ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ, Η ΟΜΟΡΦΗ ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΟΥ ΚΑΤΩ ΚΟΣΜΟΥ

Χθόνια θεότητα, βασίλισσα του Κάτω κόσμου στο πλάι του συζύγου της Πλούτωνα, κόρη του Δία και της Δήμητρας. Η Περσεφόνη, ο μύθος, οι απεικονίσεις, η λατρεία.
H γυναικεία νεανική μορφή που αποκαλύφθηκε στο ψηφιδωτό δάπεδο της Αμφίπολης και συγκίνησε με την ομορφιά της τον πλανήτη, έχει κόκκινους ανεμίζοντες βοστρύχους, φοράει λευκό χιτώνα που συγκρατείται με κόκκινη λεπτή ταινία στο ύψους του στήθους και φέρει κόσμημα στον καρπό του αριστερού της χεριού.
Πρόκειται για τη μυθολογική παράσταση της Αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, με την παρουσία του θεού Ερμή ως ψυχοπομπού, ως είθισται σε ανάλογες αναπαραστάσεις.
Ποιά ήταν ωστόσο, η όμορφη βασίλισσα του Πλούτωνα, Περσεφόνη; 
Κόρη του Δία και της Δήμητρας, η Περσεφόνη λατρευόταν κυρίως στις αγροτικές περιοχές -Αρκαδία, Μεσσηνία, Λακωνία, Άργος, Κορινθία, Βοιωτία, Θεσσαλία.
Περίφημη ήταν η λατρεία της Περσεφόνης και της Δήμητρας στην Ελευσίνα (Μεγάλα Ελευσίνια Μυστήρια),
ενώ πολλοί τόποι λατρείας της Περσεφόνης ταυτίστηκαν με το μέρος όπου έγινε η αρπαγή (Ελευσίνα, Ερμιόνη, Κνωσός).

 

Η αρπαγή

Όταν ο Δίας θέλησε να αποπλανήσει την απόμακρη Δήμητρα, μεταμορφώθηκε σε ταύρο και τη σαγήνευσε. Από την ένωση τους γεννήθηκε η Περσεφόνη.
Όταν είδε ο Πλούτωνας, θεός του Άδη, τη νεαρή Περσεφόνη, την ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα και αποφάσισε να την κλέψει. Σύμφωνα με τον Ομηρικό ύμνο προς τη Δήμητρα, η νεαρή Περσεφόνη μάζευε λουλούδια στο Νύσιο πεδίο. Τη συντρόφευαν, η Αθηνά, η Άρτεμης και οι Ωκεανίδες νύμφες.
Ανέμελη η Περσεφόνη, απομακρύνθηκε αναζητώντας το πιο όμορφο λουλούδι. Όταν έσκυψε να πιάσει έναν νάρκισσο, η γη χωρίστηκε και εμφανίσθηκε ένα άρμα. Οδηγός ήταν ο Πλούτωνας, που με το ένα χέρι κρατούσε τα χαλινάρια των αλόγων και με το άλλο άρπαξε τη νεαρή Περσεφόνη. Οι κραυγές της δεν ακούστηκαν από κανένα και η Περσεφόνη κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο.
Έπειτα από αυτό ο Άδης επέστρεφε την Περσεφόνη έξι μήνες το χρόνο στη μητέρα της, ενώ την κρατούσε στον Κάτω Κόσμο τον υπόλοιπο χρόνο.

 

Ελευσίνια Μυστήρια

Σύμφωνα με το μύθο, η Δήμητρα έφτασε στην Ελευσίνα, καθώς αναζητούσε την κόρη της. Την είδαν οι κόρες του βασιλιά Κελέου, αλλά δεν την αναγνώρισαν, ταλαιπωρημένη και μαυροφορεμένη όπως ήταν. Η θεά δεν αποκάλυψε την ταυτότητά της και άκουσε τις κοπέλες, που παραπονούνταν ότι οι γονείς τους δεν μπορούσαν να αναθρέψουν τον νεογέννητο γιο τους, Δημοφώντα. Η Δήμητρα προσφέρθηκε να μεγαλώσει το παιδί και μάλιστα να το κάνει αθάνατο.
Για να το καταφέρει, άλειφε το κορμί του με αμβροσία και έτσι προστατευμένο, τον έριχνε μέσα στη φωτιά. Κάθε βράδυ το μωρό καιγόταν και κάθε πρωί, η θεά το έβγαζε απ’ φωτιά. Κάποια στιγμή όμως, την είδε η μητέρα του παιδιού, Μετάνειρα και τρομοκρατήθηκε. Έτρεξε και έβγαλε το μωρό από τη φωτιά και άρχισε να φωνάζει στη Δήμητρα. Τότε η Θεά αποκάλυψε την πραγματική της ταυτότητα στη θνητή γυναίκα, η οποία αμέσως ζήτησε συγχώρεση. Η Δήμητρα διέταξε να χτιστεί ένας λαμπρός ναός προς τιμήν της, όπως κι έγινε και η περιοχή αφιερώθηκε στη λατρεία της Θεάς.

 

Απεικόνιση σε νομίσματα και ζωγραφική

Οι απεικονίσεις μυθολογικών παραστάσεων στα νομίσματα είναι σπάνιες, ίσως διότι η απόδοση πολλών προσώπων πάνω στη μικρή στρογγυλή επιφάνεια ενός νομίσματος είναι εξαιρετικά δύσκολη.
Η απεικόνιση της αρπαγής της Περσεφόνης στο νόμισμα της Έτεννας της Πισιδίας είναι εντυπωσιακή καθώς και η σύγκρισή της με την τοιχογραφία του 4ου αι. π.Χ. από τον τάφο της Περσεφόνης στη Βεργίνα.
Το τέθριππο καθοδηγείται από τον πεζό Ερμή, που είναι αναγνωρίσιμος από το κηρύκειο που κρατά, τον πέτασο, το καπέλο που φορά, και τα φτερωτά του σανδάλια, ενώ η κίνηση της Περσεφόνης υποδηλώνει την έκπληξή της και τον αποτροπιασμό της για τον Άδη, που την απήγαγε.
Η παλαιότερη αναπαράσταση μιας θεάς που μπορεί να ταυτισθεί με την Περσεφόνη που βγαίνει από το έδαφος, είναι ένα διακοσμημένο πιάτο από την Παλαιο-Παλατιακή περίοδο στην Φαιστό. Η θεά έχει μια μορφή που μοιάζει με λαχανικό, και συνοδεύεται από κοπέλες που χορεύουν ανάμεσα σε ανθισμένα λουλούδια. Η αναπαράσταση είναι παρόμοια με νεώτερες αναπαραστάσεις της «Ανόδου της Φερεφάτα».

Η Αρπαγή της Περσεφόνης στην τοιχογραφία του τάφου της Βεργίνας

Όμηρος και Ησίοδος

Ο μύθος της αρπαγής πρωτοεμφανίζεται στη «Θεογονία» του Ησιόδου. Ο Ομηρικός Ύμνος στη Δήμητρα είναι η σημαντικότερη πηγή μας: περιγράφει πως συνέβη η αρπαγή στο Νύσιον πεδίον, όταν η Κόρη μάζευε άνθη σε ένα λιβάδι με συντροφιά «παρθένων», των Ωκεανιδών νυμφών , της Αθηνάς και της Άρτεμης. Και ενώ μάζευε ένα νάρκισσο, άνοιξε η γη, ξεπήδησε ο Άδης με το άρμα του και την άρπαξε. Οι κραυγές για βοήθεια δεν ακούστηκαν από κανένα, εκτός από την Εκάτη και τον Ήλιο. Ο Δίας ήταν μακριά.

 

Παραλλαγές

Ο μύθος της αρπαγής της θεάς της βλάστησης είναι Προελληνικός, όπως φαίνεται στο σουμεριακό και συριακό μύθο της αρπαγής της θεάς της γονιμότητας και βλάστησης Ιννάνα ή Ιστάρ (Αστάρτη).
Το μέρος της αρπαγής είναι διαφορετικό σε κάθε τοπική λατρεία, και η τοποθεσία πιθανόν υποδεικνύει ότι κάποια μαγική μακρινή χώρα είχε επινοηθεί στο απώτατο παρελθόν. Ο Ομηρικός ‘Υμνος αναφέρει την πεδιάδα της «Νύσας». Στην Ελληνική Μυθολογία η «Νύσα» είναι ένα μυθικό βουνό με άγνωστη τοποθεσία, το μέρος που γεννήθηκε ο θεός Διόνυσος.

Ρόδι και νάρκισσος

Ανάλογα με το περιεχόμενο της λατρείας της ήταν και τα σύμβολα της θεάς - ένα δέμα από στάχυα, καλάθι γεμάτο καρπούς, η παπαρούνα, ο νάρκισσος, το ρόδι, το πουλί γερανός.