...H ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΙΣΤΙΚΗ
ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ, ΤΑ ΠΑΘΗ, ΟΙ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΕΣ ΟΙ
ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ, Ο ΑΤΟΜΙΚΙΣΜΟΣ, ΤΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΟΥ ΜΑΣ ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΣΑΝ ΟΙ ΕΠΟΧΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΑΝ ΦΤΑΙΝΕ
Μου ‘χει τύχει κι εμένα να σιχτιρίσω τη μεταπολίτευση, αλλά αμέσως μετά το ξανασκέφτομαι. Είναι σαν να καταργιέσαι τη μάνα που σε γέννησε. Όσο σοβαρή κι αν είναι η αφορμή γι’ αυτή την παρεκτροπή, κατά βάθος δεν το εννοείς.
Η προσπάθεια αποδόμησης της μεταπολίτευσης αποτελεί δημοφιλές σπορ που ασκείται όλες τις μέρες του έτους, εδώ και πολλά χρόνια, από γραφιάδες, διανοούμενους και πολιτικά πρόσωπα.
Επιχειρείται με τρόπο συστηματικό να ενοχοποιηθεί η μεταπολίτευση για όλες τις κακοδαιμονίες της χώρας – κάτι σαν την έκπτωση των πρωτόπλαστων από τον παράδεισο. Για τη διαφθορά, για την υπερχρέωση, για τις πελατειακές σχέσεις, για την πολιτική αστάθεια, για την εξαχρείωση του πολιτικού προσωπικού, για την κατάπτωση της παιδείας, για τις συλλογικές μας αυταπάτες. Μόνο γι την υπερθέρμανση του πλανήτη δεν έχει ενοχοποιηθεί (ακόμα).
Πρόκειται για τον πιο ύπουλο και υποκριτικό μύθο της…
μεταπολίτευσης. Όχι ότι έχω καμιά εμμονή,
με τη χρονική περίοδο κατά την οποία η γενιά μου ανδρώθηκε, αλλά κάθε φορά που ακούω τη σχετική παραφιλολογία συνειδητοποιώ ότι όσοι τα λένε αυτά δεν έχουν πρόβλημα με τη μεταπολίτευση, έχουν πρόβλημα με τη δημοκρατία.
Είναι προφανές, άλλωστε. Όταν λες ότι για όλα τα στραβά φταίει η μεταπολίτευση, τείνεις αυτομάτως να αθωώσεις την επτάχρονη δικτατορία που είχε προηγηθεί. Στρατιωτικός νόμος, πολιτικοί κρατούμενοι, βασανιστήρια, δολοφονίες. Μια περίοδος απόλυτης ανελευθερίας, σκοταδισμού, διάρρηξης των σχέσεων της χώρας με τη διεθνή κοινότητα και απώλεια της επαφής με τις πολιτικές, τις πολιτιστικές και τις τεχνολογικές εξελίξεις σε όλο τον πλανήτη. Ένα τεράστιο φρένο για όλη τη χώρα, για την κοινωνία, για την παιδεία, για τη διεθνή μας εικόνα και, κυρίως, για την εικόνα που εμείς οι ίδιοι έχουμε για τον εαυτό μας και για την πατρίδα μας. Μια ιστορική φάση η οποία, καθόλου τυχαία, κορυφώνεται με μια μεγάλη εθνική τραγωδία. Αυτή λοιπόν την ιστορική περίοδο έρχεται να αθωώσει το αφήγημα που αποδίδει στη μεταπολίτευση όλα τα στραβά του τόπου.
