Με αφορμή τις πρόσφατες φιλόΝατοικες
θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ στον πόλεμο της Ουκρανίας δημοσιεύουμε ενα άρθρο του Αθανασόπουλου
Αλ Άγγελου από τον Σεπτέμβριο του 2018
Για όσα συνέβησαν το – παρ’ ολίγον μοιραίο – θέρος του 2015 θα αποφανθεί κάποια στιγμή ο ιστορικός του μέλλοντος.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έριξαν το μείζον γεωπολιτικό βάρος τους υπέρ της παραμονής της Ελλάδας στην ευρωζώνη, είτε μέσω των τηλεφωνημάτων του Μπαράκ Ομπάμα προς την Ανγκελα Μέρκελ είτε μέσω του συνεχούς «μασάζ» του τότε υπουργού Οικονομικών Τζακ Λιου στον κ. Τσίπρα ή και άλλων διαύλων που ποτέ δεν θα μάθουμε. Οι Αμερικανοί διείδαν, χάρη στη στρατηγική τους νοημοσύνη, ότι η Ελλάδα, παρά τις αμαρτίες της, δεν μπορούσε να αφεθεί μόνη σε μια περιοχή «πλημμυρισμένη» από εστίες αστάθειας. Το «γεωπολιτικό επιχείρημα» επικράτησε.
Σχεδόν τρία χρόνια αργότερα, το 2018, ο έμπειρος παρατηρητής δεν μπορεί να μην παραδεχθεί το προφανές. Η Ελλάδα, εξουσιαζόμενη από την Αριστερά με ολίγη από λαϊκιστική Δεξιά, έχει ίσως την πιο φιλοαμερικανική κυβέρνηση της σύγχρονης ιστορίας της. Οσοι ανέμεναν ότι η Αριστερά του ΣΥΡΙΖΑ θα εμπλεκόταν σε… αψιμαχίες με τις Ηνωμένες Πολιτείες, όμοιες της πρώτης τετραετίας του ΠαΣοΚ τη δεκαετία του 1980, διαψεύστηκαν πλήρως. Οι συγκρούσεις που μετέτρεψαν το κέντρο της Αθήνας σε πεδίο μάχης και το αντιαμερικανικό μένος του νεαρού Αλέξη Τσίπρα και άλλων «επαναστατών» εναντίον της επίσκεψης του πρώην προέδρου Μπιλ Κλίντον στην Ελλάδα το 1999, έχουν προφανώς διαγραφεί από το «ριζοσπαστικό υποσυνείδητο» των κυβερνώντων.
Η συνάντηση του κ. Τσίπρα με τον Ντόναλντ Τραμπ τον περασμένο Οκτώβριο στην Ουάσιγκτον υπήρξε το «κερασάκι στην τούρτα», συνοδευόμενο από μια θερμή συνέντευξη Τύπου στον Κήπο των Ρόδων. Πρόκειται για μια εξέλιξη που τόσο ο Πρωθυπουργός όσο και ο υπουργός των Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς αρέσκονται να προβάλλουν σε ξένους συνομιλητές τους. Η στρατιωτική συνεργασία των δύο πλευρών είναι πλέον πολύ βαθιά, η Αθήνα έχει ασπαστεί πλήρως το «αμερικανικό ενεργειακό δόγμα» που πρεσβεύει τη ρωσική απομόνωση, οι ανταλλαγές επισκέψεων είναι πυκνές και η ταύτιση συμφερόντων σε περιοχές όπως τα Δυτικά Βαλκάνια πλήρης, όπως έδειξε η Συμφωνία των Πρεσπών για το Μακεδονικό. Κατά μία θεωρία, σε κύκλους της αμερικανικής κυβέρνησης έχει κυκλοφορήσει ακόμα και η ιδέα μετατροπής της Ελλάδας σε ένα νέο… Ισραήλ, ένα «συνοριακό κράτος» («frontier state» σύμφωνα με την ορολογία του Γουές Μίτσελ, βοηθού υπουργού Εξωτερικών για θέματα Ευρώπης και Ευρασίας) δίπλα σε μια ασταθή περιοχή που περιλαμβάνει πλέον και τον εξ Ανατολών γείτονα. Ωστόσο, οι Αμερικανοί κατά βάθος δεν επιθυμούν «να χάσουν την Τουρκία» και σε αυτό φαίνεται ότι η Αθήνα και η Ουάσιγκτον συμφωνούν. Ελάχιστοι σοβαροί διαμορφωτές αποφάσεων στην ελληνική πρωτεύουσα θα επιθυμούσαν μια οικονομική κατάρρευση της γείτονος ή μια πρόσδεσή της στη ρωσική σφαίρα, στοιχείο που θα μετέτρεπε αυτόματα τη χώρα μας σε σύνορο της Δύσης με τη Μέση Ανατολή.
