Δείτε το ΒΙΝΤΕΟ
Παρακολουθείστε ολόκληρη την ομιλία με τις αναφορές στο ΕΑΜ, στον ΕΛΑΣ και στην ΕΠΟΝ.
Η πρώτη μεγάλη αντιστασιακή ομάδα που ιδρύθηκε, ήταν το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο), που ήταν αρχικά ένα πολιτικό κίνημα. Μέχρι το 1944, το ΕΑΜ έγινε το πιο ισχυρό αντιστασιακό κίνημα στην Ευρώπη, με περισσότερα από 1.800.000 μέλη. Το ΕΑΜ οργανώθηκε από τοΚομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος (ΚΚΕ) και άλλα μικρότερα κόμματα, ενώ όλα τα μεγάλα πολιτικά κόμματα αρνήθηκαν να συμμετάσχουν είτε στο ΕΑΜ ή σε οποιοδήποτε άλλο κίνημα αντίστασης. Στις 16 Φεβρουαρίου 1942, το ΕΑΜ έδωσε άδεια σε έναν βετεράνο κομμουνιστή, που ονομαζόταν Θανάσης Κλάρας(αργότερα γνωστός ως Άρης Βελουχιώτης) να εξετάσει τις δυνατότητες για μια νικηφόρα ένοπλη αντίσταση.
H κωδική ονομασία της επιχείρησης ήταν Επιχείρηση Harling. Σκοπός της επιχείρησης ήταν να διακοπεί η παροχή εφοδίων στις γερμανικές δυνάμεις του Ρόμελ στη Βόρεια Αφρική μέσω της Ελλάδας. Έτσι οι Βρετανοί, το καλοκαίρι του 1942 αποφάσισαν να στείλουν μια ομάδα σαμποτέρ για να ανατινάξουν το τμήμα της σιδηροδρομικής γραμμής που συνέδεε την Αθήνα με τη Θεσσαλονίκη.
Το 1949 εκδόθηκε ο πρώτος νόμος (Α.Ν. 971) για την αναγνώριση της εθνικής αντίστασης, ο οποίος συμπληρώθηκε με τον Α.Ν. 971/1949 και τον Ν. 2272 του 1952, οι οποίοι καταργήθηκαν αργότερα, αλλά επανήλθαν σε ισχύ και συμπληρώθηκαν με τον Νόμο 1285 του 1982.
Ήρθε τώρα η ώρα, δίπλα στους ήρωες του 1821 να τοποθετήσουμε στην εθνική μας μνήμη ενωμένους, ενωμένους αυτούς που έπεσαν στο΄40 - ΄44. Τα στρατευμένα παιδιά του λαού, που έγραψαν σελίδες δόξας στον μεγάλο αμυντικό πόλεμο. Πόλεμο, στον οποίο, τελικά, οφείλεται η πτώση της ναζιστικής δικτατορίας, του Ναζισμού. Ανδρεας Παπανδρέου.
Οι κύριες αιτίες της δημιουργίας των κινημάτων αντίστασης στην Ελλάδα ήταν η εισβολή και κατοχή της Ελλάδας από τη ναζιστική Γερμανία και τους συμμάχους της τη περίοδο 1941-1944, παράλληλα με την πολιτική κατάσταση της χώρας την εποχή αυτή.
Οι Γερμανοί κατά την κατοχή, είχαν δημιουργήσει μια ελληνική κυβέρνηση της επιρροής τους, με επικεφαλή τον στρατηγό Γεώργιο Τσολάκογλου. Κάποιοι υψηλόβαθμοι αξιωματικοί της προπολεμικής ελληνικής κυβέρνησης υπηρέτησαν τους Γερμανούς
Οι Γερμανοί κατά την κατοχή, είχαν δημιουργήσει μια ελληνική κυβέρνηση της επιρροής τους, με επικεφαλή τον στρατηγό Γεώργιο Τσολάκογλου. Κάποιοι υψηλόβαθμοι αξιωματικοί της προπολεμικής ελληνικής κυβέρνησης υπηρέτησαν τους Γερμανούς
σε διάφορες κυβερνητικές θέσεις.
Αυτή η κυβέρνηση όμως,
δεν είχε νομιμότητα και την υποστήριξη από το λαό και ήταν εξαρτημένη εντελώς από τις γερμανικές και ιταλικές αρχές κατοχής. Τόσο αυτή η κυβέρνηση όσο και οι δυνάμεις κατοχής έχασαν την αξιοπιστία τους ακόμα περισσότερο, εξ αιτίας της ανικανότητάς τους να εμποδίσουν το ξέσπασμα του Μεγάλου Λιμού, ο οποίος έβλαψε σοβαρά τον ελληνικό άμαχο πληθυσμό.