Αλλά για να έχουμε όλη την εικόνα, αθωώνει επίσης τη μετεμφυλιακή Ελλάδα, τη δεξιά τρομοκρατία, τις εκτελέσεις, τα στρατοδικεία, τις φυλακές, τις εξορίες, τις δηλώσεις μετανοίας και τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων, το ρουσφέτι, τη διασπάθιση του σχεδίου Μάρσαλ. Κι ακόμα την εσωστρέφεια, την αστυφιλία, την ερήμωση της υπαίθρου, τη μετανάστευση, την έναρξη της καταστροφής του φυσικού και του αστικού περιβάλλοντος, την καθαρεύουσα, την εκπαιδευτική στασιμότητα, την προγονολατρεία και τον θρησκευτικό σκοταδισμό, το κιτς, το μπετόν, την αντιπαροχή, τη Βασιλική Πρόνοια. Κι αργότερα τις εκλογές βίας και νοθείας, τις ίντριγκες του παλατιού, την αποστασία, τη χωροφυλακίστικη νοοτροπία του κράτους.
Για να μη μακρυγορούμε, η μεταπολίτευση είναι η πιο μακρά ειρηνική και δημοκρατική περίοδος του ελληνικού κράτους. Μια εποχή που γέννησε ιδέες και ελπίδες, που παρά τις αντιφάσεις και τις ατέλειες της νεότευκτης δημοκρατίας μεγάλωσε γενιές πιο καλά εκπαιδευμένες, πιο εξωστρεφείς, πιο δημιουργικές. Που έδωσε ευκαιρίες στη χώρα, ασχέτως αν αυτές τελικά δεν αξιοποιήθηκαν. Που δημιούργησε πλούτο και ευημερία, έστω με τρόπο στρεβλό. Στρεβλώσεις, πάντως, που φέρουν όλα τα ίχνη των προηγούμενων σκοτεινών περιόδων.
Κι αν για κάτι πρέπει να μεμφόμαστε τη μεταπολίτευση (όσο κι αν αυτό ακούγεται ούτως ή άλλως γελοίο, δεν φταίει η ιστορία για τα παθήματά μας, φταίει η αλληλεπίδραση των πόλων της εξουσίας με τα δικά μας πάθη και με τις δικές μας παραλείψεις), αν τέλος πάντων πρέπει να προσωποποιήσουμε τη μεταπολίτευση και να την ενοχοποιήσουμε για κάτι, είναι ότι δεν αποτίναξε(ότι δεν αποτινάξαμε, δηλαδή) σε ικανοποιητικό βαθμό την κληρονομιά, τα πάθη, τις ηγεσίες, τα ιδεολογήματα, τις ανεπάρκειες που μας κληροδότησαν οι εποχές που προηγήθηκαν. Τις εξαρτήσεις, τον ατομικισμό, τα ελλείμματα πολιτισμού και παιδείας, την αθλιότητα του πολιτικού συστήματος και των εγχώριων ελίτ. Και, για να μην ξεχνιόμαστε, τις βαθιές ανεπάρκειες, τις ιδεοληψίες και τα κόμπλεξ του αντίπαλου δέους, δηλαδή της ελληνικής Αριστεράς. Αυτό που μας έλειψε ήταν περισσότερη μεταπολίτευση, περισσότερη δημοκρατία, πιο βαθιά τομή με το παρελθόν, μια πιο καταλυτική επανεκκίνηση.
Ναι, αλλά η κρίση; θα αναρωτηθεί κάποιος. Όλος αυτός ο κοινωνικός σεισμός που βιώνουμε δεν είναι επαρκής απόδειξη ότι η μεταπολίτευση ήταν μια χαμένη υπόθεση που μας οδήγησε κατευθείαν στον όλεθρο;
Παρότι το επιχείρημα μοιάζει καταλυτικό, τελικά δεν θα συμφωνήσω. Προφανώς η μεταπολίτευση δεν ευθύνεται για τη διεθνή οικονομική κρίση, ούτε για την παγκοσμιοποίηση, ούτε για την ετεροβαρή αρχιτεκτονική του ευρώ. Αλλά και όσον αφορά τις ενδογενείς παθογένειες που συνέβαλαν στην ένταση της κρίσης, αποτελούν δομικά και διαχρονικά στοιχεία του ελληνικού κράτους, δεν κυοφορήθηκαν το ’74. Άλλωστε, η παραφιλολογία περί «του τέλους της μεταπολίτευσης» είχε ξεκινήσει πολύ πριν από το 2010.