Η τιμώμενη χώρα στην εφετινή ΔΕΘ
Ο πλέον αδιάψευστος μάρτυρας ότι οι σχέσεις έχουν περάσει σε άλλο επίπεδο ίσως να είναι η πανηγυρική εφετινή Διεθνής Εκθεση Θεσσαλονίκης, όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες (του Ντόναλντ Τραμπ πλέον) είναι η τιμώμενη χώρα. Ποιος θα φανταζόταν ότι η ναυαρχίδα του Εκτου Στόλου, το «USS Mount Whitney», πρόκειται σε λίγες ημέρες να καταπλεύσει στο λιμάνι της συμπρωτεύουσας και επάνω σε αυτή θα πραγματοποιηθεί η μεγάλη δεξίωση που διοργανώνουν οι Αμερικανοί; Εμπειρος διπλωμάτης σημείωνε πρόσφατα σε ιδιωτική του συνομιλία με αφορμή ακριβώς αυτό το γεγονός: «Φαντάζεστε πώς θα αισθανθούν βλέποντας αυτή την εικόνα οι γείτονές μας, οι Τούρκοι;».
Η αλήθεια είναι ότι οι Αμερικανοί είδαν με αρκετά θετικό μάτι την πορεία του ΣΥΡΙΖΑ προς την εξουσία στην Ελλάδα – αν και κάπως διαφορετικά από τη μετέπειτα εξέλιξή της. Την πρώιμη περίοδο των σχέσεων, ο ΣΥΡΙΖΑ, και κατ’ επέκταση η Ελλάδα, ήταν για αμερικανούς οικονομολόγους και ακαδημαϊκούς ένα «πειραματόζωο» μέσω του οποίου πίστευαν ότι θα καταδείκνυαν τις ανεπάρκειες της ευρωζώνης. Και αν οι ίδιοι άνθρωποι είχαν προσεγγίσει και την κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου την περίοδο 2009-2011, δεν θα μπορούσαν να φανταστούν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ και η οικτρή επιλογή του κ. Τσίπρα να τοποθετήσει τον Γιάνη Βαρουφάκη στον θώκο του υπουργού των Οικονομικών παρ’ ολίγον να κάνουν τους σχεδιασμούς τους να ευοδωθούν. Ο πρώην πρόεδρος Ομπάμα βέβαια και οι υπουργοί Οικονομικών Τίμοθι Γκάιτνερ και Τζακ Λιου σκέφτονταν διαφορετικά. Και ευτυχώς…
O ρόλος του αμερικανού πρεσβευτή
Κομβικό ρόλο στον στενό δεσμό της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ με την Ουάσιγκτον διαδραματίζει ο Τζέφρι Πάιατ. Δυναμικός, ενίοτε υπερπαρεμβατικός, άνθρωπος που δεν κρύβει τα λόγια του, άρα για πολλούς ενοχλητικός, ο αμερικανός διπλωμάτης έβαλε τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις σε άλλη βάση. Αυτό είναι κάτι που αναγνωρίζουν και οι «εχθροί» του, που δεν είναι λίγοι και εντοπίζονται σε διάφορες πλευρές, κατά ορισμένους ακόμα και στην αξιωματική αντιπολίτευση. Οσοι τον έχουν γνωρίσει έχουν να λένε για τη θεωρία των «τριών γεωπολιτικών κύκλων», στο κέντρο των οποίων βρίσκεται η Ελλάδα, και ο ίδιος λατρεύει να παρουσιάζει, όπως και για τους χάρτες με τους αγωγούς ενέργειας που έχει απλωμένους στο γραφείο του.
Ο Πάιατ είναι κλασική περίπτωση διπλωμάτη του «βαθέος κατεστημένου» του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Κρίνοντας από τα γεγονότα, μοιάζει δύσκολο να μην υπάρχει ικανοποίηση στο Foggy Bottom για το σημερινό επίπεδο των ελληνοαμερικανικών σχέσεων. Η αμερικανική παρουσία στη ΔΕΘ και η μεγάλη αποστολή με επικεφαλής τον υπουργό Εμπορίου Γουίλμπουρ Ρος, αλλά επίσης παρόντα κυβερνητικά στελέχη που συμβολίζουν την επιθυμία εμβάθυνσης των σχέσεων Αθηνών – Ουάσιγκτον (όπως π.χ. ο υφυπουργός Ενέργειας Μαρκ Μενέζες, η βοηθός υπουργός Εκπαιδευτικών και Πολιτιστικών Υποθέσεων Μαρί Ρόις, αλλά και ο βοηθός υφυπουργός για θέματα Ευρώπης και Ευρασίας Μάθιου Πάλμερ), σε συνδυασμό με την παρουσία κορυφαίων αμερικανικών εταιρειών όπως οι Google, Facebook, CISCO, Hewlett – Packard, Microsoft, Lockheed Martin καταδεικνύουν ότι το ενδιαφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών δεν είναι εφήμερο.
Εν αρχή της στενής συνεργασίας ην η άμυνα
Στο γνωστό βιβλίο του «Περίπλοκες συμμαχίες: Η αμερικανική πολιτική στην Ελλάδα, στην Τουρκία και στην Κύπρο», ο άλλοτε αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα Μόντιγκλ Στερνς έγραφε: «Τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο είναι κατά βάση στρατιωτικά και η ικανότητά μας να τα προστατεύσουμε εξαρτάται από τις συμφωνίες για στρατιωτικές εγκαταστάσεις που συνάπτουμε κατά καιρούς με τις τοπικές κυβερνήσεις». Ο Στερνς διετέλεσε πρεσβευτής στην Αθήνα την πρώτη, «δύσκολη» τετραετία του ΠαΣοΚ (1981-1985), ενώ στα τέλη της δεκαετίας του 1950 είχε βρεθεί πάλι στην ελληνική πρωτεύουσα, ως δεύτερος γραμματέας του Πολιτικού Τμήματος. Η επισήμανσή του αυτή επιβεβαιώνεται σήμερα πλήρως από τα γεγονότα. Φαίνεται δε ότι κατά καιρούς ριζοσπαστικές ελληνικές κυβερνήσεις ευνοούν, έπειτα από μια αρχική «εφηβική επαναστατικότητα», στενότερες σχέσεις με τον υπερατλαντικό ηγεμόνα από ό,τι οι συντηρητικές. Αρκεί να θυμηθεί κανείς πως το πρώιμο ΠαΣοΚ πέρασε από το «Εξω οι βάσεις του θανάτου» στη διαπραγμάτευση της νέας συμφωνίας για τις βάσεις, της Mutual Defense Cooperation Agreement (MDCA), του ακρογωνιαίου λίθου της ελληνοαμερικανικής αμυντικής συνεργασίας.
Πριν από λίγες ημέρες βρέθηκε για επίσκεψη στην Αθήνα ο αρχηγός των αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγός Τζόζεφ Ντάνφορθ. Η επίσκεψη Ντάνφορθ ενδέχεται να αποδειχθεί πολύ πιο σημαντική από όσο ορισμένοι αρχικά νόμισαν. Ο προερχόμενος από τις Ειδικές Δυνάμεις στρατηγός είχε εις βάθος συζήτηση με τον έλληνα ομόλογό του ναύαρχο Ευάγγελο Αποστολάκη. Παρά τις προσπάθειες διαφόρων να υπονομεύσουν την ανανέωση της θητείας του στη θέση του Α/ΓΕΕΘΑ (που επικυρώθηκε στο πρόσφατο ΚΥΣΕΑ), ο ναύαρχος Αποστολάκης είναι κομβικός συνομιλητής της αμερικανικής πλευράς και το Μέγαρο Μαξίμου, πέραν της ικανοποίησής του για τα πεπραγμένα του, έλαβε την παράμετρο τούτη σοβαρά υπόψη στην τελική του απόφαση. Ενα από τα ζητήματα που έπεσαν στο τραπέζι στις συνομιλίες Αποστολάκη – Ντάνφορθ ήταν το ελληνικό αίτημα για αύξηση της αμερικανικής παρουσίας στον ελλαδικό χώρο και «οπωσδήποτε ενθουσιάστηκα από την πιθανότητα» δήλωσε ο στρατηγός Ντάνφορθ σε αμερικανούς δημοσιογράφους μετά το πέρας της επίσκεψης. Δεν περιορίστηκε όμως να δηλώσει μόνο αυτό ο αμερικανός στρατηγός. «Αν δείτε τη γεωγραφία και παράλληλα τις τρέχουσες επιχειρήσεις στη Λιβύη και στη Συρία, αλλά και ενδεχόμενες επιχειρήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, οι ευκαιρίες εδώ είναι αξιοσημείωτες. Οι Ελληνες έχουν ορισμένες ενδιαφέρουσες αντιλήψεις για τη ρωσική ναυτική παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο. Πιστεύω ότι συμφωνούμε», κατέληξε, «πως παρατηρούμε κάτι που δεν έχουμε δει από τη δεκαετία του 1980 σε σχέση με την επιχειρησιακή συμπεριφορά των Ρώσων στην περιοχή».
Η Σούδα, η Λάρισα και ο απρόβλεπτος Καμμένος
Η αμερικανική έμφαση στη συνεργασία σε θάλασσα και αέρα επικεντρώνεται, αν και δεν εξαντλείται, στην αεροναυτική βάση της Σούδας και στη στάθμευση Μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών (UAVs) MQ-9 Reaper στη Λάρισα. Και αν η Σούδα αποτελούσε επί δεκαετίες σταθερή αξία (πρόσφατα ανανεώθηκε για ακόμα έναν χρόνο με τυπικές διαδικασίες η παραχώρησή της), η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ έκανε πράξη αυτό που η κυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου δεν έκανε το 2014, επειδή φοβόταν τις… αντιδράσεις του τότε αντιπολιτευόμενου ΣΥΡΙΖΑ: αποδέχθηκε τη στάθμευση UAVs. Η συνεργασία δεν σταματά εκεί όμως. Οι συνεκπαιδεύσεις είναι συνεχείς. Αμερικανικά μαχητικά αεροσκάφη (όπως πρόσφατα τα F-22 Raptor) περνούν από ελληνικές βάσεις. Μετασταθμεύσεις υλικού γίνονται στη Βόρεια Ελλάδα, με την Αλεξανδρούπολη να έχει κομβικό ρόλο λόγω της γειτνίασής της με τη Μαύρη Θάλασσα.
Σύμφωνα με πληροφορίες, αμερικανοί αξιωματούχοι ζήτησαν πρόσφατα να δουν από κοντά τις δυνατότητες των ελληνικών εγκαταστάσεων στη Σκύρο, ενώ δεν πρέπει να λησμονείται ότι τα ναυπηγεία στο Νεώριο της Σύρου πέρασαν πλέον στα χέρια ελληνοαμερικανικής κοινοπραξίας. Δεν λείπουν όσοι θα επιθυμούσαν μια ελληνοαμερικανική αμυντική συμφωνία αντίστοιχη της αμερικανοϊσραηλινής, αλλά αυτό δεν είναι ένα ρεαλιστικό ενδεχόμενο παρά τις σχετικές «κορόνες» του Πάνου Καμμένου, για τον οποίο οι απόψεις της Ουάσιγκτον διίστανται. Οι «περίεργες» επαφές του με ρωσικά συμφέροντα δεν θα μπορούσαν να αποτελέσουν βάση για απόλυτη εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του.
Τριγωνική διπλωματία, Βαλκάνια και ενέργεια
Το πρώτο βήμα για τη σύσφιγξη των σχέσεων της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ με τους Αμερικανούς μετά το καλοκαίρι του 2015 έγινε στην ενέργεια. Μετά τους πειραματισμούς περί Turkish Stream, εκείνος ο Σεπτέμβριος έδειξε ότι η κυβέρνηση «έστριβε». Στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, οι κ.κ. Τσίπρας και Κοτζιάς είχαν εκτενείς συναντήσεις με τον πρώην υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι και τον πρώην απεσταλμένο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για θέματα ενέργειας Αμος Χοκστάιν. Αίφνης, η Αθήνα τάχθηκε αναφανδόν υπέρ της κατασκευής του Διαδριατικού Αγωγού (Trans Adriatic Pipeline – TAP) που θα μεταφέρει από το 2020 αέριο από το Αζερμπαϊτζάν μέσω Τουρκίας και Ελλάδος στην Ιταλία.
Ετερος πυλώνας της στρατηγικής, η προώθηση του διασυνδετηρίου αγωγού Ελλάδος – Βουλγαρίας (IGB), άξονας κάθετος στον ΤΑΡ. Τρίτο σκέλος της ενεργειακής στρατηγικής η προώθηση του πλωτού τερματικού σταθμού επαναεριοποίησης (FSRU) υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στα ανοιχτά της Αλεξανδρούπολης που επίσης θα συνδεθεί με τον ΤΑΡ. Περιττεύει να σημειωθεί ότι το αμερικανικό σχέδιο προβλέπει προμήθεια υγροποιημένου σχιστολιθικού αερίου όταν αρχίσουν να γίνονται μαζικές εξαγωγές στην Ευρώπη.
Η ενέργεια συνιστά κρίσιμο παράγοντα στον σχεδιασμό των Ηνωμένων Πολιτειών να αποσπαστούν οι χώρες των Βαλκανίων από τη ρωσική ενεργειακή μέγγενη. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το σπουδαιότερο από τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης μεταξύ Αθηνών και Σκοπίων ήταν η υπογραφή μνημονίου για τη δημιουργία διασυνδετηρίου αγωγού φυσικού αερίου από Νότο προς Βορρά. Ωστόσο, αυτό είναι μόνο μικρό κομμάτι της ευρύτερης υπόθεσης του Μακεδονικού. Η ανάδειξη μιας νέας ηγεσίας στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας υπό την τριάδα Ζόραν Ζάεφ – Νίκολα Ντιμιτρόφ – Ραντμίλα Σεκερίνσκα ευνόησε την προώθηση εντατικών διαπραγματεύσεων για την επίλυση του ονοματολογικού. Η Συμφωνία των Πρεσπών, στην επίτευξη της οποίας, όπως πρόσφατα παραδέχθηκε ο Γουές Μίτσελ ενώπιον της Γερουσίας, η Ουάσιγκτον διαδραμάτισε ηγετικό ρόλο, αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής την οποία οι κ.κ. Τσίπρας και Κοτζιάς έχουν πλήρως ενσωματώσει. Αυτή περιλαμβάνει και το έτερο ζήτημα που έχει ανοίξει στα Βαλκάνια, την ανταλλαγή εδαφών Σερβίας – Κοσόβου.