Η πρώτη επιβεβαιωμένη πράξη αντίστασης στην Ελλάδα έγινε το βράδυ της 30ης Μαΐου 1941, μια ημέρα πριν από το τέλος της Μάχης της Κρήτης. Δύο νεαροί φοιτητές, ο Απόστολος Σάντας, φοιτητής της νομικής και ο Μανώλης Γλέζος, φοιτητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ανέβηκαν στην βορειοδυτική πλαγιά της Ακρόπολης και κατέβασαν τη γερμανική σημαία που είχαν τοποθετήσει εκεί οι αρχές κατοχής.
Αυτή η κυβέρνηση όμως,
δεν είχε νομιμότητα και την υποστήριξη από το λαό και ήταν εξαρτημένη εντελώς από τις γερμανικές και ιταλικές αρχές κατοχής. Τόσο αυτή η κυβέρνηση όσο και οι δυνάμεις κατοχής έχασαν την αξιοπιστία τους ακόμα περισσότερο, εξ αιτίας της ανικανότητάς τους να εμποδίσουν το ξέσπασμα του Μεγάλου Λιμού, ο οποίος έβλαψε σοβαρά τον ελληνικό άμαχο πληθυσμό.
Η πρώτη επιβεβαιωμένη πράξη αντίστασης στην Ελλάδα έγινε το βράδυ της 30ης Μαΐου 1941, μια ημέρα πριν από το τέλος της Μάχης της Κρήτης. Δύο νεαροί φοιτητές, ο Απόστολος Σάντας, φοιτητής της νομικής και ο Μανώλης Γλέζος, φοιτητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ανέβηκαν στην βορειοδυτική πλαγιά της Ακρόπολης και κατέβασαν τη γερμανική σημαία που είχαν τοποθετήσει εκεί οι αρχές κατοχής.
Το πρώτο ευρύτερο κίνημα αντίστασης αναπτύχθηκε στη Βόρεια Ελλάδα, όπου οι Βούλγαροι προσαρτούσαν στη κατοχή τους ελληνικά εδάφη. Η πρώτη μαζική εξέγερση σημειώθηκε στη πόλη της Δράμας, στη βουλγαρική ζώνη κατοχής. Τη νύχτα της 28ης Σεπτεμβρίου 1941, ο λαός της Δράμας και τα προάστια ξεσηκώθηκαν. Άσχημα οργανωμένη, αυτή η εξέγερση κατεστάλη από το βουλγαρικό στρατό, ο οποίος ανταπέδωσε με την εκτέλεση πάνω από τριών χιλιάδων ανθρώπων στη Δράμα μόνο. Υπολογίζεται ότι δεκαπέντε χιλιάδες Έλληνες έχασαν τη ζωή τους συνολικά από το βουλγαρικό στρατό κατά τη διάρκεια της επιχείρησης καταστολής της εξέγερσης τις επόμενες εβδομάδες και στην ύπαιθρο ολόκληρα χωριά λεηλατήθηκαν. Η πόλη του Δοξάτου και το χωριό της Χωριστής θεωρούνται επισήμως μαρτυρικές πόλεις σήμερα.
Ένοπλες ομάδες, αποτελούμενες από αντάρτες εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στα βουνά της Μακεδονίας τον Οκτώβριο του 1941 και η πρώτη ένοπλη σύγκρουση με τις δυνάμεις κατοχής είχε ως αποτέλεσμα τη δολοφονία 488 αμάχων ως αντίποινα από τους Γερμανούς, καταφέρνοντας να περιορίσει την αντιστασιακή δράση για τους επόμενους μήνες. Ωστόσο, αυτές οι εγκληματικές ενέργειες, μαζί με τη λεηλασία των φυσικών πόρων της χώρας από τους κατακτητές, έστρεψε περισσότερους Έλληνες εναντίον τους.
Η πρώτη μεγάλη αντιστασιακή ομάδα που ιδρύθηκε, ήταν το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο), που ήταν αρχικά ένα πολιτικό κίνημα. Μέχρι το 1944, το ΕΑΜ έγινε το πιο ισχυρό αντιστασιακό κίνημα στην Ευρώπη, με περισσότερα από 1.800.000 μέλη. Το ΕΑΜ οργανώθηκε από τοΚομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος (ΚΚΕ) και άλλα μικρότερα κόμματα, ενώ όλα τα μεγάλα πολιτικά κόμματα αρνήθηκαν να συμμετάσχουν είτε στο ΕΑΜ ή σε οποιοδήποτε άλλο κίνημα αντίστασης. Στις 16 Φεβρουαρίου 1942, το ΕΑΜ έδωσε άδεια σε έναν βετεράνο κομμουνιστή, που ονομαζόταν Θανάσης Κλάρας(αργότερα γνωστός ως Άρης Βελουχιώτης) να εξετάσει τις δυνατότητες για μια νικηφόρα ένοπλη αντίσταση.
