Στο Ναύπλιο, την πρώτη πρωτεύουσα του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους, που διατηρεί αναλλοίωτη τη φυσιογνωμία του όπως αυτή διαμορφώθηκε τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, λειτουργεί παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης, το οποίο διαθέτει μια εκλεκτή συλλογή από έργα εμπνευσμένα από τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων (Θ. Βρυζάκης, Φ.Μαργαρίτης, Διον,Τσόκος, Ν.Γύζης, Νικ.Λύτρας κ.α.).
Το παράρτημα, όπως αναφέρεται στη σχετική ιστοσελίδα www.nationalgallery.gr. εγκαινιάστηκε στις 5 Μαΐου 2004. Στεγάζεται σε θαυμάσιο νεοκλασικό κτίριο που παραχώρησε στην Ε.Π.Μ.Α.Σ. ο Δήμος Ναυπλίου με τη μεσολάβηση του Προέδρου του Δ.Σ. της ΕΠΜΑΣ, επίτιμου Προέδρου του Ελεγκτικού Συνεδρίου και έγκριτου πολίτη του Ναυπλίου κ. Αποστόλου Μπότσου.
Το κτίριο, το οποίο ήταν ερείπιο, ανακαινίστηκε και εξοπλίστηκε μουσειολογικά με δαπάνες του Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης». Παρουσιάζει έργα από τις συλλογές της Ε.Π.Μ.Α.Σ. με ιστορική θεματολογία από τον Αγώνα του ’21 για να τονιστεί ο χαρακτήρας της πρώτης πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους.
Διαθέτει και χώρο όπου εναλλάσσονται περιοδικές εκθέσεις. Στο παράρτημα του Ναυπλίου λειτουργούν επίσης εκπαιδευτικά προγράμματα που απευθύνονται σε σχολεία όλης της περιοχής.
Μόνιμη έκθεση Παραρτήματος Ναυπλίου
Διαβάζουμε από την ιστοσελίδα του παραρτήματος της Εθνικής Πινακοθήκης στο Ναύπλιο: Η Ελληνική Επανάσταση του 1821, ενταγμένη στο ιδεολογικό πλαίσιο του 19ου αιώνα, εποχή σημαντικών ανακατατάξεων και σκληρών αγώνων για την κατάκτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και την αφύπνιση της εθνικής συνείδησης των λαών, αποτέλεσε σύμβολο της απελευθέρωσης του πνεύματος και της ανεξαρτησίας της σκέψης.
Μέσα στο κλίμα του ρομαντισμού που επικρατούσε, η φιλελεύθερη Ευρώπη σκύβει με ενδιαφέρον και θαυμασμό πάνω στους αγώνες της μικρής σκλαβωμένης Ελλάδας. Ο πόθος για απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό, που διατηρήθηκε ζωντανός επί τετρακόσια χρόνια, αποτελεί ενσάρκωση του ίδιου ελεύθερου πνεύματος που χαρακτήριζε την αρχαία ελληνική σκέψη και η εξέγερση του μικρού και ηρωικού αυτού λαού ταυτίζεται με τους αγώνες απελευθέρωσης του ανθρώπινου πνεύματος από κάθε μορφής καταπίεση.
Θεόδωρος Βρυζάκης (1819-1878). Η Ελλάς Ευγνωμονούσα, 1858. Λάδι σε μουσαμά, 215 x 157 εκ.
Δωρεά Πανεπιστημίου, Αρ. έργου 3202. Πηγή: Εθνική Πινακοθήκη, παράρτημα Ναυπλίου.
Οι λάτρεις της κλασικής παιδείας και της αρχαιότητας είδαν τους «οπλοφόρους φουστανελάδες» ως αναπόσπαστο τμήμα των αρχαίων μνημείων και τους Έλληνες ως τον λαό που ενσαρκώνει επί χιλιετίες τις ίδιες ιδέες, τα ίδια ιδανικά. Το πανευρωπαϊκό αυτό ρεύμα συμπάθειας προς την αγωνιζόμενη Ελλάδα, ο Φιλελληνισμός, θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και θα αναγκάσει τελικά τις φιλελεύθερες κυβερνήσεις να ενεργοποιηθούν υπέρ της Ελληνικής Επανάστασης.
Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η συμβολή των ευρωπαίων καλλιτεχνών με έργα εμπνευσμένα από συγκλονιστικά γεγονότα που συνέβησαν κατά την εξέλιξη του Αγώνα, όπως ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη, η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, η Έξοδος του Μεσολογγίου γιατί, προβάλλοντας τον ηρωισμό και την αυτοθυσία του αγωνιζόμενου λαού προβάλλουν συγχρόνως αξιομίμητα πρότυπα αρετής και ανδρείας. Η απεικόνιση σκηνών του Αγώνα της Ανεξαρτησίας αναδείκνυε τις αρετές του γένους των Ελλήνων ενώ η προβολή του ελληνικού χώρου με τους αρχαίους ερειπιώνες και η επιστροφή στις προγονικές ηθικές αξίες εξυπηρετούσαν την επάνοδο στα αρχαιοελληνικά ιδεώδη.
Η ανάγκη επιβεβαίωσης της εθνικής ταυτότητας των Ελλήνων και της πολιτισμικής συνέχειας θα εκφρασθεί με την αισθητική που επικρατούσε στη Δυτική Ευρώπη. Οι έλληνες καλλιτέχνες, πιστεύοντας ότι οφείλουν να διασώσουν την ιστορική μνήμη του Αγώνα ακολουθώντας τις τάσεις της τέχνης της Δύσης, θα βασιστούν στην εικονογραφία που αναπτύχθηκε από το κίνημα του Φιλελληνισμού.
Έτσι οι απεικονίσεις του Αγώνα μετά την ίδρυση του ελεύθερου ελληνικού κράτους από έλληνες πια καλλιτέχνες θα είναι εξιδανικευμένες όπως υπαγόρευε ο φιλελληνικός προσανατολισμός. Ο Θεόδωρος Βρυζάκης και ο Διονύσιος Τσόκος, οι σπουδαιότεροι ζωγράφοι των πρώτων μετεπαναστατικών χρόνων, παρόλον ότι δίνουν μια διαφορετική άποψη του Αγώνα από εκείνη των Φιλελλήνων δεν παύουν να τον βλέπουν με τα μάτια των δασκάλων τους, που φλέγονταν από συναισθήματα συμπάθειας και θαυμασμού προς τον αγωνιζόμενο ελληνικό λαό.
Στα έργα του Βρυζάκη ανιχνεύεται ο φιλελληνικός προσανατολισμός του περιβάλλοντος του βασιλιά Λουδοβίκου Α΄ της Βαυαρίας που εξιδανίκευε τον Αγώνα, και που εκφράζεται μέσα από μια ρομαντική και ιδεαλιστική αντίληψη ακόμη και όταν πρόκειται για σκηνές πόνου και οδύνης, ενώ ο Τσόκος, που η ιδεολογία του διαμορφώθηκε στο φιλελεύθερο περιβάλλον της Επτανήσου και της Βενετίας, οδηγείται σε μια περισσότερο ρεαλιστική ζωγραφική, αλλά πάντα μέσα στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής παιδείας.
Γύζης Νικόλαος (1842 – 1901). Η Δόξα των Ψαρών, 1898. Παστέλ, 38 x 24 εκ. Δωρεά Επαμεινώνδα Σημαντήρα, Αρ. έργου: Π.1701. Πηγή: Εθνική Πινακοθήκη, παράρτημα Ναυπλίου.
Τα έργα τόσο των Ελλήνων όσο και των ξένων καλλιτεχνών, στα οποία τονίζεται η σχέση των νεοελλήνων με τους αρχαίους, προβάλλονται το ηρωικό μεγαλείο και η αυτοθυσία, αρετές που διασώθηκαν δια μέσου των αιώνων, εξυμνείται η ελληνική λεβεντιά σε μορφές που διασώθηκαν δια μέσου των αιώνων, εξυμνείται η ελληνική λεβεντιά σε μορφές που χαρακτηρίζονται για τη λιτή και κλασική ομορφιά τους, βρίσκουν ανταπόκριση στον λαό που αυτή την εποχή αισθάνεται την ανάγκη διαρκούς επιβεβαίωσης της πολιτισμικής του συνέχειας και της εθνικής του ταυτότητας.
Σκηνές καθημερινότητας που διαδραματίζονται ανάμεσα σεε αρχαία ερείπια, παιδιά ντυμένα με στολή τσολιά, που γίνεται πλέον εθνικό σύμβολο, η απόδοση τιμής και ευγνωμοσύνης σε όσους προσέφεραν για την ελευθερία, είναι θέματα που με την ιδεολογική τους φόρτιση ικανοποιούν τις ανάγκες έκφρασης της ελληνικής κοινωνίας.
Το Ναύπλιο, η πρώτη πρωτεύουσα του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους, που διατηρεί αναλλοίωτη τη φυσιογνωμία του όπως αυτή διαμορφώθηκε τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, είναι οπωσδήποτε ο καταλληλότερος τόπος για να φιλοξενηθεί και να προβληθεί η θεματογραφία του Αγώνα. Στην πόλη σε κάθε γωνιά της οποίας η μνήμη της Ελληνικής Επανάστασης είναι ζωντανή, τα έργα τέχνης έρχονται όχι μόνο να μορφοποιήσουν αλλά προπαντός να αναδείξουν τον λειτουργικό της ρόλο στη διατήρηση της συνέχειας του Έθνους.
Η έκθεση των έργων ζωγραφικής διαρθρώνεται σε πέντε ενότητες οι οποίες καλύπτουν θέματα ή απεικονίζουν ιστορικά συμβάντα, όπως διαμορφώθηκε η εικονογραφία τους μέσα από την εξέλιξη της τέχνης του 19ου αιώνα τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη. Ξεκινώντας με την ενότητα «Σκηνές του Αγώνα. Μάχες-Ήρωες» όπου απεικονίζονται ιστορικά συμβάντα και μορφές συνεχίζουμε με το ξεχωριστό θέμα του «Θνήσκοντος ήρωος», το οποίο με αφορμή τη θυσία και τον θάνατο γνωστών ηρώων κατέστη σύμβολο των πανανθρώπινων αγώνων για την πίστη και την ελευθερία.
Aivasowsky Ivan (1817-1900). Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, 1881. Λάδι σε μουσαμά , 162 x 223 εκ.
Δωρεά Πολυτεχνείου , Αρ. έργου: Π.277. Πηγή: Εθνική Πινακοθήκη, παράρτημα Ναυπλίου.
Στην επόμενη ενότητα αναδεικνύεται ο σχεδόν πάντα νικηφόρος Αγώνας στη θάλασσα, που έρχεται να αναπτερώσει το φρόνημα των αγωνιζόμενων Ελλήνων και να καταστεί καθοριστικός παράγοντας της νίκης. Ένα μεγάλο μέρος της δημιουργίας των καλλιτεχνών είναι αφιερωμένο στα δεινά επακόλουθα του πολέμου, όχι μόνο τις κακουχίες αλλά και την καταγγελία της έλλειψης φροντίδας από την πολιτεία, ενώ στην τελευταία ενότητα παρουσιάζονται έργα που δείχνουν τις τάσεις που διαμορφώνουν την ιδεολογία του ελεύθερου κράτους.
Βολανάκης Κωνσταντίνος (1837 – 1907). Η έξοδος του Άρεως, [1894]. Λάδι σε μουσαμά , 110 x 191 εκ.