Οι μόνοι εντέλει που έχουν λόγους να ρίχνουν το ανάθεμα στη μεταπολίτευση είναι οι νεοναζί της Χρυσής Αυγής και κάτι τύπου σαν τον Καρατζαφέρη, τον Βορίδη, τον Γεωργιάδη, τον Κρανιδιώτη. Οι νοσταλγοί της χούντας, τα κατάλοιπα του ταγματασφαλιστισμού και του μαυραγοριτισμού. Όλοι οι άλλοι δεν δικαιώνονται όταν την ενοχοποιούν, και όταν το επιχειρούν βρίσκονται σε κατάσταση πλάνης – εκτός αν ιδιοτελείς σκοπιμότητες τους ωθούν συνειδητά στη λαθροχειρία.
Ο… τερματισμός του κύκλου
Το άλλο θέμα με τη μεταπολίτευση είναι η συζήτηση περί του αν έκλεισε ο κύκλος της ή όχι. Έχουν χτιστεί καριέρες πάνω σ’ αυτό το ιδεολόγημα. Προσωπικά δεν έχω ιδέα αν έκλεισε ή δεν έκλεισε ο κύκλος της μεταπολίτευσης και αν έχουμε περάσει σε άλλη ιστορική φάση. Ομολογώ ότι είχα κι εγώ μια θεωρία, όπως όλοι, εκεί γύρω στο ’14 είχα ψηθεί ότι με την επικείμενη ανάδειξη της Αριστεράς στην κυβέρνηση θα ήταν το ορόσημο που θα έκλεινε συμβολικά τον κύκλο της μεταπολίτευσης και θα μας οδηγούσε σε νέο ιστορικό κύκλο.
Όχι απαραιτήτως σε έναν κύκλο «ενάρετο», αλλά εν πάση περιπτώσει σε μια ιστορική φάση κατά την οποία θα επανεξετάζονταν εξαρχής βασικές έννοιες όπως η φύση του κράτους, οι σχέσεις του με τα επιχειρηματικά λόμπι, η ανάπτυξη, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, η δημόσια παιδεία και η δημόσια υγεία, το κοινωνικό κράτος εν γένει, η εξωτερική πολιτική, το πολιτικό παιχνίδι, η φύση της δημοκρατίας τελικά. Ότι θα διαταράσσονταν οι ισορροπίες ανάμεσα στους πόλους εξουσίας, ότι θα έμπαιναν επί τάπητος ουσιαστικά θέματα της δημόσιας ζωής όπως η διαφάνεια, το χτύπημα των πελατειακών σχέσεων, ο ρόλος της αστυνομίας. Κι ακόμα, βαθύτερα ζητήματα όπως τα παραγωγικά και τα καταναλωτικά πρότυπα, η αειφορία, η δημόσια αισθητική, οι σχέσεις των γενεών, μια νέα ισορροπία μεταξύ ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων, προς όφελος και των δύο.
Αλλά είχα πέσει βέβαια έξω, οι αυταπάτες ήταν αυταπάτες. Όχι με την έννοια ότι υπήρχε ένα τετελεσμένο σχέδιο προδοσίας -δεν πιστεύω σ’ αυτά- αλλά με την έννοια ότι οι δομές εξουσίας και εξάρτησης ήταν πολύ ισχυρές και είχαν τον τρόπο τους και τους συσχετισμούς να αναπαράγονται και να παραμένουν αλώβητες, παρά τον πρόσκαιρο κλυδωνισμό.