Τον Φεβρουάριο του 1942, το ΕΑΜ σχημάτισε ένα στρατιωτικό σώμα, που ονομάστηκε Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ), το οποίο πρώτα θα ενεργούσε στα βουνά της Κεντρικής Ελλάδας, με τον Άρη Βελουχιώτη ως επικεφαλής. Σύντομα οι πρώτοι αντάρτες εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ και πολλές μάχες δόθηκαν εναντίον των Ιταλών και των Ναζί.
Το δεύτερο κίνημα αντίστασης, ήταν το φιλο-βενιζελικό Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ), με επικεφαλή έναν πρώην αξιωματικό του στρατού, τον συνταγματάρχη Ναπολέων Ζέρβα και πολιτικό αρχηγό τον εξόριστο δημοκρατικό στρατηγό Νικόλαο Πλαστήρα. Παρά το γεγονός ότι η ίδρυσή του είχε ανακοινωθεί στα τέλη του 1941, δεν υπήρχαν στρατιωτικές πράξεις του μέχρι το 1942, δηλαδή μέχρι την εμφάνιση του ΕΛΑΣ. Τον Ιούλιο του 1942, ο Ναπολέων Ζέρβας ανακοίνωσε την ίδρυση του ΕΔΕΣ και την δραστηριοποίησή του αρχικά στην περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας. Ένα τρίτο μικρότερο κίνημα δημιουργήθηκε, η ΕΚΚΑ, με επικεφαλή τον συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρρό, που δρούσε τοπικά στην περιοχή του όρους Γκιώνα στην Ήπειρο.
Το δεύτερο κίνημα αντίστασης, ήταν το φιλο-βενιζελικό Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ), με επικεφαλή έναν πρώην αξιωματικό του στρατού, τον συνταγματάρχη Ναπολέων Ζέρβα και πολιτικό αρχηγό τον εξόριστο δημοκρατικό στρατηγό Νικόλαο Πλαστήρα. Παρά το γεγονός ότι η ίδρυσή του είχε ανακοινωθεί στα τέλη του 1941, δεν υπήρχαν στρατιωτικές πράξεις του μέχρι το 1942, δηλαδή μέχρι την εμφάνιση του ΕΛΑΣ. Τον Ιούλιο του 1942, ο Ναπολέων Ζέρβας ανακοίνωσε την ίδρυση του ΕΔΕΣ και την δραστηριοποίησή του αρχικά στην περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας. Ένα τρίτο μικρότερο κίνημα δημιουργήθηκε, η ΕΚΚΑ, με επικεφαλή τον συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρρό, που δρούσε τοπικά στην περιοχή του όρους Γκιώνα στην Ήπειρο.
Μέχρι το καλοκαίρι του 1942, οι δυνάμεις κατοχής είχαν ελάχιστα προβλήματα από την ένοπλη αντίσταση, που ήταν ακόμη στη γέννηση της. Οι Ιταλοί ιδίως, που έλεγχαν το μεγαλύτερο μέρους της υπαίθρου, θεωρούσαν ότι η κατάσταση είχε σταθεροποιηθεί. Από το σημείο αυτό και μετά ωστόσο, η Αντίσταση κέρδιζε έδαφος, με το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ κυρίως σε πλήρη ανάπτυξη, με ένοπλες επιθέσεις, με αφοπλισμό τοπικών σταθμών χωροφυλακής και απομονωμένων ιταλικών φυλακίων και ομιλίες τους στα χωριά. Οι Ιταλοί αναγκάστηκαν να αξιολογήσουν ξανά τα δεδομένα και να λάβουν νέα μέτρα. Οι εξελίξεις αυτές προέκυψαν πιο δραματικές, καθώς η ελληνική Αντίσταση έκανε αισθητή την παρουσία της στον κόσμο, με μια από τις πιο θεαματικές πράξεις δολιοφθοράς του πολέμου, την ανατίναξη της σιδηροδρομικής γέφυρας του Γοργοποτάμου (Επιχείρηση Harling), που συνέδεε τη Βόρεια και Νότια Ελλάδα, στις 25 Νοεμβρίου 1942. Η επιχείρηση αυτή ήταν το αποτέλεσμα συνεργασίας βρετανών, ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ, που πραγματοποιήθηκε από 12 Βρετανούς σαμποτέρ και μια κοινή δύναμη ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ. Αυτή ήταν η πρώτη και τελευταία φορά που οι δύο μεγάλες αντιστασιακές ομάδες θα συνεργάζονταν, εξ αιτίας της γρήγορης ανάπτυξης αντιπαλότητας και της αντίθετης ιδεολογικής πολιτικής τους
Ακολούθησαν συνεχείς επιθέσεις και πράξεις δολιοφθοράς κατά των Ιταλών, όπως η Μάχη του Φαρδύκαμπου, με αποτέλεσμα τη σύλληψη αρκετών εκατοντάδων ιταλών στρατιωτών και σημαντικών ποσοτήτων εξοπλισμού. Μέχρι το τέλος της άνοιξης του 1943, οι Ιταλοί αναγκάστηκαν να αποσυρθούν από αρκετές περιοχές. Οι πόλεις της Καρδίτσας, Γρεβενών, Τρικάλων, Μετσόβου και άλλες απελευθερώθηκαν από τον Ιούλιο του 1943. Οι δυνάμεις του Άξονα και των συνεργατών τους εξακολουθούσαν να έχουν τον έλεγχο μόνο των μεγάλων πόλεων και των συνδετικών οδών, με όλο το εσωτερικό της χώρας γεμάτο με αντάρτες. Αυτό ήταν η "Ελεύθερη Ελλάδα", μια μεγάλη περιοχή της χώρας από το Ιόνιο στο Αιγαίο και από τα σύνορα της γερμανικής ζώνης στη Μακεδονία μέχρι τη Βοιωτία.