Αρ. έργου: Π.1483. Πηγή: Εθνική Πινακοθήκη, παράρτημα Ναυπλίου.
Παράλληλα, γλυπτά αντικείμενα καθημερινής χρήσης, οπλισμός των αγωνιστών και εξαρτήματά του συμπληρώνουν την έκθεση αποδεικνύοντας το εύρος της διάδοσης των εικονογραφικών θεμάτων του Αγώνα.
“Ο Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι, στην πραγματεία του Περί ζωγραφικής που γράφτηκε το 1435, θεωρεί την «ιστορία» – δηλαδή τη ζωγραφική με αφηγηματικό θέμα – ως την ύψιστη μορφή τέχνης. […] Τα θέματα της ζωγραφικής της «ιστορίας» (μυθολογικά, θρησκευτικά, ιστορικά, αλληγορικά) περιέκλειαν αισθητοποιημένη όλη την κλίμακα των ιδανικών του Δυτικού Πολιτισμού. Η τέχνη ήταν η κιβωτός, όπου ο δυτικός κόσμος είχε καταθέσει κωδικοποιημένες σε εικόνες όλες τις αξίες του.”
Η ιστορική ζωγραφική και η προσωπογραφία της Επανάστασης δεσπόζουν κατά την πρώτη περίοδο του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, περίοδο κατά την οποία αγωνιωδώς αναζητούνται ταυτοτικά χαρακτηριστικά σε όλες τις εκφάνσεις της ύπαρξής του. Η τέχνη καλείται κι αυτή να παίξει τον δικό της θεσμικό και λειτουργικό ρόλο σε αυτήν την αναγκαιότητα, γεγονός που διαφαίνεται “στην επείγουσα μέριμνα” του νέου κράτους, να ιδρύσει το Σχολείο των Τεχνών (31 Δεκεμβρίου 1836), να φέρει ξένους διδασκάλους και να στείλει υποτρόφους, κυρίως στην Ακαδημία του Μονάχου.
“Η ιστορία ημών θέλει γραφή. Θέλετε την γράψει και την εμψυχώσει δια των εικόνων σας. Οι ήρωές μας αποθνήσκουν και ματαίως οι απόγονοί μας θέλουν ζητεί επιπνοίας ηρωισμού και φιλοπατρίας εις το ήθος των…” Αυτά τα λόγια απευθύνει ο Ιωάννης Κωλέττης προς τους αδερφούς Γεώργιο και Φίλιππο Μαργαρίτη, δύο από τους βασικούς εκπροσώπους της ζωγραφικής της Επανάστασης, υποδηλώνοντας τον ιδεολογικό ρόλο που η ιστορική ζωγραφική του νεόδμητου κράτους όφειλε να παίξει. Ακούγεται λίγο… “στρατευμένο”, αυτό όμως ήταν και στην πραγματικότητα. Από τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα του Γεωργίου Μαργαρίτη είναι ο πίνακας με τον τίτλο “Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ορμά έφιππος προς την Ακρόπολη”, λάδι σε μουσαμά, με διαστάσεις 94 Χ 117 εκ., που φιλοξενείται στη Συλλογή του Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη.
Στην ίδια συλλογή συμπεριλαμβάνεται και ο πίνακας του Διονυσίου Τσόκου, με τίτλο “Η φυγή από την Πάργα”, έργο του 1847, σε μικρότερο μέγεθος, διαστάσεων 37 Χ 47 εκ. Χαρακτηριστικά έργα του ιδίου είναι επίσης οι πίνακες με τους τίτλους, “Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη” και “Κωνσταντίνος Κανάρης”, μια προσωπογραφία του Έλληνα ναυάρχου των θρυλικών Ψαρών.
Τα περισσότερα ωστόσο δείγματα του είδους φέρουν την υπογραφή του Θεόδωρου Βρυζάκη, που θεωρείται και ο βασικότερος εκπρόσωπος της ιστορικής ζωγραφικής του απελευθερωτικού αγώνα. Ο Βρυζάκης, γιος θύματος του Αγώνα, ήταν ο πρώτος υπότροφος που εστάλη για σπουδές στην Ακαδημία του Μονάχου. Οι επιρροές των Γερμανών δασκάλων του εξάλλου, εκπροσώπων του γερμανικού ρομαντικού φιλελληνισμού, είναι διακριτές σε όλα του τα έργα. Κάποιοι από τους πιο αντιπροσωπευτικούς του πίνακες είναι: “Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της Επανάστασης”, “Η έξοδος του Μεσολογγίου”, “Αποχαιρετισμός στο Σούνιο”, “Προσωπογραφία Αναγνωστόπουλου”, “Στα στενά των Δερβενακίων”, “Δυο πολεμιστές”, “Η Ελλάς ευγνωμονούσα” κ.ά. Χαρακτηριστικό των έργων του Βρυζάκη είναι το “μνημειακό τους μέγεθος”, έργα δηλαδή μεγάλων διαστάσεων επιβλητικού ύφους, προορισμένα να κοσμήσουν δημόσια κτήρια, τα ανάκτορα και γενικότερα τους επίσημους χώρους της Αθήνας, που εκείνη την εποχή βρισκόταν σε οργασμό ανοικοδόμησης.
Οι Νικηφόρος Λύτρας και Νικόλαος Γύζης, ζωγράφοι της ώριμης Σχολής του Μονάχου, θεωρούνται εκπρόσωποι ενός μεταγενέστερου είδους ζωγραφικής, της Ηθογραφίας. Σίγουρα πάντως, δεν εντάσσονται στους χαρακτηρισμένους καλλιτέχνες της “ιστορικής ζωγραφικής”. Ωστόσο, τρεις δικοί τους πίνακες με θέματα εμπνευσμένα από τον Αγώνα είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς: “Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη”, έργο του Λύτρα, που βρίσκεται στην Πινακοθήκη Αβέρωφ, στο Μέτσοβο, “Το ψαριανό μοιρολόι”, έργου του ιδίου με θεματολογία που αντλεί από τη σφαγή στα Ψαρά, αγορασμένο με χρήματα του κληροδοτήματος Γ. Αβέρωφ και το οικείο σε όλους μας “Κρυφό Σχολειό” του Νικολάου Γύζη, για το οποίο περιττεύουν οι συστάσεις, ως εικόνα τουλάχιστον.
Τη δική του, εντελώς ξεχωριστή πινελιά στη ζωγραφική του Αγώνα, έδωσε και ο Παναγιώτης Ζωγράφος, με τα έργα του “Πόλεμος των Βασιλικών”, “Πόλεμος της Τριπολιτζάς”, “Μάχη και πρώτη πολιορκία των Αθηνών” και “Η πολιορκία των Αθηνών από τον Κιουταχή”, το πιο γνωστό του ίσως έργο, μια υδατογραφία, που βασίζεται σε διήγηση του Μακρυγιάννη.
Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος, με τη δική του ιδιαίτερη καλλιτεχνική σφραγίδα, υπέγραψε μια προσωπογραφία με τον τίτλο “Αθανάσιος Διάκος”, μια ζωγραφική απεικόνιση του θανάτου του Μάρκου Μπότσαρη κοντά στο Καρπενήσι, έναν εξαιρετικά χαρακτηριστικό πίνακα με τον τίτλο “Μ. Μπότσαρης – Οδ. Ανδρούτσος – Αθ. Διάκος”, που προκρίνει το πνεύμα ομαδικότητας και συνεργασίας των τριών πολεμιστών, καθώς και τον πίνακα με τίτλο “Ρήγας – Κοραής”, όπου οι δύο οραματιστές των συνεργαζόμενων υπόδουλων βαλκανικών λαών και της δημιουργίας ενός ευνομούμενου δημοκρατικού κράτους υποβαστάζουν την κατάκοπη, ταλαιπωρημένη Ελλάδα.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι, πέρα από τους Έλληνες ζωγράφους, πολλοί ξένοι άφησαν πλούσια καλλιτεχνική παραγωγή, εμπνευσμένη από τα θέματα της Ελληνικής Επανάστασης.
Ο Ευγένιος Ντελακρουά, ηγετική μορφή του Γαλλικού Ρομαντισμού του 19ου αιώνα, με πιο διάσημο έργο του έναν πίνακα που απεικονίζει συμβολικά τη Γαλλική Επανάσταση, εμπνεύστηκε από τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων και άφησε μνημειακούς πίνακες. “Τα ερείπια του Μεσολογγίου” είναι από τα γνωστότερα ίσως έργα του γύρω από την Ελληνική Επανάσταση. Ο ζωγράφος απεικονίζει συμβολικά την Ελλάδα, με μία γυναίκα που φοράει ελληνική φορεσιά, έχοντας το στήθος της γυμνό και ενώ είναι έτοιμη να πεθάνει. Το έργο εμπνέεται από την τραγική έκβαση που είχε η πολυήμερη πολιορκία του Μεσολογγίου. Στους μουντούς τόνους του θανάτου απεικονίζεται από τον ίδιο και “Η σφαγή της Χίου”, “Η Μάχη του Γκιαούρη με τον Πασά”, καθώς και άλλα έργα του.
Ο φιλέλληνας αρχαιολάτρης Louis Dupré απεικόνισε, το 1821, την πρώτη πράξη της Επανάστασης και στη συνέχεια πίνακες αφιερωμένους σε μορφές των αγωνιστών, όπως οι πίνακές του με τους τίτλους “Νικολάκης Μητρόπουλος”, “Δημήτριος Μαυρομιχάλης”, “Ο Φώτο Πίκος από το Σούλι” κ.ά. Με τις προσωπογραφίες των αγωνιστών ασχολήθηκε και ο Δανός ζωγράφος Adam Fiedel, που έζησε στην Ελλάδα από το 1821 μέχρι το 1824 και γνωρίστηκε με πολλές από τις ηγετικές μορφές του Αγώνα, τις οποίες και ζωγράφισε. Κάποιοι από τους τίτλους των πινάκων του: “Θεόδωρος Κολοκοτρώνης”, “Ανδρέας Μιαούλης”, “Μαντώ Μαυρογένους”, “Μπουμπουλίνα” και πολλοί άλλοι. Επιστρέφοντας στην Αγγλία, κυκλοφόρησε συνολικά 241 λιθογραφίες με πορτρέτα Ελλήνων αγωνιστών.
Ο ζωγράφος L. Muller υπογράφει τον πίνακα με τίτλο “Έλληνες με καριοφύλια” και ο Γάλλος Ary Scheffer, τις “Σουλιώτισσες Γυναίκες”. Έργα τους εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση άφησαν επίσης οι ζωγράφοι, Peter Von Hess, François-Émile de Lansac, Auguste Vinchon, Louis Garneray, Ludovico Lipparini, καθώς και ο Γερμανός αξιωματικός του στρατού και ερασιτέχνης ζωγράφος, Karl Krazeisen, στον οποίο οφείλουμε πολλές προσωπογραφίες, με κυρίαρχη εκείνη του Ιωάννη Μακρυγιάννη, από τον ομότιτλο πίνακά του.
“Το αγγελτήριο του θανάτου του Ευγένιου Ντελακρουά, το 1863, τον αναφέρει ως «ζωγράφο ιστορίας» και είναι ίσως μία από τις τελευταίες φορές στην Ιστορία της Τέχνης, που γίνεται χρήση αυτού του όρου.” Η ζωγραφική της ιστορίας καταλύθηκε από τον Ρεαλισμό, καλλιτεχνικό κίνημα που ξεκίνησε στα μέσα του 19ου αιώνα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου