείτε;

– Τα μνημεία πρέπει να μένουν ανοιχτά και προσιτά. Τα μαντρωμένα μνημεία χάνουν μεγάλο μέρος από την ακτινοβολία τους, άρα και από τον παιδευτικό τους ρόλο. Ομως έχουμε και υποχρέωση να τα διαφυλάσσουμε, γιατί τα λερωμένα και πληγωμένα μνημεία σκοτεινιάζουν. Οι λύσεις για την προστασία των μνημείων πρέπει να είναι μετρημένες και με μεγάλη ευαισθησία.

– Από πού εκπορεύεται αυτή η επιθετικότητα;

– Ο πολιτισμός και η παιδεία προσπαθούν να περιορίσουν τα άγρια ένστικτα, που από τη φύση του διαθέτει ο άνθρωπος, ορίζοντας τα πλαίσια των κοινωνιών. Οταν τα πλαίσια διαταραχθούν, όπως συνέβη τα προηγούμενα 30-40 χρόνια στη χώρα μας, αφυπνίζονται ξανά τα πρωτόγονα αισθήματα. Η ιδιοτέλεια μας απέκοψε από το αίσθημα της κοινότητος. Η δημόσια περιουσία, που ανήκει σε όλους μας, γίνεται αντικείμενο καταστροφής και λεηλασίας, γιατί έτσι εκδηλώνουμε την αντίδρασή μας απέναντι σε μια κοινωνία, που όμως οι ίδιοι δημιουργήσαμε!

– Ελπίζετε σε κάτι καλύτερο;

– Βεβαίως! Οι νέες, δύσκολες συνθήκες θα λειτουργήσουν ευεργετικά. Μέσα από τον πόνο και τις δυσκολίες θα υποχρεωθούμε σε μετά-νοια (= αλλαγή μυαλού). Θα οδηγηθούμε σε επανεκτίμηση των αξιών, σε νέες επιλογές βασικών αρχών για μια πιο ισορροπημένη προσωπική και κοινωνική ζωή. Θέλοντας και μη, θα επανέλθουμε στον εκ νέου ορισμό του αναγκαίου και του σημαντικού, των οποίων το νόημα απωλέσαμε.

– Στη χώρα μας έχουμε πολλά μουσεία, όμως γιατί δεν τα επισκέπτονται οι Ελληνες;

– Στα μουσεία δεν πήγαιναν ποτέ όλοι. Σήμερα πηγαίνουν πολύ περισσότεροι από παλιά, παρά τις κατά καιρούς αυξομειώσεις. Νομίζω πως το σημαντικότερο πρόβλημα είναι ότι τα αρχαία τα φυλάσσουμε σε ένα ιστορικό θησαυροφυλάκιο, με αποτέλεσμα ο τρόπος προσέγγισης να πηγάζει από το δέος. Θα έπρεπε οι εκθέσεις να είναι πιο φιλικές και πιο ανάλαφρες. Επίσης, τα μουσεία θα πρέπει να διευρύνουν τις δράσεις τους με εκθέσεις για πιο ενδιαφέροντα θέματα, να διαμορφώσουν ειδικά προγράμματα για νέους, με καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και, τέλος, να μένουν ανοιχτά καλύτερες ώρες από το 8 π.μ. - 3 μ.μ.

– Πώς αισθάνεστε με τους φοιτητές σας;

– Τυχερός! Οι νέοι έχουν δυναμισμό και έφεση για μάθηση. Ο ρόλος μας μέσα από τη διδασκαλία της επιστήμης είναι να τους διδάξουμε ορθοφροσύνη και ευθυκρισία.

– Η σύζυγός σας, Εφη Μπαζιωτοπούλου, είναι επίσης διακεκριμένη αρχαιολόγος. Πώς είναι δύο αρχαιολόγοι στο ίδιο σπίτι; Τι συμβουλεύετε τους γιους σας;

– Δεν είχαμε ποτέ πρόβλημα γιατί δεν υπήρξε μεταξύ μας ανταγωνισμός. Αντίθετα, υπήρξε αλληλοστήριξη. Τους γιους μου δεν τους συμβουλεύω με την καθιερωμένη σημασία του όρου. Μεγαλύτερο ρόλο παίζει το παράδειγμα και η γενικότερη ατμόσφαιρα του σπιτιού. Ενας σοφός λέει: Αν θέλετε να κάνετε ισορροπημένα και ευτυχισμένα παιδιά, θα πρέπει να τα έχετε καλά με τον/τη σύντροφό σας.

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_21/04/2013_517996