Την ίδια στιγμή (Ιούλιος 1943), η συνολική δύναμη των ανταρτών ήταν περίπου 20-30.000 άνδρες, με τους περισσότερους να ανήκουν στην ΕΛΑΣ, πρόσφατα υπό τις διαταγές του στρατηγού Στέφανου Σαράφη. ΕΑΜ και ΕΛΑΣ ήταν μέχρι τότε οι μόνες πραγματικές ομάδες αντίστασης, καθώς ο ΕΔΕΣ ήταν περιορισμένος σε επιχειρήσεις στην Ήπειρο και η ΕΚΚΑ σε μια μικρή περιοχή στην Κεντρική Ελλάδα. Η ιταλική συνθηκολόγηση τον Σεπτέμβριο του 1943 παρείχε ένα αναπάντεχο κέρδος για την Αντίσταση, καθώς ο ιταλικός στρατός σε πολλές περιοχές είχε διασπαστεί. Τα περισσότερα ιταλικά στρατεύματα γρήγορα αφοπλίστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν από τους Γερμανούς, αλλά σε πολλά σημεία Ιταλοί στρατιώτες αλλά και σημαντικές ποσότητες όπλων και εξοπλισμού έπεσε στα χέρια της αντίστασης.
Ακολούθησαν συνεχείς επιθέσεις και πράξεις δολιοφθοράς κατά των Ιταλών, όπως η Μάχη του Φαρδύκαμπου, με αποτέλεσμα τη σύλληψη αρκετών εκατοντάδων ιταλών στρατιωτών και σημαντικών ποσοτήτων εξοπλισμού. Μέχρι το τέλος της άνοιξης του 1943, οι Ιταλοί αναγκάστηκαν να αποσυρθούν από αρκετές περιοχές. Οι πόλεις της Καρδίτσας, Γρεβενών, Τρικάλων, Μετσόβου και άλλες απελευθερώθηκαν από τον Ιούλιο του 1943. Οι δυνάμεις του Άξονα και των συνεργατών τους εξακολουθούσαν να έχουν τον έλεγχο μόνο των μεγάλων πόλεων και των συνδετικών οδών, με όλο το εσωτερικό της χώρας γεμάτο με αντάρτες. Αυτό ήταν η "Ελεύθερη Ελλάδα", μια μεγάλη περιοχή της χώρας από το Ιόνιο στο Αιγαίο και από τα σύνορα της γερμανικής ζώνης στη Μακεδονία μέχρι τη Βοιωτία.
Την ίδια στιγμή (Ιούλιος 1943), η συνολική δύναμη των ανταρτών ήταν περίπου 20-30.000 άνδρες, με τους περισσότερους να ανήκουν στην ΕΛΑΣ, πρόσφατα υπό τις διαταγές του στρατηγού Στέφανου Σαράφη. ΕΑΜ και ΕΛΑΣ ήταν μέχρι τότε οι μόνες πραγματικές ομάδες αντίστασης, καθώς ο ΕΔΕΣ ήταν περιορισμένος σε επιχειρήσεις στην Ήπειρο και η ΕΚΚΑ σε μια μικρή περιοχή στην Κεντρική Ελλάδα. Η ιταλική συνθηκολόγηση τον Σεπτέμβριο του 1943 παρείχε ένα αναπάντεχο κέρδος για την Αντίσταση, καθώς ο ιταλικός στρατός σε πολλές περιοχές είχε διασπαστεί. Τα περισσότερα ιταλικά στρατεύματα γρήγορα αφοπλίστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν από τους Γερμανούς, αλλά σε πολλά σημεία Ιταλοί στρατιώτες αλλά και σημαντικές ποσότητες όπλων και εξοπλισμού έπεσε στα χέρια της αντίστασης.
Οι Γερμανοί είχαν αναλάβει πλέον και την ιταλική ζώνη και σύντομα αποδείχθηκε ότι ήταν ένας εντελώς διαφορετικός αντίπαλος από τους Ιταλούς. Ήδη από τις αρχές του καλοκαιριού του 1943, περισσότερα γερμανικά στρατεύματα είχαν μεταφερθεί στην Ελλάδα, φοβούμενοι μια εισβολή των Συμμάχων εκεί. Σύντομα, οι δύο πλευρές άρχισαν να μάχονται μεταξύ τους. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων αυτών, μαζικά αντίποινα πραγματοποιήθηκαν, με αποτέλεσμα διάφορα εγκλήματα πολέμου, όπως στο Κομμένο, στα Καλάβρυτα και το Δίστομο.Την ίδια στιγμή, εκατοντάδες χωριά κάηκαν και σχεδόν ένα εκατομμύριο άνθρωποι έμειναν άστεγοι.
Παρά την υπογραφή συμφωνίας τον Μάιο του 1943 μεταξύ των κύριων ομάδων Αντίστασης (ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ), η οποία προέβλεπε να συνεργαστούν μεταξύ τους αλλά και με τους Συμμάχους, στον πολιτικό τομέα η αμοιβαία δυσπιστία μεταξύ ΕΑΜ και των άλλων ομάδων κλιμακώθηκε. ΕΑΜ και ΕΛΑΣ ήταν μέχρι τώρα η κυρίαρχη πολιτική και στρατιωτική δύναμη στην Ελλάδα, και ο ΕΔΕΣ, η ΕΚΚΑ, μαζί με τη βρετανική και την ελληνική εξόριστη κυβέρνηση, φοβήθηκαν ότι μετά την αναπόφευκτη γερμανική αποχώρηση, οι δύο πρώτοι θα προσπαθήσουν να κυριαρχήσουν στη χώρα. Οι Βρετανοί εξέφρασαν την αντίθεσή τους στην κυριαρχία αυτών μετά τον πόλεμο, λόγω της αντίθεσής τους στην κομμουνιστική επέκταση. Πίστευαν στη λογική των σφαιρών επιρροής, ότι δηλαδή μια τέτοια εξέλιξη κυριαρχίας ενός κομμουνιστικού κινήματος, θα οδηγούσε τη χώρα στην επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης. Ταυτόχρονα, το ΕΑΜ βρέθηκε υπό την επίθεση από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους. Κυριαρχούμενη από την παλιά πολιτική τάξη, και αναζητώντας ήδη την επερχόμενη εποχή μετά την απελευθέρωση, η νέα κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη είχε ιδρύσει τα περίφημο Τάγματα Ασφαλείας με την υποστήριξη των γερμανικών αρχών, με αποκλειστικό σκοπό την καταπολέμηση του ΕΛΑΣ.
Παρά την υπογραφή συμφωνίας τον Μάιο του 1943 μεταξύ των κύριων ομάδων Αντίστασης (ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ), η οποία προέβλεπε να συνεργαστούν μεταξύ τους αλλά και με τους Συμμάχους, στον πολιτικό τομέα η αμοιβαία δυσπιστία μεταξύ ΕΑΜ και των άλλων ομάδων κλιμακώθηκε. ΕΑΜ και ΕΛΑΣ ήταν μέχρι τώρα η κυρίαρχη πολιτική και στρατιωτική δύναμη στην Ελλάδα, και ο ΕΔΕΣ, η ΕΚΚΑ, μαζί με τη βρετανική και την ελληνική εξόριστη κυβέρνηση, φοβήθηκαν ότι μετά την αναπόφευκτη γερμανική αποχώρηση, οι δύο πρώτοι θα προσπαθήσουν να κυριαρχήσουν στη χώρα. Οι Βρετανοί εξέφρασαν την αντίθεσή τους στην κυριαρχία αυτών μετά τον πόλεμο, λόγω της αντίθεσής τους στην κομμουνιστική επέκταση. Πίστευαν στη λογική των σφαιρών επιρροής, ότι δηλαδή μια τέτοια εξέλιξη κυριαρχίας ενός κομμουνιστικού κινήματος, θα οδηγούσε τη χώρα στην επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης. Ταυτόχρονα, το ΕΑΜ βρέθηκε υπό την επίθεση από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους. Κυριαρχούμενη από την παλιά πολιτική τάξη, και αναζητώντας ήδη την επερχόμενη εποχή μετά την απελευθέρωση, η νέα κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη είχε ιδρύσει τα περίφημο Τάγματα Ασφαλείας με την υποστήριξη των γερμανικών αρχών, με αποκλειστικό σκοπό την καταπολέμηση του ΕΛΑΣ.
Οι γερμανικές δυνάμεις άρχισαν να αποσύρονται από την ελληνική ηπειρωτική χώρα στα τέλη του 1944 καθώς οι σοβιετικές δυνάμεις που κέρδιζαν συνεχώς έδαφος στη Νότιο-Ανατολική Ευρώπη απείλησαν να τις αποκόψουν. Κατά την απελευθέρωση της χώρας τον Οκτώβριο του 1944, η Ελλάδα ήταν σε κατάσταση ακραίας πολιτικής πόλωσης, η οποία σύντομα οδήγησε στο ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου. Αυτός έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς συνεργάτες των Ναζί, όχι μόνο να ξεφύγουν από την τιμωρία, αλλά να γίνουν τελικά η άρχουσα τάξη της μεταπολεμικής Ελλάδας, μετά την κομμουνιστική ήττα.
ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ. Η ΑΝΑΤΙΝΑΞΗ ΤΗΣ ΓΕΦΥΡΑΣ ΣΤΟΝ ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟ
H κωδική ονομασία της επιχείρησης ήταν Επιχείρηση Harling. Σκοπός της επιχείρησης ήταν να διακοπεί η παροχή εφοδίων στις γερμανικές δυνάμεις του Ρόμελ στη Βόρεια Αφρική μέσω της Ελλάδας. Έτσι οι Βρετανοί, το καλοκαίρι του 1942 αποφάσισαν να στείλουν μια ομάδα σαμποτέρ για να ανατινάξουν το τμήμα της σιδηροδρομικής γραμμής που συνέδεε την Αθήνα με τη Θεσσαλονίκη.
Οι υποψήφιες γέφυρες για ανατίναξη βρίσκονταν στις εξής τοποθεσίες: στο Γοργοπόταμο, στον Ασωπό και στη Παπαδιά. Η δεύτερη ήταν η προτιμώμενη, καθώς θα χρειαζόταν περισσότερο χρόνο να ανακατασκευαστεί, αλλά η επιλογή αφέθηκε εξ' ολοκλήρου στον αρχηγό της αποστολής, τον αντισυνταγματάρχη Edmund Charles Wolf Myers. Η Βρετανική ομάδα μετά την ολοκλήρωση της αποστολής θα εγκατέλειπε την περιοχή. Αυτή την περίοδο στην Ελλάδα, ομάδες ανταρτών είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται στη Κεντρική Ελλάδα και στην Ήπειρο, κυρίως ο ΕΛΑΣ με αρχηγό τον Άρη Βελουχιώτη και οΕΔΕΣ με αρχηγό τον Ναπολέων Ζέρβα. Οι Βρετανοί θα έπρεπε να συνεργαστούν με τις ομάδες αυτές, καθώς γνώριζαν καλύτερα τις περιοχές και μπορούσαν να διαθέσουν τις δυνάμεις για την υποστήριξη των Βρετανών σαμποτέρ.
Η βρετανική ομάδα αποτελούνταν από 12 άντρες, ήταν χωρισμένη σε τρεις ομάδες των τεσσάρων ανδρών και θα έπεφταν με αλεξίπτωτο από ξεχωριστά B-24. Η πρώτη απόπειρα έγινε στις 28 Σεπτεμβρίου αλλά απέτυχε. Η επόμενη προσπάθεια έγινε στις 30 Σεπτεμβρίου και οι δύο ομάδες έπεσαν στη περιοχή του όρους Γκιώνα στην Κεντρική Ελλάδα ενώ η τρίτη κοντά στο Καρπενήσι όπου συναντήθηκαν στα βουνά με τους αντάρτες του ΕΛΑΣ. Οι δύο πρώτες ομάδες κρύβονταν από τους Έλληνες και συνεχώς μετακινούνταν από περιοχή σε περιοχή για να μην ανακαλυφθούν από τους Ιταλούς. Τις πρώτες μέρες της αποστολής, οδηγούμενοι από Έλληνες οδηγούς, έκαναν αναγνώριση για την επιλογή του κατάλληλου στόχου. Τελικά επιλέχθηκε η γέφυρα στονΓοργοπόταμο, καθώς είχε περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας. Φυλάγονταν από σχετικά λίγους Ιταλούς στρατιώτες, πρόσφερε καλή πρόσβαση, κάλυψη και γραμμή υποχώρησης για την ομάδα επίθεσης. Στις 2 Νοεμβρίου οι πρώτες δύο ομάδες ήρθαν σε επαφή με τον ΕΔΕΣ και στις 14 Νοεμβρίου συναντήθηκαν με τη τρίτη ομάδα και τους άνδρες του ΕΛΑΣ.
Η συνολική δύναμη της ομάδας ήταν 150 άνδρες, οι 12 Βρετανοί, 84 άνδρες του ΕΛΑΣ και 32 του ΕΔΕΣ οι οποίοι θα παρείχαν κάλυψη και θα εξουδετέρωναν τους Ιταλούς στρατιώτες που θα υπερασπίζονταν τη γέφυρα. Το σχέδιο προέβλεπε την επίθεση στις 23:00 της 25ης Νοεμβρίου. Δύο ομάδες ανταρτών θα έκοβαν τις γραμμές επικοινωνίας και από τις δύο πλευρές της γέφυρας και θα κάλυπταν την προσέγγιση προς τη γέφυρα, ενώ άλλοι 100 θα εξουδετέρωναν τους Ιταλούς στρατιώτες. Οι Βρετανοί σαμποτέρ, χωρισμένοι σε τρεις ομάδες, θα τοποθετούσαν τα εκρηκτικά, αμέσως μετά την εξουδετέρωση των φρουρών. Η πρώτη έκρηξη έγινε στη 1:30 και η δεύτερη στις 02:20 καταστρέφοντας το κεντρικό τμήμα της γέφυρας. Μέχρι τις 04:30 όλη η δύναμη της ομάδας είχε εγκαταλείψει την περιοχή με μόνο 4 τραυματίες.
Η επιχείρηση αποτέλεσε σημαντική επιτυχία για τους Βρετανούς σαμποτέρ και την μεγαλύτερη επιχείρηση τους μέχρι τότε κατά τη διάρκεια του πολέμου. Επίσης προέβαλε την ανάγκη δράσης αντάρτικων ομάδων, ενίσχυσε τη δημιουργία κινημάτων αντίστασης και ενίσχυσε το ηθικό της κατεχόμενης Ελλάδας. Για τους αντάρτες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ ωστόσο, ήταν η τελευταία συνεργασία ενάντια στις δυνάμεις κατοχής. Ένα μήνα αργότερα ξεκίνησαν οι πρώτες διενέξεις των δύο οργανώσεων που κατέληξαν αργότερα σε εχθροπραξίες μεταξύ τους αλλά και με άλλες ομάδες ανταρτών.
Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ
Το 1949 εκδόθηκε ο πρώτος νόμος (Α.Ν. 971) για την αναγνώριση της εθνικής αντίστασης, ο οποίος συμπληρώθηκε με τον Α.Ν. 971/1949 και τον Ν. 2272 του 1952, οι οποίοι καταργήθηκαν αργότερα, αλλά επανήλθαν σε ισχύ και συμπληρώθηκαν με τον Νόμο 1285 του 1982.
Οι νόμοι του 1949-1952, οι οποίοι εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου, είχαν σαν κύριο χαρακτηριστικό ότι περιελάμβαναν τις οργανώσεις που έδρασαν μεταξύ 1941-44, αλλά απέκλειαν όσους παράκουσαν τη διαταγή για διάλυση των οργανώσεών τους από τη νόμιμη ελληνική κυβέρνηση και όσους «αποδεδειγμένως αντεθνικώς δράσαντες». Η αναγνώριση των αντιστασιακών γινόταν με αποφάσεις επιτροπών στις οποίες λάμβαναν μέρος ανώτεροι στρατιωτικοί. Με τους νόμους αυτούς λοιπόν αποκλειόταν όσοι πήραν μέρος στον Εμφύλιο πόλεμο εναντίον της ελληνικής κυβέρνησης.
Με το νόμο του 1982, οι παράγραφοι για αποκλεισμό οργανώσεων και αναγνωρίστηκαν ρητά οργανώσεις που δεν διαλύθηκαν και συνέχισαν ένοπλο αγώνα κατά τον Εμφύλιο πόλεμο, ενώ καθιερώθηκε ως ετήσιος Πανελλαδικός εορτασμός της Εθνικής Αντίστασης η Επέτειος της Μάχης του Γοργοποτάμου.
Ακόμη, στις περισσότερες ελληνικές πόλεις οδοί και πλατείες φέρουν τιμητικά το όνομα της Εθνικής Αντίστασης όπως επίσης πολλά μνημεία έχουν ανεγερθεί στη μνήμη των αντιστασιακών αγωνιστών.
Η ΟΜΙΛΙΑ ΑΝΔΡΕΑ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ
«Σαν σήμερα, από την πλατεία της Οσίας Ξένης της Κοκκινιάς, 4.000 οδηγούνταν στο Χαϊδάρι και από ΄κεί 1.200 στα γερμανικά στρατόπεδα κατοχής.
Μέχρι χτες το Ελληνικό Κράτος, η Ελληνική Πολιτεία, που χάρη στις θυσίες αυτών αλλά και χιλιάδων άλλων αγωνιστών υφίσταται, υπάρχει σήμερα ελεύθερο το Κράτος, ελεύθερη η Πολιτεία αγνοούσε πεισματικά την υπέρτατη θυσία των νεκρών.
Παλαιότερα, μέσα στα εμφυλιοπολεμικά πάθη που ακολούθησαν, έσυρε στις φυλακές και στις εξορίες πολλούς από αυτούς που επέζησαν. Μέχρι σήμερα ισχύει ο χουντικός νόμος, που αναγνώριζε σαν εθνική αντίσταση αυτούς, που πρόδιδαν τα παλληκάρια. Αυτούς, που πολέμησαν την Ενιαία Εθνική μας Αντίσταση.
Πράγματι αυτή η εποποιία δεν ήταν μια απλή παθητική ή έστω ενεργή αντίσταση. Ήταν ένας ολόπλευρος ΕθνικοΑπελευθερωτικός αγώνας του ΄41 - ΄44, που συνέχισε με το ίδιο πάθος, με την ίδια αγάπη για την λευτεριά και την πατρίδα τον ΕθνικοΑμυντικό αγώνα του ΄40 - ΄41.
Στη δίνη του διχασμού που ακολούθησε, αυτά ξεχάστηκαν. Η ιστορία διαστρεβλώθηκε.
Η Ελλάδα, το ξέρουμε όλοι, υπήρξε η μόνη χώρα στην Ευρώπη, που δεν εκπλήρωσε μέχρι σήμερα το δικό της χρέος στην Αντίσταση. Παρ΄ όλο που ήταν η μόνη χώρα που έκανε πραγματικά καθολική Αντίσταση ενάντια στην Κατοχή.
Δεν ήρθαμε όμως εδώ σήμερα για δικάσουμε. Πολύ περισσότερο δεν ήρθαμε για να διχάσουμε. Ο κύριος στόχος του νομοσχεδίου είναι ηΕθνική Ενότητα.
Ασφαλώς, έστω και ύστερα από τόσα χρόνια αποτελεί χρέος μας να γυρίσουμε με ευγνωμοσύνη την σελίδα της Ιστορίας σ΄ αυτούς που αγωνίστηκαν. Ασφαλώς έστω κι από τόσα χρόνια αποτελεί χρέος μας να αποδώσουμε τιμή σ΄ αυτούς που ξεχάστηκαν, σ΄ αυτούς που εξαιρέθηκαν, σ΄ αυτούς που διώχθηκαν. Δεν θα ακολουθήσουμε μιαν εγκληματική διασπαστική τακτική.
Όταν μπορούμε σήμερα επιτέλους να θυμόμαστε με σεβασμό, τιμή και συγκίνηση το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, το ΕΑΜ, το οποίο η συντριπτική πλειοψηφία του Ελληνικού Λαού είχε ακολουθήσει, τηνΕΠΟΝ και τον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό, τον ΕΛΑΣ. Όταν μπορούμε να θυμόμαστε αυτά, δεν σημαίνει, ότι υποβαθμίζουμε τον ρόλο του ΕΔΕΣ, της ΕΚΑ, του 542, της ΠΕΑΝ μα και κάθε ανοργάνωτου αυθόρμητου Έλληνα πολίτη.
Δεν είναι τυχαίο, ότι το Ζ΄ Ψήφισμα της Δ΄ Αναθεωρητικής Βουλής, της 21ης Ιούλη του 1946 με συντηρητική κυβέρνηση και με νωπές τις μνήμες των Δεκεμβριανών δεν εξαίρεσε καμιά οργάνωση, γιατί ήταν, τότε, νωπή η αλήθεια.
Εξαιρούσε, βέβαια, τα τάγματα ασφαλείας και τους δοσίλογους, που η Χούντα ήρθε να αναγνωρίσει αργότερα σαν Αντίσταση.
Ήρθε τώρα η ώρα, δίπλα στους ήρωες του 1821 να τοποθετήσουμε στην εθνική μας μνήμη ενωμένους, ενωμένους αυτούς που έπεσαν στο΄40 - ΄44. Τα στρατευμένα παιδιά του λαού, που έγραψαν σελίδες δόξας στον μεγάλο αμυντικό πόλεμο. Πόλεμο, στον οποίο, τελικά, οφείλεται η πτώση της ναζιστικής δικτατορίας. Του Ναζισμού.
Η Κυβέρνηση της Ελλάδας επιτελεί σήμερα με ευλάβεια το καθήκον της. Εγώ, ως Έλληνας, σήμερα αισθάνομαι περήφανος».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου