«ΔΙΑΜΑΝΤΗ ΤΟΝ ΛΕΓΑΝΕ, ΟΙ ΦΑΣΙΣΤΕΣ ΕΤΡΕΜΑΝ…» – ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ (ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ), ΑΠ΄ ΤΗΝ ΚΑΤΩ ΑΓΟΡΙΑΝΗ (ΛΙΛΑΙΑ) Ο ΘΡΥΛΙΚΟΣ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ ΤΗΣ ΡΟΥΜΕΛΗΣ

«Απλός σαν χωριάτης, σεμνός, σαν άγιος, αθόρυβος και αφανής, σαν ήρωας»… Στις 21 του Ιούνη 1949 πέφτει νεκρός από βόλι ο θρυλικός Καπετάν Διαμαντής (Γιάννης Αλεξάνδρου), υποστράτηγος, διοικητής της 2ης Μεραρχίας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) και στέλεχος του ΚΚΕ.

Στο τρίτο δεκαήμερο του Ιούνη έφτασε ως εμάς η είδηση ότι σκοτώθηκε ο Διαμαντής. Στην αρχή δεν την πιστεύαμε. Τη θεωρούσαμε προπαγανδιστικό κόλπο. Πόσες φορές δεν κυκλοφορούσαν ψεύτικες ειδήσεις για θανάτους αγωνιστών! Δεν μπορούσαμε να το πιστέψουμε. Δεν θέλαμε κιόλας να το πιστέψουμε. Μείναμε, όμως, άφωνοι όταν έπεσε στα χέρια μας μια εφημερίδα “Ακρόπολις”, που είχε τον Διαμαντή νεκρό. Όσο κι αν φρόντισε ο Γκούρας να την εξαφανίσει για να μην την δουν όλοι οι μαχητές που ήταν κοντά μας κι επηρεαστούν, το κακό είχε γίνει. Ο Διαμαντής είχε σκοτωθεί, ο κυβερνητικός στρατός κατάφερε να δώσει το μεγαλύτερο πλήγμα στο ΔΣ Ρούμελης, στο κίνημα της περιοχής μας. Γι’ αυτό και πανηγύριζε».*

Σαν σήμερα 21 του Ιούνη 1949 πέφτει νεκρός από βόλι ο θρυλικός Καπετάν Διαμαντής (Γιάννης Αλεξάνδρου), υποστράτηγος, διοικητής της 2ης Μεραρχίας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) και στέλεχος του ΚΚΕ.

Ο Διαμαντής υπήρξε λαογέννητος ηγέτης με τεράστιο κύρος σε δικούς κι εχθρούς. Ήταν ο διοικητής που αγαπούσαν  οι μαχητές και οι μαχήτριες του ΔΣΕ και ο λαός και που θαύμαζαν ―αν και τον έτρεμαν και τον μισούσαν―, οι πολιτικοί και στρατιωτικοί του αντίπαλοι. Οι στρατιωτικές μέθοδοι που εφάρμοσε ο καπετάνιος της Ρούμελης έγιναν αντικείμενο μελέτης στα επιτελεία του κυβερνητικού στρατού και μάθημα στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Ο θάνατός του συντάραξε τη Ρούμελη που τον έκλαψε απ’ άκρη σ’ άκρη και σκόρπισε θλίψη στους μαχητές και τις μαχήτριες του ΔΣΕ και στο λαό, που έχασαν έναν από τους πιο αγαπητούς ηγέτες τους.

Ο Γιάννης Αλεξάνδρου, του Κομνά, γεννήθηκε το 1914 στην Κάτω Αγόριανη (Λιλαία) του νομού Φωκίδας, από αγροτική οικογένεια. Ο παππούς του Λουκάς Αλεξάνδρου, υπήρξε συμπολεμιστής του Οδυσσέα Ανδρούτσου στο Χάνι της Γραβιάς. Μόλις έβγαλε το γυμνάσιο οργανώθηκε στην Ένωση Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ). Θα γίνει μέλος του ΚΚΕ όντας φοιτητής της Νομικής στη Θεσσαλονίκη και θα συμμετέχει ενεργά και αγωνιστικά  στο φοιτητικό και λαϊκό κίνημα.

Πολέμησε στο αλβανικό μέτωπο και στην Κατοχή (1941) ήταν από τους πρωτεργάτες της οργάνωσης της Αντίστασης στο χωριό του και στην ευρύτερη περιοχή, μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ. Στις αρχές του 1942 θα συναντηθεί με τον Άρη Βελουχιώτη που προσπαθεί να δώσει σάρκα και οστά στον ένοπλο αγώνα, και τον Ιούλη του ίδιου χρόνου θα βγει στον Παρνασσό, αποτελούμενη από ένοπλους αντάρτες, η περίφημη «8η Ομάδα». Της ομάδας  ηγείται ο καπετάν Διαμαντής.

Χαρακτηριστικό της ευστροφίας και των ικανοτήτων του να αντιμετωπίζει τις δύσκολες καταστάσεις είναι το περιστατικό στο οποίο οφείλεται το αγωνιστικό του ψευδώνυμο «Διαμαντής», όπως το περιγράφει ο Γιώργης Μωραΐτης: «Πήγε σε μια παράνομη σύσκεψη στη Λαμία, προπολεμικά. Έπεσαν σε παρακολούθηση. Ξέφυγε. Στο κοντινό χωριό Κόμα καταφθάνουν οι χωροφύλακες. Στο καφενείο που κάθισε, έριξαν μια ματιά. Εσύ πώς λέγεσαι; ρώτησαν. Διαμαντής, απάντησε. Οι Διαμανταίοι είχανε καλό όνομα στο χωριό. Δεν τον γνώριζαν. Και γλίτωσε. Όταν βγήκε αντάρτης, το ανέσυρε από το παρελθόν και έγινε ο Καπετάν Διαμαντής».

Γιάννης Αλεξάνδρου (Διαμαντής)

Μέσα από τη δράση της «8ης Ομάδας» θ’ αρχίσουν να ξεδιπλώνονται οι πολιτικές, οργανωτικές και στρατιωτικές του ικανότητες. Ο Διαμαντής θα συμμετέχει στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου αναλαμβάνοντας μια από τις πιο υπεύθυνες αποστολές και στη συνέχεια θ’ αναδειχτεί πολιτικός καθοδηγητής του Αρχηγείου ΕΛΑΣ Παρνασσίδας.

Όταν ο ΕΛΑΣ θα γίνει ταχτικός στρατός, ο Διαμαντής θα βρεθεί στη θέση του καπετάνιου στο 34ο Σύνταγμα της 2ης Μεραρχίας, με χώρο ευθύνης κυρίως την Αττικοβοιωτία. Μετά από πολλές μάχες, τον Δεκέμβρη του ΄44, στην ένοπλη επέμβαση των Άγγλων, συμμετέχει με το Σύνταγμά του στη Μάχη της Αθήνας και υπερασπίζεται με ηρωισμό τον τομέα του Σανατορίου «Σωτηρία». Παίρνει το βαθμό του ταγματάρχη.

Μετά την απαράδεκτη συμφωνία της Βάρκιζας αναγκάζεται καταδιωκόμενος να βγει στο βουνό. Εκεί, στον Παρνασσό, θα σχηματίσει το 1946 την πρώτη ομάδα ενόπλων της περιοχής και θα συμβάλλει στη συγκρότηση του ΔΣΕ στην Παρνασσίδα και στη Ρούμελη.

Ως επικεφαλής του Αρχηγείου Παρνασσίδας, το 1947 θα δώσει σημαντικές μάχες (Αράχωβα, Λοκρίδα, Άμφισσα) και θα ελευθερώσει όλο τον ορεινό όγκο της Ρούμελης. Οι ικανότητές του και η δράση του μαθεύονται παντού. Το όνομά του προφέρεται από συναγωνιστές και εχθρούς με δέος. Οι αντίπαλοι τον φοβούνται, οι φασίστες τον τρέμουν.

Το 1948 ο Καπετάν Διαμαντής αναλαμβάνει διοικητής της 2ης Μεραρχίας του ΔΣΕ (πρώην Αρχηγείο Ρούμελης). Ονομάζεται συνταγματάρχης και στη συνέχεια υποστράτηγος. Από τη θέση αυτή αναδεικνύονται πλήρως οι στρατηγικές του ικανότητες και τα ηγετικά του προσόντα. Μαζί με τον Καπετάν Γιώτη, υποστράτηγο Χαρίλαο Φλωράκη,  διοικητή της 1ης Μεραρχίας, στις αρχές του 1949 καταλαμβάνουν το Καρπενήσι (στις 20-21 Γενάρη 1949 – ίσως η κορυφαία επιχείρηση του ΔΣΕ στη Ρούμελη), και το κρατούν για είκοσι μέρες. Ήταν επιτυχία μεγάλης πολιτικοστρατιωτικής σημασίας, που συνοδεύτηκε με παρασημοφορία τους από την Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση.

Ο Διαμαντής είχε πολλά ψυχικά και ηθικά χαρίσματα. Ήταν ψύχραιμος, αποφασιστικός και υπομονετικός στα δύσκολα. Τέρας αντοχής, οδηγούσε τις ατέλειωτες πορείες από βουνό σε βουνό φορτωμένος, αν και διοικητής, το βαρύ οπλοπολυβόλο, χωρίς ν’ αγκομαχά ή να παραπονιέται, νηστικός και άυπνος. Ενθάρρυνε τους αδύναμους και υπήρχαν φορές που στερούταν ακόμα και την πενιχρή μερίδα του για να φάει κάποιος μαχητής ή μαχήτρια που λιγοθυμούσε. Να, πώς τον θυμάται ο Χαρίλαος, πολλά χρόνια αργότερα:  «Ο Διαμαντής ήταν καλόκαρδος και το χαρακτηριστικό του ήτανε το γέλιο. Ήτανε άνθρωπος που γελούσε» (βλέπε περισσότερα παρακάτω).

Τον χαρακτήριζε η άκαμπτη επιμονή. Δεν σταματούσε, αν η αποστολή (μικρή η μεγαλύτερη δεν τη ξεχώριζε) δεν ολοκληρωνόταν. Έβρισκε πάντα τρόπους να ξεπερνάει τις μεγαλύτερες δυσκολίες και εμπόδια, χωρίς αυτά να φτάνουν προς τα κάτω (μαχητές) και κυρίως χωρίς να χάνει τον προσανατολισμό του.

Ήταν σεμνός, απλός και καταδεχτικός με όλους. Ανιδιοτελής, δεν προέβαλλε τον εαυτό του, αναδείκνυε τα λάθη του, έκανε πρώτος αυτοκριτική μετά τη μάχη και παρακινούσε το ίδιο να κάνουν κι οι άλλοι. Μετά απ’ αυτά δεν είναι ν’ απορεί κανείς γιατί ο Καπετάν Διαμαντής είχε κατακτήσει, εκτός από την εμπιστοσύνη, και τις καρδιές των μαχητών του.

Ισάξια και πάνω ίσως απ’ όλα τ’ άλλα, ο Διαμαντής ήταν ατρόμητος πολεμιστής και μεγάλος μάστορας της πολεμικής τέχνης. Δίνοντας  εκατοντάδες μάχες στον ΕΛΑΣ και στο ΔΣΕ έκανε πολλούς μεγαλογαλονάδες του κυβερνητικού στρατού ν’ αναγνωρίσουν το μεγαλείο της ευφυΐας του  και την υπεροχή του και ακόμα και αυτοί που, από εγωισμό, δεν το έκαναν ανοιχτά, από τις καταγραμμένες διαταγές τους στις πολεμικές  επιχειρήσεις φαίνεται ότι όχι απλά τον υπολόγιζαν μα και τον φοβούνταν.

Γιάννης Αλεξάνδρου (Διαμαντής) – Χαρίλαος Φλωράκης (Γιώτης)

Ο Καπετάν Γιώτης (Χαρίλαος Φλωράκης) θυμάται:

«Τον Διαμαντή τον γνώρισα το Μάρτη του 1943 στο Μαυρολιθάρι, που ήταν τότε εκπρόσωπος του ΕΑΜ στο Αρχηγείο Παρνασσίδας. Από την πρώτη στιγμή συνδεθήκαμε ιδιαίτερα και μου έκανε εντύπωση για την απλότητά του, όπως εντύπωση μου έκανε και η λιτότητα που τον διέκρινε στην εμφάνιση και στη διαβίωση. Στις σχέσεις του με τους αντάρτες έδινε όλα τα χαρακτηριστικά ενός λαϊκού ηγέτη. Από τότε ήταν στενή η συνεργασία μας, ως τη διάλυση του ΕΛΑΣ. Ανήκαμε κι οι δυο στην 5η Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ, που, μετέπειτα εξελίχτηκε στη 2η Μεραρχία του ΕΛΑΣ. Ο Διαμαντής ήταν καλόκαρδος και το χαρακτηριστικό του ήτανε το γέλιο. Ήτανε άνθρωπος που γελούσε. Θα μου μείνει αξέχαστη μια σκηνή στις επιχειρήσεις του Δεκέμβρη 1944:

»Στην επιχείρηση που έγινε ενάντια στους Εγγλέζους, οι οποίοι ήσαν εγκατεστημένοι στα ξενοδοχεία της Κηφισιάς, ένας αντάρτης σύνδεσμος του Διαμαντή βρήκε μια φορητή μικρή κινηματογραφική μηχανή. Ήρθε κι έδωσε τη μηχανή σε μένα και τη δερμάτινη θήκη της μηχανής στο Διαμαντή, γιατί η θήκη ήταν δερμάτινη και το δέρμα την εποχή εκείνη ήταν δυσεύρετο. Φυσικά, θα μου μείνουν αξέχαστα τα ξεκαρδιστικά γέλια του Διαμαντή για την τέτοια επιλογή του συνδέσμου του, ο οποίος εκτίμησε περισσότερο τη δερμάτινη θήκη από την ίδια τη μηχανή.

»Με το Διαμαντή ξανανταμώσαμε αρχές του 1947 στη Γκιώνα. Στη συνέχεια περάσαμε στον Παρνασσό και από τότε συνεργαστήκαμε στενά μέχρι τον ηρωικό θάνατό του. Οργανώσαμε μαζί πολλές επιχειρήσεις ―την επιχείρηση Καρδίτσας, Καρπενησιού, Βάλτου και πολλές άλλες. Μου είναι δύσκολο να βρω κατάλληλες λέξεις να περιγράψω τα χαρίσματα και τις ικανότητες του Διαμαντή. Δεν μιλάω, φυσικά, για τις στρατιωτικές του ικανότητες και ιδιαίτερα για την ταχτική του αντίληψη. Αυτές έχουν αναγνωριστεί και από τους αντιπάλους. Θα αναφερθώ σ’ ένα χαρακτηριστικά γεγονός που μαρτυράει το ήθος και την κομματικότητα:

»Ήτανε Απρίλης του ’47. Ήμασταν οι δυο μας στο χωριό Κολοκυθιά της ορεινής Παρνασσίδας, όταν ήρθε κάποιο διοικητικό στέλεχος μιας στρατιωτικής μονάδας κι έκανε παράπονα στο Διαμαντή για τον κομματικό υπεύθυνο της μονάδας, ότι είναι νέος κλπ. Ο Διαμαντής τον άκουσε και του είπε χαρακτηριστικά: Εμένα και ένα αετόπουλο να του έβαζε το κόμμα σαν καθοδηγητή, θα το δεχόμουνα…».

Τιμητική μαρμάρινη πλάκα στον τόπο της θυσίας. Ο θρυλικός στρατηγός του ΔΣΕ δεν σταμάτησε ποτέ να στοιχειώνει τα όνειρα γνωστών και «αγνώστων»…

Η αναγνώριση του αντιπάλου

«Στο βιβλίο “Ο θάνατος ενός Ταξιάρχου” του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, που κυκλοφόρησε το 2001 (από τις εκδόσεις «Φιλίστωρ») και στη σελίδα 56 αναφέρεται: Ό υποστράτηγος Ζαφειρόπουλος αλλά και ο ταξίαρχος Παναγιωτόπουλος, ημιεπίσημοι εκφραστές της άποψης του ΓΕΣ, επιχείρησαν να δικαιολογήσουν τη δυσερμήνευτη απραξία, αναφέροντας ότι δεδομένης της «αντιμετωπιζόμενης γνωστής και από το παρελθόν επιδεξιότητος, πονηρίας, δραστηριότητος και ευελιξίας του Διαμαντή και της παρατηρηθείσης κοπώσεως εις τας μονάδας της ΑΣΔΣΕ, αποφασίστηκε αναστολή της περαιτέρω καταδίωξης των ανταρτών, καθώς κρίθηκε ότι οι νέες συνθήκες επέβαλλαν προσαρμογήν διατάξεως και ολίγων ημερών ανάπαυσιν των μονάδων απολύτως αναγκαία εις αυτάς (σ.σ εννοεί το διάστημα αμέσως μετά το Λιδωρίκι)».

Ενώ μιλάνε για αναστολή δίωξης, συνέχιζαν τη δίωξη του Διαμαντή και της μικρής δύναμης του, με μια ταξιαρχία, 10 τάγματα, αεροπορία και πυροβολικό.

Σε άλλο σημείο του βιβλίου του ο υποστράτηγος Ζαφειρόπουλος χαρακτηρίζει τον Διαμαντή: «Έμπειρο και ικανό αρχηγό», ο δε ταξίαρχος Παναγιωτόπουλος, συνοψίζοντας τη δράση του Διαμαντή και της 2ης Μεραρχίας, επισημαίνει ότι: «Υπήρξεν αντίπαλος πείσμων, αποφασιστικός, πειθαρχών, αφοσιωμένος εις την αποστολήν του και απολύτως γνώστης του χώρου ενέργειας του», (σελ. 20).

Ένας άλλος ταξίαρχος: Ό Αχιλλέας Δημοτάκης εξαίρει τη στάση του Διαμαντή απέναντι στον Μίμη (σ.σ. το Μαρκόπουλο), όσο καιρό τον είχε μαζί του. Μάλιστα αυτός ισχυρίζεται ότι δεν ήταν αιμοβόρος (ο Διαμαντής), όπως τον παριστάνουν οι εφημερίδες” (γράφει ο Λεων. Καλλιβρετάκης στη σελίδα 80 του βιβλίου του).

Αλλά και ο επικεφαλής όλων των κυβερνητικών δυνάμεων στη Ρούμελη, ο αντιστράτηγος Τσακαλώτος, σκληρός κι εγωιστής, απέφυγε να δώσει κάποιο χαρακτηρισμό για τις ικανότητες του Διαμαντή, αλλά στις διαταγές του προς τους επικεφαλής των τμημάτων του τόνιζε: «ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ και μόνον ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ»! Ήταν ο βασικός στόχος του, όταν οι δυο Μεραρχίες I και II κινήθηκαν ΝΑ του Καρπενησίου, το Φλεβάρη του 1949. Αναγνώριζε έτσι τη μεγάλη αξία του (σελ. 480 από τα Αρχ. Εμ. Πολ. ΓΕΣ).»*

***

Στις 21 του Ιούνη 1949 ένα βόλι θα ρίξει στην αιματοποτισμένη  γη της Ρούμελης τον σταυραετό της. «Απλός σαν χωριάτης, σεμνός, σαν άγιος, αθόρυβος και αφανής, σαν ήρωας»…

Το άψυχο κορμί του Διαμαντή θα πέσει στα χέρια τμήματος του κυβερνητικού στρατού. Στέκονται σαστισμένοι, δεν πιστεύουν ότι έχουν στα χέρια τους νεκρό τον θρυλικό Διαμαντή. Κάποιοι φανατισμένοι θα θελήσουν να του κόψουν το κεφάλι  για να το διαπομπεύσουν, μια συνηθισμένη πρακτική αυτών που ήθελαν να σώσουν την Ελλάδα απ’ τους κομμουνιστές. Τότε, δίχως σκέψη, ο διοικητής τους τους λέει: «Αφήστε τον. Μας ξεφτίλισε ζωντανός. Να μη μας ξεφτιλίσει και νεκρός».

Το μικρό μας αφιέρωμα θα κλείσει με τα λόγια και λίγους στίχους του μαχητή του ΔΣΕ Αποστόλη Κουφάκη:

«Διαμαντή τον λέγανε, οι φασίστες έτρεμαν.
Βουνά και κάμποι ελεύθερα ανασαίνανε.

Τον τραγουδάει ο Παρνασσός, τον μολογάει η Γκιώνα,
τον καμαρώνουν τα Βαρδούσια. Είναι πάντα γελαστός.

Η Λιάκουρα αφουγκράζεται, βουή σκεπάζει τα Βαρδούσια.
Που ’ναι ο Διαμαντής; Τουφεκιές ακούγονται.

Η Λιάκουρα αναστενάζει, καλεί τα παλληκάρια.
Εδώ μαζί μας είναι, με τον Διάκο κουβεντιάζει.

Ο σύντροφος Διαμαντής (Γιάννης Αλεξάνδρου, από την Κάτω Αγόριανη Παρνασσίδας), διοικητής του Αρχηγείου Ρούμελης 2ης Μεραρχίας, ο σταυραετός της Ρούμελης, σκοτώθηκε στις 21/6/1949 βορειοανατολικά του Αη Γιάννη των Μαρμάρων Φθιώτιδας, απέναντι από την τοποθεσία Παπα τ’ Αλώνια, σε απόσταση 1.500 μέτρων από την εκκλησία.

Τιμή και δόξα στον ατρόμητο αθάνατο στρατηλάτη. Ο αετός της Ρούμελης, λιοντάρι, τον έτρεμαν οι εχθροί και εθνοπροδότες. Από τους πρώτους, 1942-1949, παραδειγματικά μας δίδασκε στον αγώνα για Δημοκρατία, Σοσιαλισμό. Πρόσεχε τους αντάρτες σαν παιδιά του. Λαϊκός ηγέτης, αφοσιωμένος στον αγώνα και στον άνθρωπο, αγνός, ντόμπρος, απλός, σεμνός, συνεπής, ήρεμος, γελαστός, σωστός κομμουνιστής.

Έζησα τρία χρόνια μαζί του και του χρωστάω, δίχως καμιά υπερβολή, μεγάλη ευγνωμοσύνη για όλα τα καλά που μου έδωσε. Αιώνια η μνήμη του.»

Βιβλιογραφία – πηγές:

(1) Χρήστου Θεοχαράτου, «Χαρίλαος Φλωράκης και λαϊκό κίνημα (λόγος αναιρετικός)» Τόμος Α΄, εκδ. Τυποεκδοτική, Αθήνα 2001.

(2) Γιώργη Μωραΐτη, στα 66 χρόνια από τον θάνατο του Γιάννη Αλεξάνδρου (Διαμαντή). Στον Ριζοσπάστη της 27 Ιούνη 1999 και στο περιοδικό ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ, της ΠΕΑΕΑ – ΔΣΕ (τ. 166,  Απρίλης – Ιούνης 2015).

*(3) Κώστα Δ. Πεντεδέκα: «88 Μονάδα χώρου. Διλοχία Γκούρα της ΙΙ Μεραρχίας του θρυλικού Διαμαντή», εκδ. ΕΝΤΟΣ

(4) Γούσια (Γιώργη Βοντίτσιου): «ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ». Άρθρο στο περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός», Ιούλης 1949 (δίτομη έκδοση του Ριζοσπάστη, Αθήνα 1996).

(5) Περιοδικό ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ, της ΠΕΑΕΑ – ΔΣΕ (τ. 131,  Ιούλης – Σεπτέμβρης 2006).

(6) Αποστόλη Κουφάκη: «Θυσίες για μια καλύτερη ζωή, το σοσιαλισμό.  Μαρτυρία ενός μαχητή του ΔΣΕ», εκδ. Α/συνεχεια, Αθήνα 2013.