Οπότε κάνω μερικά βήματα πίσω και το ξανασκέφτομαι, και λέω ότι αν πρέπει οπωσδήποτε να θέσουμε κάπου αυτό το ορόσημο πρέπει να γυρίσουμε εκεί στο 2009-2010, όταν εκδηλώθηκε ανοιχτά η δημοσιονομική κρίση. Με βάση την ιδέα ότι πέρασε η εποχή μιας κάποιας «ανεμελιάς», επίπλαστης έστω, και ο καπιταλισμός έδειξε τα δόντια του αποδομώντας παράλληλα όλο το γνωστό έως τότε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον, σαρώνοντας δικαιώματα και διαμορφωμένους τρόπους ζωής και θέτοντας ολόκληρη την κοινωνία ενώπιον μιας κατάστασης όπου όλα πρέπει να ξαναδιεκδικηθούν από το μηδέν.
Αλλά να που έπεσα κι εγώ στην παγίδα. Όχι ότι δεν έχουν σημασία αυτές οι αναλύσεις, αλλά μπορεί να λειτουργούν και αποπροσανατολιστικά σε σχέση με τις επείγουσες προτεραιότητες. Και η επείγουσα προτεραιότητα, είτε έτσι είτε αλλιώς, δεν είναι παρά αυτή που προείπα: ότι όλα πρέπει ν’ αρχίσουμε να τα διεκδικούμε πάλι από το μηδέν, κι ότι δεν έχουμε αρχίσει ακόμα να το κάνουμε, κολλημένοι σε υπολείμματα αυταπατών από την προηγούμενη φάση ή σε παλιά διλήμματα, ένα εκ των οποίων είναι, ως φαίνεται, το πότε ακριβώς πρέπει να τοποθετηθεί ληξιαρχικά το τέλος της μεταπολίτευσης.
Και δυο τελευταίες παρατηρήσεις:
ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ, Ο ΑΤΟΜΙΚΙΣΜΟΣ, ΤΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΟΥ ΜΑΣ ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΣΑΝ ΟΙ ΕΠΟΧΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΑΝ ΦΤΑΙΝΕ
Η προσπάθεια αποδόμησης της μεταπολίτευσης αποτελεί δημοφιλές σπορ που ασκείται όλες τις μέρες του έτους, εδώ και πολλά χρόνια, από γραφιάδες, διανοούμενους και πολιτικά πρόσωπα.
Επιχειρείται με τρόπο συστηματικό να ενοχοποιηθεί η μεταπολίτευση για όλες τις κακοδαιμονίες της χώρας – κάτι σαν την έκπτωση των πρωτόπλαστων από τον παράδεισο. Για τη διαφθορά, για την υπερχρέωση, για τις πελατειακές σχέσεις, για την πολιτική αστάθεια, για την εξαχρείωση του πολιτικού προσωπικού, για την κατάπτωση της παιδείας, για τις συλλογικές μας αυταπάτες. Μόνο γι την υπερθέρμανση του πλανήτη δεν έχει ενοχοποιηθεί (ακόμα).
Πρόκειται για τον πιο ύπουλο και υποκριτικό μύθο της…
μεταπολίτευσης. Όχι ότι έχω καμιά εμμονή,
με τη χρονική περίοδο κατά την οποία η γενιά μου ανδρώθηκε, αλλά κάθε φορά που ακούω τη σχετική παραφιλολογία συνειδητοποιώ ότι όσοι τα λένε αυτά δεν έχουν πρόβλημα με τη μεταπολίτευση, έχουν πρόβλημα με τη δημοκρατία.
Είναι προφανές, άλλωστε. Όταν λες ότι για όλα τα στραβά φταίει η μεταπολίτευση, τείνεις αυτομάτως να αθωώσεις την επτάχρονη δικτατορία που είχε προηγηθεί. Στρατιωτικός νόμος, πολιτικοί κρατούμενοι, βασανιστήρια, δολοφονίες. Μια περίοδος απόλυτης ανελευθερίας, σκοταδισμού, διάρρηξης των σχέσεων της χώρας με τη διεθνή κοινότητα και απώλεια της επαφής με τις πολιτικές, τις πολιτιστικές και τις τεχνολογικές εξελίξεις σε όλο τον πλανήτη. Ένα τεράστιο φρένο για όλη τη χώρα, για την κοινωνία, για την παιδεία, για τη διεθνή μας εικόνα και, κυρίως, για την εικόνα που εμείς οι ίδιοι έχουμε για τον εαυτό μας και για την πατρίδα μας. Μια ιστορική φάση η οποία, καθόλου τυχαία, κορυφώνεται με μια μεγάλη εθνική τραγωδία. Αυτή λοιπόν την ιστορική περίοδο έρχεται να αθωώσει το αφήγημα που αποδίδει στη μεταπολίτευση όλα τα στραβά του τόπου.
Αλλά για να έχουμε όλη την εικόνα, αθωώνει επίσης τη μετεμφυλιακή Ελλάδα, τη δεξιά τρομοκρατία, τις εκτελέσεις, τα στρατοδικεία, τις φυλακές, τις εξορίες, τις δηλώσεις μετανοίας και τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων, το ρουσφέτι, τη διασπάθιση του σχεδίου Μάρσαλ. Κι ακόμα την εσωστρέφεια, την αστυφιλία, την ερήμωση της υπαίθρου, τη μετανάστευση, την έναρξη της καταστροφής του φυσικού και του αστικού περιβάλλοντος, την καθαρεύουσα, την εκπαιδευτική στασιμότητα, την προγονολατρεία και τον θρησκευτικό σκοταδισμό, το κιτς, το μπετόν, την αντιπαροχή, τη Βασιλική Πρόνοια. Κι αργότερα τις εκλογές βίας και νοθείας, τις ίντριγκες του παλατιού, την αποστασία, τη χωροφυλακίστικη νοοτροπία του κράτους.
Για να μη μακρυγορούμε, η μεταπολίτευση είναι η πιο μακρά ειρηνική και δημοκρατική περίοδος του ελληνικού κράτους. Μια εποχή που γέννησε ιδέες και ελπίδες, που παρά τις αντιφάσεις και τις ατέλειες της νεότευκτης δημοκρατίας μεγάλωσε γενιές πιο καλά εκπαιδευμένες, πιο εξωστρεφείς, πιο δημιουργικές. Που έδωσε ευκαιρίες στη χώρα, ασχέτως αν αυτές τελικά δεν αξιοποιήθηκαν. Που δημιούργησε πλούτο και ευημερία, έστω με τρόπο στρεβλό. Στρεβλώσεις, πάντως, που φέρουν όλα τα ίχνη των προηγούμενων σκοτεινών περιόδων.
Κι αν για κάτι πρέπει να μεμφόμαστε τη μεταπολίτευση (όσο κι αν αυτό ακούγεται ούτως ή άλλως γελοίο, δεν φταίει η ιστορία για τα παθήματά μας, φταίει η αλληλεπίδραση των πόλων της εξουσίας με τα δικά μας πάθη και με τις δικές μας παραλείψεις), αν τέλος πάντων πρέπει να προσωποποιήσουμε τη μεταπολίτευση και να την ενοχοποιήσουμε για κάτι, είναι ότι δεν αποτίναξε(ότι δεν αποτινάξαμε, δηλαδή) σε ικανοποιητικό βαθμό την κληρονομιά, τα πάθη, τις ηγεσίες, τα ιδεολογήματα, τις ανεπάρκειες που μας κληροδότησαν οι εποχές που προηγήθηκαν. Τις εξαρτήσεις, τον ατομικισμό, τα ελλείμματα πολιτισμού και παιδείας, την αθλιότητα του πολιτικού συστήματος και των εγχώριων ελίτ. Και, για να μην ξεχνιόμαστε, τις βαθιές ανεπάρκειες, τις ιδεοληψίες και τα κόμπλεξ του αντίπαλου δέους, δηλαδή της ελληνικής Αριστεράς. Αυτό που μας έλειψε ήταν περισσότερη μεταπολίτευση, περισσότερη δημοκρατία, πιο βαθιά τομή με το παρελθόν, μια πιο καταλυτική επανεκκίνηση.
Ναι, αλλά η κρίση; θα αναρωτηθεί κάποιος. Όλος αυτός ο κοινωνικός σεισμός που βιώνουμε δεν είναι επαρκής απόδειξη ότι η μεταπολίτευση ήταν μια χαμένη υπόθεση που μας οδήγησε κατευθείαν στον όλεθρο;
Παρότι το επιχείρημα μοιάζει καταλυτικό, τελικά δεν θα συμφωνήσω. Προφανώς η μεταπολίτευση δεν ευθύνεται για τη διεθνή οικονομική κρίση, ούτε για την παγκοσμιοποίηση, ούτε για την ετεροβαρή αρχιτεκτονική του ευρώ. Αλλά και όσον αφορά τις ενδογενείς παθογένειες που συνέβαλαν στην ένταση της κρίσης, αποτελούν δομικά και διαχρονικά στοιχεία του ελληνικού κράτους, δεν κυοφορήθηκαν το ’74. Άλλωστε, η παραφιλολογία περί «του τέλους της μεταπολίτευσης» είχε ξεκινήσει πολύ πριν από το 2010.
Οι μόνοι εντέλει που έχουν λόγους να ρίχνουν το ανάθεμα στη μεταπολίτευση είναι οι νεοναζί της Χρυσής Αυγής και κάτι τύπου σαν τον Καρατζαφέρη, τον Βορίδη, τον Γεωργιάδη, τον Κρανιδιώτη. Οι νοσταλγοί της χούντας, τα κατάλοιπα του ταγματασφαλιστισμού και του μαυραγοριτισμού. Όλοι οι άλλοι δεν δικαιώνονται όταν την ενοχοποιούν, και όταν το επιχειρούν βρίσκονται σε κατάσταση πλάνης – εκτός αν ιδιοτελείς σκοπιμότητες τους ωθούν συνειδητά στη λαθροχειρία.
Ο… τερματισμός του κύκλου
Το άλλο θέμα με τη μεταπολίτευση είναι η συζήτηση περί του αν έκλεισε ο κύκλος της ή όχι. Έχουν χτιστεί καριέρες πάνω σ’ αυτό το ιδεολόγημα. Προσωπικά δεν έχω ιδέα αν έκλεισε ή δεν έκλεισε ο κύκλος της μεταπολίτευσης και αν έχουμε περάσει σε άλλη ιστορική φάση. Ομολογώ ότι είχα κι εγώ μια θεωρία, όπως όλοι, εκεί γύρω στο ’14 είχα ψηθεί ότι με την επικείμενη ανάδειξη της Αριστεράς στην κυβέρνηση θα ήταν το ορόσημο που θα έκλεινε συμβολικά τον κύκλο της μεταπολίτευσης και θα μας οδηγούσε σε νέο ιστορικό κύκλο.
Όχι απαραιτήτως σε έναν κύκλο «ενάρετο», αλλά εν πάση περιπτώσει σε μια ιστορική φάση κατά την οποία θα επανεξετάζονταν εξαρχής βασικές έννοιες όπως η φύση του κράτους, οι σχέσεις του με τα επιχειρηματικά λόμπι, η ανάπτυξη, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, η δημόσια παιδεία και η δημόσια υγεία, το κοινωνικό κράτος εν γένει, η εξωτερική πολιτική, το πολιτικό παιχνίδι, η φύση της δημοκρατίας τελικά. Ότι θα διαταράσσονταν οι ισορροπίες ανάμεσα στους πόλους εξουσίας, ότι θα έμπαιναν επί τάπητος ουσιαστικά θέματα της δημόσιας ζωής όπως η διαφάνεια, το χτύπημα των πελατειακών σχέσεων, ο ρόλος της αστυνομίας. Κι ακόμα, βαθύτερα ζητήματα όπως τα παραγωγικά και τα καταναλωτικά πρότυπα, η αειφορία, η δημόσια αισθητική, οι σχέσεις των γενεών, μια νέα ισορροπία μεταξύ ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων, προς όφελος και των δύο.
Αλλά είχα πέσει βέβαια έξω, οι αυταπάτες ήταν αυταπάτες. Όχι με την έννοια ότι υπήρχε ένα τετελεσμένο σχέδιο προδοσίας -δεν πιστεύω σ’ αυτά- αλλά με την έννοια ότι οι δομές εξουσίας και εξάρτησης ήταν πολύ ισχυρές και είχαν τον τρόπο τους και τους συσχετισμούς να αναπαράγονται και να παραμένουν αλώβητες, παρά τον πρόσκαιρο κλυδωνισμό.
Οπότε κάνω μερικά βήματα πίσω και το ξανασκέφτομαι, και λέω ότι αν πρέπει οπωσδήποτε να θέσουμε κάπου αυτό το ορόσημο πρέπει να γυρίσουμε εκεί στο 2009-2010, όταν εκδηλώθηκε ανοιχτά η δημοσιονομική κρίση. Με βάση την ιδέα ότι πέρασε η εποχή μιας κάποιας «ανεμελιάς», επίπλαστης έστω, και ο καπιταλισμός έδειξε τα δόντια του αποδομώντας παράλληλα όλο το γνωστό έως τότε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον, σαρώνοντας δικαιώματα και διαμορφωμένους τρόπους ζωής και θέτοντας ολόκληρη την κοινωνία ενώπιον μιας κατάστασης όπου όλα πρέπει να ξαναδιεκδικηθούν από το μηδέν.
Αλλά να που έπεσα κι εγώ στην παγίδα. Όχι ότι δεν έχουν σημασία αυτές οι αναλύσεις, αλλά μπορεί να λειτουργούν και αποπροσανατολιστικά σε σχέση με τις επείγουσες προτεραιότητες. Και η επείγουσα προτεραιότητα, είτε έτσι είτε αλλιώς, δεν είναι παρά αυτή που προείπα: ότι όλα πρέπει ν’ αρχίσουμε να τα διεκδικούμε πάλι από το μηδέν, κι ότι δεν έχουμε αρχίσει ακόμα να το κάνουμε, κολλημένοι σε υπολείμματα αυταπατών από την προηγούμενη φάση ή σε παλιά διλήμματα, ένα εκ των οποίων είναι, ως φαίνεται, το πότε ακριβώς πρέπει να τοποθετηθεί ληξιαρχικά το τέλος της μεταπολίτευσης.
Και δυο τελευταίες παρατηρήσεις:
- Η πτώση της χούντας συνετελέσθη την 23η και όχι την 24η Ιουλίου του 1974. Απλώς οι κυβερνήσεις Καραμανλή και οι επίγονοί τους επιχείρησαν με πατερναλιστικό τρόπο –και σε μεγάλο βαθμό τα κατάφεραν- να ορίσουν ως ημέρα της πτώσης της δικτατορίας όχι την 23η Ιουλίου του 1974, αλλά την 24η, ημέρα που η εξοχότητά του προσγειώθηκε στο Ελληνικό ως σωτήρας. Λεπτομέρεια, θα πει κανείς, αλλά είναι ένας καλός τρόπος να αντιληφθούμε τη διαφορά μεταξύ των ιστορικών γεγονότων και του τρόπου με τον οποίο αυτά καταγράφονται ή πλαστογραφούνται.
- Έψαξα να βρω πώς μεταφράζεται η λέξη μεταπολίτευση στα αγγλικά. Ο όρος «political change over» δεν φαίνεται αρκετά περιεκτικός για να εκφράσει πλήρως την έννοια όπως έχει καθιερωθεί στα μέρη μας. Μοιάζει να μην υπάρχει ακριβής μετάφραση, σαν να πρόκειται για ελληνική πατέντα – ό,τι και αν συνεπάγεται αυτό…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου