ΓΙΑΓΙΑ, Ο ΜΑΚΑΡΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΝΕΚΡΟΣ

15 Ιουλίου 1974, ώρα 08:20. Τα τανκς φτάνουν στο Προεδρικό. Το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου ξεκίνησε. Ενα πεντάχρονο αγόρι, βλέπει, ακούει, φοβάται και θυμάται.
Ηταν ένα ακόμα ζεστό πρωινό του Ιούλη στη Λευκωσία. Σαν τα τόσα άλλα του καλοκαιριού. Για έναν πεντάχρονο εκείνη η μέρα δεν διέφερε και πολύ από τις προηγούμενες. Ζεστή, φωτεινή, ξέγνοιαστη, παιχνίδι, διακοπές. Τα όσα συζητούσαν «οι μεγάλοι» εδώ και εβδομάδες για την έκρυθμη εσωτερική κατάσταση στην Κύπρο δεν αφορούσαν το πεντάχρονο αγόρι. Μάλλον, το αφορούσαν, άμεσα και καθοριστικά γιατί τα όσα δραματικά εξελίχθηκαν διαμόρφωσαν,
τελικά, το μέλλον του νησιού του. Αλλά σε αυτή την ηλικία η «πολιτική» και οι πολιτικές συγκρούσεις είναι πράγματα ακαταλαβίστικα.

Ο πόλεμος και ο φόβος που προκαλεί χαράζει, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, την μνήμη ενός πεντάχρονου αγοριού

Μακάριος, Γρίβας, χούντα, ΕΟΚΑ Β, «Μακαριακοί», «Γριβικοί», «ενωτικοί», Αριστερά, Δεξιά έννοιες, τότε, αφηρημένες. Οι οποίες, όμως, έγιναν επίπονα συγκεκριμένες εκείνο το πρωί της 15ης Ιουλίου 1974. Οταν ο πόλεμος και ο φόβος που προκαλεί χαράζει, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, την μνήμη ενός πεντάχρονου αγοριού. Είναι μια βίαιη ίσως και στρεβλή πολιτικοποίηση η οποία, αναπόφευκτα, χαρακτηρίζεται από σκληρά δίπολα: το «καλό» και το «κακό». Το «εμείς» και το «αυτοί». Τους «πατριώτες» και τους «προδότες». Είναι, ταυτόχρονα, και μια συνειδητοποίηση της αμείλικτης πραγματικότητας που οδηγεί σε μια πρόωρη, ίσως, ωρίμανση.

15 Ιουλίου 1974, ώρα 08:20

Το πεντάχρονο αγόρι, όπως κάθε πρωί, έπαιζε με την αδελφή του και κάποια γειτονόπουλα στην κάτω αυλή του σπιτιού. Κάτω από την σκιά της κληματαριάς και υπό το βλέμμα της γιαγιάς. Ο πατέρας, ο παππούς είχαν φύγει για δουλειά και η μητέρα και η γιαγιά ασχολούνταν με τα δικά τους. Οταν, ξαφνικά, ακούστηκαν καταιγισμοί πυροβολισμών, εκρήξεις, ενώ στο βάθος, προς τη νότια μεριά όπου μερικά χιλιόμετρα πιο κάτω βρισκόταν το Μέγαρο της Αρχιεπισκοπής Κύπρου, έβγαιναν μαύροι καπνοί. Λίγη ώρα πριν, είχαν περάσει από τον πάνω δρόμο, βγαίνοντας από το διπλανό στρατόπεδο του BMH, ένας αριθμός επανδρωμένων τεθωρακισμένων οχημάτων οι ερπύστριες των οποίων προκαλούσαν ένα εκκωφαντικό θόρυβο. Κανένας, πόσο μάλλον ένας πεντάχρονος, δεν μπορούσε να σκεφθεί που πήγαιναν τα τανκς.

Οδηγούμαστε στο χάος; Θα μπουν οι Τούρκοι στην Κύπρο; Πού πάμε; Αμείλικτα ερωτήματα χωρίς απάντηση

Τελικά, όπως φάνηκε, ο προορισμός τους ήταν το Προεδρικό Μέγαρο, η Αρχιεπισκοπή, το Ραδιοφωνικό Ιδρυμα Κύπρου (ΡΙΚ), ο Αστυνομικός Σταθμός. Το πραξικόπημα εναντίον του κύπριου προέδρου Αρχιεπισκόπου Μακαρίου είχε ξεκινήσει. Στις 08:20 έγινε η επίθεση στο Προεδρικό Μέγαρο και λίγα λεπτά μετά στην Αρχιεπισκοπή και στους άλλους στόχους. Στη γειτονιά του πεντάχρονου κυριαρχεί πανικός, ερωτηματικά, ανησυχία.
Πηγή ενημέρωσης μόνο η κρατική τηλεόραση και το κρατικό ραδιόφωνο. Οι μεγάλοι κάθονται γύρω από το ράδιο. Οι μικροί προσπαθούν ακόμα να καταλάβουν τι σημαίνουν όλα αυτά. Το ΡΙΚ, λίγο πριν τις 10 το πρωί, διακόπτει το πρόγραμμά του για να μεταδώσει την είδηση: «Σήμερον την πρωίαν επενέβη η Εθνική Φρουρά δια να σταματήσει τον αδελφοκτόνον πόλεμον μεταξύ των Ελλήνων». Σκοπός της επέμβασης «η αποκατάστασις της τάξεως». Και αμέσως μετά «Η Εθνική Φρουρά την στιγμήν αυτήν είναι κυρία της καταστάσεως. Ο Μακάριος είναι νεκρός».
Στο άκουσμα ότι ο «Μακάριος είναι νεκρός» οι μεγάλοι αντικρίζουν ο ένας τον άλλο με απόγνωση. Τί σημαίνει αυτό; Οδηγούμαστε στο χάος; Θα μπουν οι Τούρκοι στην Κύπρο; Πού πάμε; Αμείλικτα ερωτήματα χωρίς απάντηση. Ο φόβος έχει κυριεύσει τα πάντα.

Μέρες και νύκτες τρόμου

Ηταν πλέον φανερό ότι το πραξικόπημα οργανώθηκε από την χούντα του Ιωαννίδη με εκτελεστικά όργανα αξιωματικούς του ελληνικού στρατού στην Κύπρο και σε συνεργασία με την οργάνωση ΕΟΚΑ Β' η οποία είχε αναπτύξει ένοπλη δράση εναντίον της κυβέρνησης του προέδρου Μακαρίου. Είχε προηγηθεί η σύγκρουση του Μακαρίου με τη χούντα και η επιστολή Μακαρίου προς Φαίδωνα Γκιζίκη την 1η Ιουλίου με την οποία ο κύπριος πρόεδρος καθιστούσε την χούντα υπεύθυνη για την ανώμαλη πολιτική κατάσταση στο νησί. Κάποιοι θεώρησαν ότι η επιστολή Μακαρίου προκάλεσε την ακραία αντίδραση της χούντας και την οργάνωση του πραξικοπήματος. Ωστόσο, η ιστορική έρευνα κατέδειξε ότι η απόφαση για πραγματοποίηση του πραξικοπήματος προηγήθηκε της επιστολής.

Το ΡΙΚ συνεχίζει να μεταδίδει την προπαγάνδα των πραξικοπηματιών: «Ο Μακάριος είναι νεκρός, ο Μακάριος είναι νεκρός...»

Σταδιακά το πραξικόπημα εδραιώνεται. Η χούντα και οι συνεργάτες της νομίζουν ότι ελέγχουν τα πάντα στο νησί. Διαλέγουν και ένα πρόεδρο-μαριονέτα, τον πρώην αγωνιστή της ΕΟΚΑ, Νίκο Σαμψών. Στήνουν και μια νέα κυβέρνηση. Το ΡΙΚ συνεχίζει να μεταδίδει την προπαγάνδα των πραξικοπηματιών: «Ο Μακάριος είναι νεκρός, ο Μακάριος είναι νεκρός...».
Κι ενώ το ΡΙΚ μετέδιδε την «είδηση» του θανάτου του Μακαρίου, ο ίδιος απευθύνει διάγγελμα προς τους Κυπρίους το οποίο μεταδίδεται μέσω ενός αυτοσχέδιου ραδιοσταθμού της Πάφου: «Ελληνικέ Κυπριακέ Λαέ! Γνώριμη είναι η φωνή που ακούεις. Γνωρίζεις ποίος σου ομιλεί. Είμαι ο Μακάριος...».
Η είδηση της διάσωσης του Μακαρίου σταδιακά διαχέεται. Ωστόσο, οι πραξικοπηματίες μέχρι την επομένη το πρωί επιβάλλουν τον έλεγχο. Παράλληλα, ξεκινούν επιχειρήσεις «ξεκαθάρισμα λογαριασμών» με δεκάδες νεκρούς και τραυματίες μεταξύ των Ελληνοκυπρίων.

Για το πεντάχρονο αγόρι τα επόμενα 24ωρα είναι μέρες και νύκτες τρόμου. Ο φόβος είναι, πλέον, μέρος της καθημερινότητας

Για το πεντάχρονο αγόρι τα επόμενα 24ωρα είναι μέρες και νύκτες τρόμου. Κάτω στο σπίτι της γιαγιάς και του παππού παρακολουθεί, χωρίς να καταλαβαίνει και πολλά, τους μεγάλους να συζητούν και να προβληματίζονται. Τα βράδια ακούει στρατιωτικά οχήματα να περνούν, φωνές μέσα στη νύκτα και σφαίρες να κτυπούν τοίχους σπιτιών. Ο ύπνος ανήσυχος εώς ανύπαρκτος. Ελληνοκύπριοι εναντίον Ελληνοκυπρίων. Με το φως της ημέρας τα σημάδια από τις συγκρούσεις είναι εμφανή στα σπίτια της γειτονιάς. Ο φόβος είναι, πλέον, μέρος της καθημερινότητας.
Εν τω μεταξύ, ο κύκλος της βίας, της εκδίκησης και της αντεκδίκησης, συνεχίζεται ενώ η πραγματική απειλή είναι αλλού. Βρίσκεται μόνο σαράντα μίλια από την Κερύνεια, στις ακτές της Μερσίνας της Τουρκίας. Ολοι νιώθουν ότι τα χειρότερα δεν έχουν έρθει ακόμα. Το συζητούν αλλά δεν θέλουν να το πιστέψουν. Το διαισθάνεται και ο πεντάχρονος έστω και έαν δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει τη βαρύτητα των δραματικών εξελίξεων. Παρά ταύτα, οι πραξικοπηματίες στην Κύπρο συνεχίζουν το διαλυτικό έργο τους και η χούντα στην Αθήνα παραμένει εγκληματικά αδρανής.
Πέντε μέρες μετά, στις 20 Ιουλίου, ο πεντάχρονος ξυπνά στις 5:30 το πρωί από ένα βουητό αεροπλάνων. Κοιτάζει ακριβώς απέναντι, προς την οροσειρά του Πενταδακτύλου όπου απλώνεται η πεδιάδα της Μεσαορίας, και βλέπει δεκάδες αλεξιπτωτιστές να πέφτουν από τα μεταγωγικά. Η τουρκική εισβολή είχε ξεκινήσει...