ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΨΥΧΟΠΑΘΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ)

Εύη Τσικρικού - Ψυχολόγος

H δραστηριότητα των ατόμων αυτών μπορεί να είναι ασυνήθιστα επιθετική ή βίαιη, και εμφανίζει συχνά κατάχρηση αλκοόλ.

Αυτές οι προσωπικότητες που από τη φύση τους έχουν και ηγετικές τάσεις βρίσκονται πολύ συχνά σε σημαντικές κοινωνικές θέσεις π.χ. πολιτικοί. 

Πρόκειται για μια διαταραχή προσωπικότητας  που χαρακτηρίζεται από ανεύθυνη και μη ενοχική συμπεριφορά, μη συμμόρφωση στις κοινωνικές νόρμες και παραβίαση νόμων, χειραγώγηση και εκμετάλλευση των άλλων για προσωπικό όφελος, «χειριστική συμπεριφορά», εξαπάτηση και αδιαφορία για σταθερές σχέσεις τα συναισθήματα τον άλλων, αδυναμία του ατόμου να αντιληφθεί την έννοια τον τύψεων καθώς και την αξία της ανθρώπινης ζωής πολλές φορές. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα άτομα αυτά  αντιλαμβάνονται την έννοια του σωστού και του λάθους,

αυτό όμως δεν τους εμποδίζει από το να ακολουθήσουν τις αντικοινωνικές ή και βίαιες τάσεις τους.

Αυτή λοιπόν η διαταραχή (ψυχοπάθεια) είναι μία εκ των πιο επιστημονικά «προκλητικών» ψυχολογικών δυσλειτουργιών που συμπεριλαμβάνονται σε επιστημονικές έρευνες, βιβλιογραφίες και κλινικές αναλύσεις δύο σχεδόν αιώνων στην ψυχολογία. O πιο συνήθης όρος, όμως, που χρησιμοποιείται πλέον για την ψυχοπάθεια είναι η Δυσλειτουργία Aντικοινωνικής Προσωπικότητας (Antisocial Personality Disorder ή APSD) (Aνδρέας Σπανός).

Άτομα με αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας (ή ψυχοπαθητική διαταραχή όπως ονομαζόταν παλαιότερα) εμφανίζουν  αντικοινωνική  συμπεριφορά πριν την ηλικία των 15 χρονών, οπότε και παρουσιάζουν κάποια από τα χαρακτηριστικά της  διαταραχής αυτής όπως επιθετικότητα προς ανθρώπους και ζώα, καταστροφή ιδιοκτησίας, κλοπές, παραβίαση κανόνων κ.α. Στην εφηβεία, η σεξουαλική δραστηριότητα των ατόμων αυτών αρχίζει νωρίς και μπορεί να είναι ασυνήθιστα επιθετική ή βίαιη, εμφανίζεται συχνά κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ουσιών καθώς και η παραβατικότητα. Στην ενήλικη ζωή, όλα τα προηγούμενα συνεχίζονται και επιπρόσθετα τα άτομα αυτά δεν μπορούν συνήθως παραμείνουν με υπευθυνότητα σε μια δουλειά, μια σχέση ή να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους ως γονείς.  Δείχνουν αδιαφορία τόσο για την δική τους ασφάλεια όσο και για την ασφάλεια ή των άλλων (π.χ. οδηγούν συχνά μεθυσμένα και έχουν πολλαπλά ατυχήματα), και προοδευτικά κυριαρχούν αλκοολισμός ή άλλες ουσίες, κοινωνική απομόνωση και παράνομες πράξεις.

Πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό είναι η απουσία ενοχής. Χαρακτηριστική επίσης είναι η γοητεία και η ικανότητα χειραγώγησης των ασθενών αυτών, που ξεγελούν πολύ εύκολα, ώστε συχνά στην κλινική συνέντευξη φαίνονται απόλυτα φυσιολογικοί. Όπως αναφέρει και η Anne Rule (2000) στο βιβλίο της για την ιστορία του Ted Bundy, αυτά τα άτομα έχουν την ικανότητα να είναι φαινομενικά υπερβολικά γοητευτικά και κοινωνικά. Μπορούν να είναι ο καλύτερος φίλος η ο ευχάριστος γείτονας. Λόγω της ικανότητας τους να χειρίζονται τους γύρω τους έχουν την μπορούν να μεταμφιέζουν τη διαταραχή τους.  Αυτές οι προσωπικότητες που από τη φύση τους έχουν και ηγετικές τάσεις βρίσκονται πολύ συχνά σε σημαντικές κοινωνικές θέσεις π.χ. πολιτικοί, αστυνομικοί, καθηγητές, διευθυντές πολυεθνικών, άτομα δηλαδή που αποφασίζουν για το μέλλον άλλων ανθρώπων.

Για αυτό τον λόγο, πολλές φορές, η διάγνωση θα πρέπει να βασισθεί και στη συλλογή πληροφοριών από την οικογένεια, το ευρύτερο περιβάλλον, τις αστυνομικές και δικαστικές αρχές. Η διάγνωση της αντικοινωνικής δυσλειτουργίας προσωπικότητας είναι μια λεπτομερής και πολλές φορές χρονοβόρα διαδικασία και βασίζεται σε μια σειρά από διαγνωστικές ψυχολογικές έρευνες και αναλύσεις, όπως επίσης και επαγγελματική συνεργασία (professional consultation) μεταξύ ψυχολόγων και ψυχιάτρων όπου εξετάζονται όλα τα κριτήρια και από τις δύο αυτές επιστήμες, έτσι ώστε να διαγνωσθεί ορθά η ύπαρξη ή όχι της συγκεκριμένης δυσλειτουργίας ή εάν αφορά παρόμοια δυσλειτουργία ή όχι, ή εάν αφορά απόλυτα ιατρικές / νευροχημικές και ορμονικές πτυχές του ανθρώπου(Aνδρέας Σπανός). Επίσης τα άτομα με Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας παρουσιάζουν έλλειψη συνέπειας, αισθήματος ευθύνης και αδυναμία να μάθει από τις εμπειρίες και τα λάθη του.

Υπολογίζεται μάλιστα ότι περίπου το 40% των τροφίμων φυλακών έχει αυτά τα χαρακτηριστικά. Βέβαια, η τιμωρία συνήθως δεν έχει αποτέλεσμα, γιατί οι έγκλειστοι με διαταραχή αντικοινωνικής προσωπικότητας έχουν μεγαλύτερη δυσκολία να μάθουν να αποφεύγουν την τιμωρία και δεν μαθαίνουν ούτε να καταστέλλουν την αντικοινωνική/εγκληματική τους δράση ούτε να βελτιώνουν την συμπεριφορά τους ώστε να μην ξανά συλληφθούν.

Διαγνωστικά κριτήρια

(1) αδυναμία του ατόμου να συμμορφωθεί με τις κοινωνικές σταθερές αναφορικά με σύννομη συμπεριφορά (παραβίαση νόμων)

(2) εξαπάτηση, π.χ. επανειλημμένα ψέματα, χρήση πλαστών ονομάτων ή εξαπάτηση άλλων ατόμων για προσωπικό κέρδος ή ευχαρίστηση (χειρισμός)

(3) παρορμητικότητα ή αδυναμία να κάνει σχέδια εκ των προτέρων

(4) ευερεθιστότητα και επιθετικότητα, όπως φαίνεται από επανειλημμένους καβγάδες ή βιαιοπραγίες

(5) απερίσκεπτη περιφρόνηση/ αδιαφορία για την ασφάλεια του εαυτού ή των άλλων

(6) σταθερή ασυνέπεια/ ανευθυνότητα, όπως π.χ. επανειλημμένη αδυναμία να διατηρήσει σταθερή εργασιακή συμπεριφορά ή να εκπληρώσει οικονομικές υποχρεώσεις

(7) έλλειψη τύψεων/ συνείδησης, όπως φαίνεται από το ότι το άτομο είναι αδιάφορο ή εκλογικεύει το ότι πλήγωσε, κακομεταχειρίστηκε ή έκλεψε από κάποιον άλλον

Θεραπεία

Η θεραπεία των ασθενών αυτών είναι εξαιρετικά δύσκολη, γιατί τα άτομα αυτά δεν είναι κινητοποιημένα για θεραπεία, δεν μαθαίνουν από τις εμπειρίες τους και δεν μπορούν να βάλουν όρια στη συμπεριφορά τους. Έχει παρατηρηθεί, σύμφωνα με μελέτες ότι η καλύτερη προσέγγιση είναι η γνωσιακή – συμπεριφοριστική θεραπεία αλλά το καθοριστικό ρόλο για την έκβαση της θεραπεία παίζει η διάθεση του ατόμου για αυτό-βελτίωση. 

Εύη Τσικρικού

Ψυχολόγος