ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

του Σαράντη Μιχαλόπουλου Κατοίκου Ιτέας

Βρισκόμαστε εν μέσω μίας παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης, καθώς οι τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου έχουν εκτοξευθεί στα ύψη.

Πολλοί οικονομολόγοι μιλούν πλέον για γενικευμένη οικονομική κρίση, με πληθωρισμό, αύξηση επιτοκίων και ύφεση.

Πως στέκεται ένα σχετικά μικρό κράτος μπροστά σε ένα τέτοιο παγκόσμιο φαινόμενο ; Αλλά και πως στέκεται η παγκόσμια οικονομία μπροστά σε τέτοιες αναταράξεις ;

Για να προσεγγίσει κανείς το θέμα (και όχι για να δώσει απαντήσεις), πρέπει να εξετάσει τις βασικές παραμέτρους του θέματος, που είναι η σημασία της ενέργειας στην οικονομία, οι όροι λειτουργίας της αγοράς ενέργειας και οι αιτίες που κατά καιρούς ανατρέπουν τις διαμορφωμένες ισορροπίες.

Ως προς την πρώτη παράμετρο,

δηλαδή την σημασία της ενέργειας για την οικονομία, δεν χρειάζεται κανείς να πει πολλά, καθώς είναι αντιληπτό από τον καθένα ότι δεν υπάρχει οικονομία χωρίς ενέργεια και κυρίως ότι, κάθε διακύμανση του κόστους ενέργειας επηρεάζει άμεσα και κρίσιμα την οικονομία.

Στο διάγραμμα που ακολουθεί και το οποίο είναι παρμένο από την εγκυρότερη παγκοσμίως πηγή, την ετήσια έκθεση World Statistical Energy Review της ΒΡ, βλέπουμε τη συνεχή άνοδο της παγκόσμιας κατανάλωσης, καθώς και την κατανομή αυτής ανά πηγή ενέργειας, δηλαδή πετρέλαιο, φυσικό αέριο, άνθρακα, ΑΠΕ, κλπ.. Η συνεχής αυτή άνοδος ανακόπηκε την τελευταία διετία, λόγω COVIT, όπου η κατανάλωση παρουσίασε κάμψη.

 Η δεύτερη παράμετρος, δηλαδή η λειτουργία της αγοράς, είναι ίσως η κρισιμότερη, διότι, ενώ σχεδόν σε όλους τους άλλους τομείς της οικονομίας εφαρμόζονται κατά το μάλλον ή ήττον οι κανόνες της «ελεύθερης αγοράς», δηλαδή η μη αποδοχή λειτουργίας μονοπωλίων ή καρτέλ και η λειτουργία ενός «ελεύθερου ανταγωνισμού», στα ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο, φυσικό αέριο) ουσιαστικά υπάρχει ένα αναγνωρισμένο καρτέλ, ο ΟΠΕΚ, που διαμορφώνει τις τιμές.

Από την άλλη μεριά, πολλά από τα κράτη που είναι μεγάλοι παραγωγοί κυβερνώνται από καθεστώτα που δεν είναι δημοκρατικά, με αποτέλεσμα οι αποφάσεις τους να παίρνονται όχι με καθαρά εμπορικά κριτήρια.

Σε αυτό το περίπλοκο παζλ, υπεισέρχονται και γεωπολιτικοί παράγοντες, όπως τα διάφορα εμπάργκο που επιβάλλονται σε ορισμένα κράτη και ανατρέπουν τις έτσι κι αλλιώς εύθραυστες ισορροπίες.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το σημερινό εμπάργκο στη Ρωσία, λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, που προσπαθεί να ασκήσει πίεση σε έναν σημαντικό παραγωγό, χωρίς όμως να μπορεί την ίδια στιγμή να υποκαταστήσει τις ποσότητες καυσίμων από την χώρα αυτή με προμήθειες από άλλους παραγωγούς, καθώς, ακόμη και σε περίπτωση εξασφάλισης αύξησης της παραγωγής από άλλες χώρες, πρακτικά δεν είναι δυνατόν να εξασφαλιστεί ο προμήθεια π.χ. φυσικού αερίου, λόγω έλλειψης υποδομών (δίκτυα μεταφοράς).

Και ερχόμαστε στην τρίτη παράμετρο, δηλαδή τα αίτια που έχουν επηρεάσει κατά καιρούς τις τιμές βασικών πηγών ενέργειας και κυρίως του πετρελαίου Στο διάγραμμα που ακολουθεί, φαίνεται η διαχρονική διακύμανση της τιμής του αργού πετρελαίου. Σε αυτό σημειώνονται οι βασικές αιτίες για εκτόξευση των τιμών, όπως η Ιρανική επανάσταση, η εισβολή στο Ιράκ, η Αραβική «Άνοιξη» και πρόσφατα ο πόλεμος στην Ουκρανία.

  

Με βάση όλα τα παραπάνω, είναι φανερό ότι πάρα πολλές χώρες έχουν μεγάλη εξάρτιση από τους παραγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου και επομένως δεν έχουν απόλυτη ελευθερία κινήσεων για άλλα θέματα, όπως π.χ. η υπεράσπιση θεμάτων δικαίου, ανθρώπινων δικαιωμάτων, κλπ. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτή η «εξάρτηση» δεν επιτρέπει σε κάποιες χώρες να αντιταχθούν σε ενέργειες έκδηλης παραβίασης βασικών αρχών και κανόνων δικαίου, όπως συνέβαινε για χρόνια με καθεστώτα όπως της Λιβύης ή πρόσφατα με τον πόλεμο της Ουκρανίας.

Το μεγάλο λοιπόν ερώτημα είναι τι πρέπει να κάνει μία χώρα που έχει τέτοιου είδους εξάρτηση. Υπάρχει εναλλακτική λύση ; Είναι οι ΑΠΕ αυτή η λύση ; Και είναι για όλες τις χώρες, απανταχού του πλανήτη ; Και τι θα γίνουν οι χώρες που έχουν σήμερα τον «μαύρο χρυσό» και θα μείνουν με άδεια χέρια ; Και τι θα γίνει ολόκληρη η βιομηχανία του πετρελαίου που δεν θα έχει αντικείμενο ; Θα μπορέσει να «μετασχηματιστεί» σε κάτι άλλο ;

Σαν εργαζόμενος στην ΒΡ, θυμάμαι το 2000 να αλλάζει το κλασσικό ΒΡ = British Petroleum σε ΒΡ = Beyond Petroleum. Στα πάνω από 20 χρόνια που πέρασαν από τότε, έχει άραγε αλλάξει κάτι ;

Με λίγα λόγια, η διατήρηση μίας ομαλής λειτουργίας της αγοράς ενέργειας και η εξασφάλιση μίας σωστά σχεδιασμένης μετάβασης σε ένα νέο μοντέλο ενεργειακής κάλυψης των αναγκών της παγκόσμιας οικονομίας, μοιάζουν σήμερα μακρινό όνειρο, τουλάχιστον από την πλευρά του σημερινού ελέγχου των ενεργειακών πηγών, αλλά και της χρήσης αυτού του αγαθού σαν όπλου για επίτευξη άλλων στόχων.

Κλείνω αυτό το άρθρο με ένα διάγραμμα, που δείχνει για πόσα χρόνια επαρκούν τα σημερινά διαπιστωμένα αποθέματα πετρελαίου, με βάση το σημερινό ρυθμό παραγωγής ανά γεωγραφική περιοχή. Η μεγάλη μπάρα της South & Central America αφορά κυρίως την Βενεζουέλα, ενώ σαν CIS είναι η Ρωσία και οι χώρες Μαύρης Θάλασσας και Κασπίας.