Βέβαια, η φιλοαμερικανική στροφή των Αθηνών ανέδειξε το σημερινό χάσμα στις ελληνορωσικές σχέσεις. Ο Τζέφρι Πάιατ επέμεινε στο να φωτογραφίζει τον ρόλο του Ιβάν Σαββίδη στη Βόρεια Ελλάδα (ιδιαίτερα σε σχέση με το λιμάνι της Θεσσαλονίκης), κάτι που προκάλεσε σκιές στις ιδιαίτερα θερμές σχέσεις του επιχειρηματία με την κυβέρνηση. Το Μακεδονικό υπήρξε η θρυαλλίδα ώστε να παγώσει η ατμόσφαιρα μεταξύ Αθήνας και Μόσχας και η τακτική Κοτζιά να πάρει προσωπικά την υπόθεση έχει πείσει τη ρωσική πλευρά ότι ο υπουργός Εξωτερικών ακολουθεί υπερβολικά φιλοαμερικανική στάση. Το γεγονός όμως ότι η Αθήνα προχώρησε σε απέλαση ρώσων διπλωματών παραμονές της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ επιβεβαιώνει μάλλον την πρόσδεση στο αμερικανικό άρμα…
Τα ελληνικά «μάτια» στη Μαύρη Θάλασσα
Οι Αμερικανοί εκτιμούν ιδιαίτερα την ελληνική πληροφόρηση για τις κινήσεις των Ρώσων. Το ρωσικό Πολεμικό Ναυτικό έχει προγραμματίσει και διεξάγει μεγάλα αεροναυτικά γυμνάσια με τη συμμετοχή σχεδόν 30 πλοίων και 30 αεροσκαφών (έχοντας δεσμεύσει περιοχές ως τα τέλη Σεπτεμβρίου από τα νότια της Κρήτης ως βαθιά στην Ανατολική Μεσόγειο), με ένα σχέδιο που μοιάζει με αποκλεισμό προσέγγισης τρίτων δυνάμεων προς τη Μέση Ανατολή. Αναμφίβολα, τα ελληνικά «μάτια» θα παρακολουθούν την επιστροφή των ρωσικών σκαφών προς τη Μαύρη Θάλασσα… Επιπλέον, οι κοινές ασκήσεις έχουν αναβαθμιστεί («Ηνίοχος», «Noble Dina»), ενώ οι Αμερικανοί αναγνωρίζουν ότι η Ελλάδα λειτουργεί ως αγωγός για συνεργασία με χώρες κρίσιμες, όπως π.χ. η Αίγυπτος. Τον προσεχή Νοέμβριο αναμένεται να διεξαχθεί, για δεύτερη συνεχή χρονιά, η ελληνοαιγυπτιακή αεροναυτική άσκηση «Μέδουσα», ενώ μόλις την περασμένη Πέμπτη ξεκίνησε στην Ανατολική Μεσόγειο η άσκηση «Bright Star» με συμμετοχή ΗΠΑ, Ελλάδας, Αιγύπτου, Ιορδανίας και Σαουδικής Αραβίας, που είχε για χρόνια σταματήσει αλλά επαναδιεξάγεται από πέρυσι με συμμετοχή ναυτικών, αεροπορικών και χερσαίων δυνάμεων. Σε όλα αυτά πρέπει φυσικά να προστεθούν η παροχή αμυντικού υλικού και, βέβαια, η απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης για την αναβάθμιση των F-16. Το ιδεατό σενάριο θα ήταν μια συνεργασία που θα οδηγούσε ίσως στην προμήθεια αμερικανικών πολεμικών πλοίων, αλλά η αισιοδοξία στο πεδίο αυτό είναι περιορισμένη. Δεν λείπουν όμως όσοι αναρωτιούνται για ποιον λόγο η αμερικανική πλευρά δεν κάνει κάποια κίνηση και για τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά, ώστε να αποτρέψει πιθανή είσοδο σε αυτά των Κινέζων…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου