ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (20 – 29 ΜΑΪ 1941)

ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Με την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου την ευθύνη ασφαλείας της Κρήτης, ύστερα από σύμφωνη γνώμη της Ελληνικής Κυβερνήσεως, ανέλαβε η Μ.Βρετανία, αφού η 5η Μεραρχία, η Μεραρχία Κρήτης, μεταφέρθηκε στην Ηπειρο. Στις 29 Μαρτίου 1941 πήγε στην Κρήτη ο Υποστράτηγος Ουέστον, Διοικητής του Οργανισμού Κινητής Αμυνας Ναυτικών Βάσεων (MOBIL NAVAL BASE DEFENSE ORGANISATION – MNBDO), με εντολή να μελετήσει την άμυνα του νησιού.  Στις 15 Απριλίου υπέβαλε έκθεση στην οποία χαρακτήριζε τη Σούδα και το Ηράκλειο ως περιοχές ζωτικής σημασίας και πρότεινε τη σοβαρή ενίσχυση τους με δυνάμεις και μέσα.  Παρόλο που το Γενικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής συμφώνησε,
εντούτοις η όλη κατάσταση που επικρατούσε δεν επέτρεψε την υλοποίηση αυτών των προτάσεων.

Η αποχώρηση του στρατού από την ηπειρωτική Ελλάδα,

άρχισε από τις 25 Απριλίου και μέχρι τις 30 Απριλίου είχαν μεταφερθεί 45.000 άνδρες περίπου στην Κρήτη και στην Αίγυπτο. Απ’ αυτούς 25.000 άνδρες παρέμειναν τελικά στην Κρήτη, άοπλοι οι περισσότεροι, χωρίς ατομικά είδη, βαρύ οπλισμό και οχήματα.

Στις 28 Απριλίου διατάχθηκε ο Διοικητής του Εκστρατευτικού Σώματος στην Ελλάδα Στρατηγός Ουΐλσον να μελετήσει και να αναφέρει τις απαιτούμενες δυνάμεις απ’ αυτές που βρίσκονταν στο νησί για την άμυνά του. Οι υπόλοιπες έπρεπε να μεταφερθούν στην Αίγυπτο, όπου υπήρχαν μεγάλες ανάγκες. Ως ελάχιστες δυνάμεις πρότεινε τρεις  ταξιαρχίες των τεσσάρων ταγμάτων, ένα μηχανοκίνητο τάγμα και επιπλέον τις δυνάμεις της ΜNBDΟ για τον κόλπο της Σούδας. Επίσης, ο Στρατηγός ανέφερε ότι θεωρούσε δυνατή απόβαση των Γερμανών από αέρα και θάλασσα, υπό την κάλυψη της αεροπορίας τους χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη δυνατότητα από το Βρετανικό στόλο και την αεροπορία να αντιδράσουν αποτελεσματικά.

Η 5η Μεραρχία, η Μεραρχία Κρήτης, είχε μεταφερθεί από το Νοέμβριο του 1940 στο Αλβανικό Θέατρο Επιχειρήσεων, όπου και παρέμενε. Σε αντικατάσταση της Μεραρχίας συγκροτήθηκε η Ανώτερη Στρατιωτική Διοίκηση Κρήτης στα Χανιά, στην οποία υπαγόταν τα Έμπεδα Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Από τα Έμπεδα οργανώθηκαν συνολικά τρία τάγματα πεζικού, δύο λόχων το καθένα και διμοιρία πολυβόλων Σαιντ Ετιέν. Όμως τον Ιανουάριο του 1941 τα τρία αυτά τάγματα μεταφέρθηκαν στην ηπειρωτική Ελλάδα και στην Κρήτη έμειναν μόνο πυρήνες των Εμπέδων.

Για την άμυνα του νησιού αποφασίσθηκε  η οργάνωση Πολιτοφυλακής για την αφάλεια των τεχνικών και ευπαθών έργων του νησιού και την αντιμετώπιση της ρίψης αλεξιπτωτιστών. Τελικά, οργανώθηκαν τέσσερα τάγματα, ένα για κάθε Νομό. Παρόλο που οι Βρετανοί είχαν υποσχεθεί την παροχή του εξοπλισμού τους, δυστυχώς, μέχρι τη γερμανική αεραποβατική, ενέργεια δεν είχε πραγματοποιηθεί.

Στις 23 Απριλίου 1941, ο τότε βασιλιάς της Ελλάδας Γεώργιος  Β’, ο Πρωθυπουργός Εμμαν. Τσουδερός και μέλη της Κυβερνήσεως έφθασαν με βρετανικό υδροπλάνο στη Σούδα. Η ενέργεια αυτή διαδήλωνε την απόφαση της Ελλάδας να συνεχίσει τον αγώνα μέχρι της τελικής νίκης.

Στις  29 Απριλίου 1941 έφθασε στο Κολυμπάρι Χανίων η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, ύστερα από αυθόρμητη ενέργεια και πρωτοβουλία ορισμένων αξιωματικών και μαθητών της Σχολής, μετά από μια περιπετειώδη κίνηση με αυτοκίνητα και βενζινόπλοια.

Στις 30 Απριλίου 1941 τη Διοίκηση των Βρετανοελληνικών Δυνάμεων της Κρήτης, ανέλαβε ο Διοικητής της 2ης Νεοζηλανδικής Μεραρχίας Υποστράτηγος Φρέυμπεργκ.

Οι Γερμανοί, αφού πραγματοποίησαν σε σύντομο χρονικό διάστημα, 6-30 Απριλίου 1941 το κύριο μέρος της αποστολής τους, δηλαδή την κατάκτηση της ηπειρωτικής Ελλάδας, άρχισαν αμέσως και προπαρασκευάζονται για την κατάκτηση της Κρήτης. Η εισβολή των Γερμανών έπρεπε να πραγματοποιηθεί σύντομα και κατά τρόπο κεραυνοβόλο, για να συνεχίσουν τα κατακτητικά τους σχέδια προς Ρωσία, Μάλτα και Κύπρο.

Περιγραφή του Πεδίου της Μάχης

Από την άποψη της μορφολογίας του εδάφους η Κρήτη κατά το μεγαλύτερο μέρος είναι ορεινή.  Στο βόρειο διαμέρισμα, εξαιτίας των ομαλών κλίσεων των αντερεισμάτων που κατέρχονται προς τη θάλασσα, δημιουργούνται ευρείες κοιλάδες, ομαλοί αιγιαλοί με αμμώδεις ακτές, όπως η κοιλάδα Αλικυανού – Αγυιάς, οι αιγιαλοί Καστελλίου (Κισσάμου), Γεωργιουπόλεως, Χανίων, Ρεθύμνου, Ηρακλείου κατάλληλοι για αποβάσεις από τη θάλασσα και τον αέρα, και φυσικοί λιμένες όπως της Σούδας.  Αντίθετα στο νότιο διαμέρισμα, εξαιτίας των απότομων κλίσεων των οροσειρών μέχρι τη θάλασσα, δεν υπάρχουν ομαλοί αιγιαλοί και φυσικοί λιμένες, εκτός από μικρούς όρμους όπως της Χώρας Σφακίων. Από την άποψη συγκοινωνιών την εποχή εκείνη η μόνη οδική αρτηρία ήταν εκείνη που έβαινε κατά μήκος και παράλληλα της βόρειας ακτής σκυρόστρωτη, και συνέδεε το Καστέλλι (Κισσάμου) με το Μάλεμε, τα Χανιά, το Ρέθυμνο, το Ηράκλειο, τον ΄Αγιο Νικόλαο και τη Σητεία, ενώ προς τα νότια την Ιεράπετρα. Ακόμη χειρότερη ήταν η κατάσταση των κατευθυνόμενων οδών από τα βόρεια προς τα νότια.

Το Ηράκλειο για την εποχή εκείνη είχε σύγχρονες λιμενικές εγκαταστάσεις, ενώ στον Κόλπο της Σούδας δεν υπήρχαν σοβαρές εγκαταστάσεις.  Στα Χανιά οι παλιές προκυμαίες δεν μπορούσαν να δεχθούν παρά μόνο πολύ μικρά πλοία, ενώ στο Ρέθυμνο τα πλοία μπορούσαν να εκφορτωθούν μόνο με φορτηγίδες.

Ενα σύγχρονο, για την εποχή εκείνη, αεροδρόμιο είχε κατασκευασθεί στο Ηράκλειο, ενώ στο Μάλεμε υπήρχε ένας ημιτελής διάδρομος προσγειώσεως και στο Ρέθυμνο μια στενή λωρίδα προσγειώσεως, 10 χλμ. ανατολικά της πόλεως, κοντά στο χωριό Πηγή.

Από πλευράς επικοινωνιών, οι τηλεγραφικές και τηλεφωνικές γραμμές ήταν στοιχειώδεις, ενώ βαθιά υποβρύχια καλώδια, συνέδεαν τη Σούδα και το Ηράκλειο με την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Στρατιωτική Αξία της Κρήτης

Η Κρήτη βρίσκεται στο μέσο της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου, επάνω στο σταυροδρόμι των αεροπορικών και θαλάσσιων συγκοινωνιών.  Γι΄αυτό το λόγο αποτελεί εξαίρετη βάση αεροναυτικών επιχειρήσεων προς κάθε κατεύθυνση και εξασφαλίζει σ΄αυτόν που την κατέχει τον έλεγχο όλων των συγκοινωνιών στη Μεσόγειο. Τα χαρακτηριστικά αυτά της προσδίδουν ιδιαίτερη στρατηγική σημασία, γι’ αυτό από τις αρχές του Β΄ ΠΠ ήταν το επίκεντρο του ενδιαφέροντος τόσο των Βρετανών, όσο και του Χίτλερ. Η κατοχή της Κρήτης από τις συμμαχικές δυνάμεις παρείχε τα παρακάτω πλεονεκτήματα :

1. Δημιουργούσε μεγάλες δυσχέρειες στην εχθρική αεροπορία για την ενέργεια προσβολών στις βρετανικές βάσεις της Βόρειας Αφρικής υποχρεώνοντάς την να εξορμά από απομακρυσμένα αεροδρόμια της ηπειρωτικής Ευρώπης.
2. Προσφερόταν ως προωθημένη αεροναυτική βάση και ως βάση αμφίβιων επιχειρήσεων προς τις ακτές και τα νησιά του Αιγαίου και της Δωδεκανήσου, ενώ παράλληλα αποτελούσε και σοβαρή απειλή για τις ρουμανικές πηγές πετρελαίου.
3. Συνέβαλλε στην εξασφάλιση των μεταφορών από τους λιμένες του Ειρηνικού και του Ινδικού Ωκεανού, διαμέσου της διώρυγας του Σουέζ, προς τις βρετανικές βάσεις της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, γιατί αποτελούσε φυσικό τμήμα της προστατευτικής γραμμής Γιβραλτάρ – Μάλτα – Κρήτη – Κύπρος.
4. Ακόμη, η Κρήτη ήταν το μόνο ελεύθερο τμήμα της Ελληνικής επικράτειας που διέθετε ελληνική και βρετανική πολεμική ισχύ και στο οποίο υπήρχε η έννοια ελεύθερου Ελληνικού Κράτους και συνεπώς η διατήρησή της είχε τεράστια ηθική και πολιτική σημασία για την Ελλάδα και τη Βρετανία.

Αντίθετα, αν η Κρήτη καταλαμβανόταν από τον Αξονα (Γερμανία – Ιταλία – Ιαπωνία), παρείχε στις δυνάμεις του τα εξής στρατηγικά πλεονεκτήματα :

1. Δυνατότητα άμεσης αεροπορικής απειλής εναντίον των θαλάσσιων και αεροπορικών μεταφορών των Συμμάχων και ιδιαίτερα του Βρετανικού Στόλου στη Μεσόγειο.
2. Εξαίρετη βάση εξορμήσεως προς το χώρο της Μέσης Ανατολής και γενικότερα της Βόρειας Αφρικής.
3. Ακίνδυνο Αιγαίο, εφόσον η Τουρκία παρέμενε ουδέτερη ή φίλη του ΄Αξονα και επικοινωνία, χωρίς ναυτική παρενόχληση, με τους λιμένες του Εύξεινου Πόντου και της Αδριατικής θάλασσας.

Δυνάμεις και Διάταξη Γερμανών

Η Κρήτη απασχόλησε το Χίτλερ πολύ πριν η Γερμανία επιτεθεί κατά της Ελλάδας, γιατί πίστευε ότι κυριεύοντας την Κρήτη με αεραποβατική ενέργεια θα εξασφάλιζε μια γρήγορη και σοβαρή επιτυχία στην Ανατολική Μεσόγειο, που ήταν υψηλής στρατηγικής σημασίας.

Με βάση το σχέδιο που εκπονήθηκε από τον Αντιπτέραρχο Στούντεντ και την απόφαση του Χίτλερ να προηγηθεί η κατάληψη της Κρήτης, επειδή δεν επαρκούσαν οι δυνάμεις για την κατάληψη και της Μάλτας, εκδόθηκε στις 25 Απριλίου 1941 η υπ΄αρ. 28 διαταγή επιχειρήσεων με τη συνθηματική ονομασία «ΕΡΜΗΣ».

Η ανώτατη διοίκηση της επιχειρήσεως ανατέθηκε στο Στρατάρχη της Αεροπορίας Γκαίρινγκ, ενώ η τακτική προπαρασκευή και εκτέλεσή της στο Διοικητή του IV Αεροπορικού Στόλου Πτέραρχο Λωρ, ο οποίος διέθετε τις παρακάτω δυνάμεις :

1. Το επιτελείο της IV Αεροπορικής Δυνάμεως (έδρα Κηφισιά).
2. Τις δυνάμεις του ΧΙ Αεροπορικού Σώματος υπό τον Αντιπτέραρχο Στούντεντ, που αποτελούνταν από την 7η Αεροκίνητη Μεραρχία Αλεξιπτωτιστών (με 3 Συντάγματα Αλεξιπτωτιστών (ΣΑΛ) των 3 ταγμάτων το καθένα) και την 5η Ορεινή Μεραρχία, ενισχυμένη και με μονάδες της 6ης Μεραρχίας, 1 Σύνταγμα Εφόδου Αλεξιπτωτιστών (ΣΕΑ) των 4 ταγμάτων Αλεξιπτωτιστών, και την Αεροπορία Μεταφορών του ίδιου Σώματος υπό τον Αντιπτέραρχο Κόραντν με 600 μεταφορικά αεροπλάνα και 100 ανεμόπλανα.
3. Το 8ο Σώμα Αεροπορίας υπό τον Πτέραρχο Ριχτχόφεν με 60 αεροπλάνα αναγνωρίσεως, 280 βομβαρδιστικά, 150 βομβαρδισμού καθέτου εφορμήσεως (Στούκας) και 180 αεροπλάνα διώξεως.
4. Η 5η Ορεινή Μεραρχία, ενισχυμένη με Μονάδες της 6ης Μεραρχίας απευθείας υπό το Στούντεντ.
5. Τις ναυτικές δυνάμεις ΝΑ Ευρώπης υπό το Ναύαρχο Σχούστερ.

Το σύνολο των δυνάμεων για την κατάληψη της Κρήτης ανερχόταν σε 22.750 άνδρες, 1.370 αεροσκάφη και 70 σκάφη για τη μεταφορά αποβατικών δυνάμεων και εφοδίων, που υποστηρίζονταν από μικρό αριθμό αντιτορπιλλικών και τορπιλακάτων, ενώ ένα ενισχυμένο ιταλικό Σύνταγμα (ύστερα από αίτηση του Μουσολίνι) θα αποβιβαζόταν στις ανατολικές ακτές του νησιού. Η ενέργεια όμως αυτή, πραγματο-ποιήθηκε στα τέλη Μαΐου 1941, όταν πια η τύχη του νησιού είχε ήδη κριθεί.

Δυνάμεις και Διάταξη Βρετανοελληνικών Δυνάμεων

Με βάση τη σπουδαιότητα και την ευπάθεια των στρατηγικών σημείων, οι δυνάμεις κατανεμήθηκαν στους ακόλουθους τομείς για την άμυνα του νησιού και την απαγόρευση του εχθρού να χρησιμοποιήσει τα αεροδρόμια και λιμάνια του.

1. Στρατηγείο Δυνάμεων Κρήτης (Υποστράτηγος Φρέυμπεργκ) στο χωριό Αγ. Ματθαίος 3 χλμ. ανατολικά των Χανίων.
2. Τομέας Μάλεμε – Αγυιάς (Διοικητής Ταξίαρχος Πάττικ)
   1. Η 2η Νεοζηλανδική Μεραρχία (ΝΖΜ) η οποία διέθετε τη 5η ΝΖΤ (21,22,23,28 ΤΠ και Πεζόμαχο Απόσπασμα Ν/Ζ ΜΧ), τη 10η ΝΖΤ (6ο και 8ο ΕΣΠ)(1), Μικτό Ν/Ζ Τάγμα (2), 20ό ΤΠ/4ης ΝΖΤ και το πεζόμαχο απόσπασμα Μεραρχιακού  Ιππικού (3), το 1ο ΣΠ (4),  2,5 Μοίρες ΠΒ και 2,5 Μοίρες Α/Α ΠΒ.  Επίσης είχε ενισχυθεί με 12 άρματα (2 μέσα που διέθετε στη 5η ΝΖΤ) και 10 ελαφρά που τηρούσε στη Ζώνη Ενεργείας (της 4ης ΝΖΤ).  Τα όρια του τομέα ήταν : Δυτικό, ο ποταμός Ταυρωνίτης, ανατολικό, ο ποταμός Κλαδισσός, βόρειο η ακτή, και νότιο, δεν ήταν ορισμένη εδαφική γραμμή αλλά ήταν συνάρτηση των ορίων των μονάδων, ανάλογα με την αποστολή τους.
3. Τομέας Χανίων – Σούδας (Διοικητής Υποστράτηγος Ουέστον)
   1. Το Συγκρότημα Αμυνας Κινητών Ναυτικών Βάσεων (ΜΝΒDΟ) το οποίο διέθετε το 2ο ΕΣΠ το Εμπεδο Τάγμα Χανίων, το 1ο Τάγμα Ράντζερ, τμήματα ΠΖ των 16ης – 17ης Αυστραλιακών Ταξιαρχιών και πεζόμαχα τμήματα Συνταγμάτων ΠΒ, 3 Μοίρες βαρέως Α/Α ΠΒ, 2 περίπου Μοίρες Ελαφρού Α/Α ΠΒ, 1 ΣΠΒ και 1 Μοίρα προβολέων.  Επίσης, Λόχος Εθελοντών Κυπρίων είχε οργανωθεί στον Κόλπο της Σούδας, που είχε μεταφερθεί από Κοκκινιά (Πειραιά) διαμέσου της Μήλου.  Οι Κύπριοι έλαβαν μέρος στις μάχες του Μάλεμε και δύο απ΄ αυτούς σκοτώθηκαν.  Τα όρια του τομέα ήταν : Το δυτικό, ο ποταμός Κλαδισσός, το βόρειο, η ακτή από τον Κλαδισσό μέχρι το ακρωτήρι Δράπανος, το ανατολικό, και το νότιο, εξαρτούνταν από την ισχύ και αποστολή των τμημάτων της ΜΝΒDΟ.
4. Τομέας Ρεθύμνου – Γεωργιουπόλεως (Διοικητής Ταξίαρχος Βάζεϋ)
   1. Η 19η Αυστραλιανή Ταξιαρχία (ΑΤ) η οποία διέθετε τα Συγκροτήματα Γεωργιουπόλεως, Ρεθύμνου και Αεροδρομίου Πηγής :
      1. Το Συγκρότημα Γεωργιουπόλεως περιλάμβανε το Στρατηγείο της 19ης ΑΤ τα 2/7 και 2/8 ΑΤΠ (Αυστραλιανά Τάγματα ΠΖ), 1 Διμοιρία Πολυβόλων, 1 βαριά Μοίρα Επάκτιου ΠΒ και 1 ΠΠΠ (Πυροβολαρχία Πεδινού ΠΒ).
      2. Το Συγκρότημα Ρεθύμνου περιλάμβανε το ΄Εμπεδο Τάγμα Ρεθύμνου και το Τάγμα Οπλιτών Χωροφυλακής.
      3. Το Συγκρότημα Αεροδρομίου Πηγής περιλάμβανε το 4ο και 5ο ΕΣΠ, τα 2/1 και 2/11 ΑΤΠ, 2 Διμοιρίες Πολυβόλων και 10 Πυροβόλα (4 των 100 χιλ. και 6 των 75 χιλ.).
5. Τομέας Ηρακλείου (Διοικητής Ταξίαρχος Τσάππελ)
   1. Η 14η Βρετανική Ταξιαρχία (ΒΤ), η οποία διέθετε τα Συγκροτήματα της πόλεως Ηρακλείου και του Α/Δ Ηρακλείου (Ρουσσών) :
   2. Το Συγκρότημα Ηρακλείου είχε το 3ο και το 7ο ΕΣΠ και το ΄Εμπεδο Ηρακλείου.
   3. Το Συγκρότημα Α/Δ Ηρακλείου είχε το 2ο Τάγμα Λέστερ, το 2ο Τάγμα Μαύρης Φρουράς, το 2ο Τάγμα Υόρκης και Λάγκαστερ και το 2/4 ΑΤΠ.
   4. Το Πυροβολικό του τομέα ήταν 1 Μοίρα ΠΒ (13 πυροβόλα των 75 χιλ. και 100 χιλ.) 1 ουλαμός επάκτιου ΠΒ (2 πυροβόλα των 4 ιντσών), 1,5 περίπου Μοίρα Ελαφρού Α/Α ΠΒ και 2 ουλαμούς βαρέως Α/Α ΠΒ (4 πυροβόλα των 3 ιντσών).
   5. Το 1ο Τάγμα του Σκωτικού Συντάγματος Αρζυλ και 3 μέσα άρματα. Αποβιβάσθηκαν στις 19 Μαΐου στο Τυμπάκι και διατέθηκαν στον τομέα Ηρακλείου, ο οποίος είχε ενισχυθεί με 2 μέσα και 6 ελαφρά άρματα.
6. Εφεδρεία
   1. Η 4η ΝΖΤ (18ο και 19ο ΝΖΤ) αναπτυγμένη στον τομέα Μάλεμε – Αγυιάς και το 1ο Τάγμα των Ουαλλών στον τομέα Χανίων – Σούδας.

Η συνολική στρατιωτική δύναμη της Κρήτης ανερχόταν περίπου σε 31.500 Βρετανούς (1.512 αξιωματικοί και 29.978 οπλίτες) και 11.500 ΄Ελληνες περίπου (474 αξιωματικοί και 10.976 οπλίτες).

Από απόψεως πυροβόλων και αρμάτων μάχης υπήρχαν 151 πυροβόλα (62 Α/Α, 4 Α/Τ και 85 μάχης) και 25 άρματα μάχης (9 μέσα και 16 ελαφρά).  Εκτός από τις στρατιωτικές μονάδες συγκροτήθηκαν κατά τη διάρκεια της γερμανικής επιθέσεως και πολλά σώματα ενόπλων κρητικών πολιτών, άλλα από τις Βρετανικές και Ελληνικές αρχές και άλλα με την αυθόρμητη προσέλευση πολιτών στα σημεία συμπλοκών.  Θα πρέπει να τονισθεί ότι αν και ο συνολικός αριθμός των ανδρών της δυνάμεως της Κρήτης φαινόταν επιβλητικός, τα μέσα πυρός που διέθετε ήταν πολύ κάτω από την παραδεκτή αναλογία σε όλα τα είδη οπλισμού.

Αεροπορία στη νήσο δεν υπήρχε, γιατί στις 19 Μαΐου τα ελάχιστα αεροπλάνα που απέμειναν αναχώρησαν για την Αίγυπτο.  Ολος ο Στόλος της Ανατολικής Μεσογείου από τις 16 Μαΐου ήταν χωρισμένος σε δύο κλιμάκια και βρισκόταν στο πέλαγος, ανατολικά και δυτικά της Κρήτης, έτοιμος να επέμβει για να απαγορεύσει αποβάσεις από τη θάλασσα.

Σχέδια και Αποστολές Γερμανών

Το σχέδιο επιχειρήσεων «ΕΡΜΗΣ» σε γενικές γραμμές προέβλεπε :

1. Απόκτηση αεροπορικής υπεροχής και διατήρησή της.  Χρησιμοποίηση τμημάτων αλεξιπτωτιστών και ανεμοπλάνων για την κατάληψη των αεροδρομίων (Α/Δ) Κρήτης με κύρια προσπάθεια (ΚΠ) στο Μάλεμε.  Μετά την κατάληψη των Α/Δ, αεραπόβαση μονάδων ορεινών κυνηγών για την ολοκλήρωση της καταλήψεως της νήσου.  Ενίσχυση των δυνάμεων Μάλεμε με μονάδες και μέσα υποστηρίξεως (Πυρ/κό, άρματα, οχήματα, ημίονοι) που θα μεταφέρονταν με πλωτά μέσα στις πλησιέστερες ακτές.
2. Η δύναμη των αερομεταφερόμενων στρατευμάτων θα ενεργούσε με 3 ομάδες επιθέσεως, τη Δυτική, την Κεντρική και την Ανατολική όπως παρακάτω :
   1. Η Δυτική ομάδα (συνθηματική ονομασία «ΚΟΜΗΤΗΣ«) με δύναμη το Σύνταγμα Εφόδου (4 Τάγματα μείον 2 Λόχοι) με Διοικητή τον Υποστράτηγο Μάιντλ θα καταλάμβανε το Μάλεμε.
   2. Η Κεντρική ομάδα (συνθηματική ονομασία «ΑΡΗΣ«) με Διοικητή τον Υποστράτηγο Σούσμαν της 7ης Αεροκίνητης Μεραρχίας ήταν χωρισμένη σε 2 κλιμάκια:
      1. Το Α΄Κλιμάκιο με Διοικητή το Συνταγματάρχη Χάιντριχ με το 3ο ΣΑΛ, τους 2 Λόχους του Συντάγματος Εφόδου και άλλες μεραρχιακές μονάδες, θα καταλάμβανε τα Χανιά και τη Σούδα.
      2. Το Β΄ Κλιμάκιο με Διοικητή το Συνταγματάρχη Στουρμ με το 2ο ΣΑΛ (μείον το 2ο Τάγμα) θα καταλάμβανε το Ρέθυμνο και το Α/Δ Πηγής.
   3. Η Ανατολική Ομάδα (συνθηματική ονομασία «ΩΡΙΩΝ») με το 1ο ΣΑΛ συν το 2ο Τάγμα, με Διοικητή το Συνταγματάρχη Μπρόγερ, θα καταλάμβανε το Ηράκλειο και το Α/Δ Ρουσσών.

Οι παραπάνω ομάδες θα εφορμούσαν κατά της νήσου, από απόψεως χρόνου σε 2 φάσεις (Φ) :

1. Φ1.  Η ομάδα «ΚΟΜΗΤΗΣ» και το Α΄ Κλιμάκιο της ομάδας «ΑΡΗΣ» στις 0800 της 20 Μαΐου 1941 κατά του Α/Δ Μάλεμε και της περιοχής των Χανίων αντίστοιχα.
2. Φ2.  Το Β΄ Κλιμάκιο της ομάδας «ΑΡΗΣ» και η ομάδα «ΩΡΙΩΝ» στις 1600 της ίδιας ημέρας κατά των πόλεων και Α/Δ Ρεθύμνου και Ηρακλείου αντίστοιχα.
3. Τη δεύτερη ημέρα των επιχειρήσεων, 21 Μαΐου 1941, ενίσχυση του αγώνα με θαλάσσια μεταφορά Μονάδων.

Σχέδια και Αποστολές Βρετανοελληνικών

Το Σχέδιο Ενεργείας των Ελληνοβρετανικών δυνάμεων προέβλεπε την εξασφάλιση των περιοχών Αεροδρομίου Μάλεμε και περιοχής Αγυιάς, Χανίων και λιμανιού Σούδας, Ρεθύμνου – Γεωργιουπόλεως και Ηρακλείου και τη διεξαγωγή του αγώνα κυρίως με αντεπιθέσεις για την εξουδετέρωση των αλεξιπτωτιστών με την προσγείωσή τους.

Διεξαγωγή της Μάχης

Προπαρασκευαστικοί Βομβαρδισμοί

Το Γερμανικό 8ο Αεροπορικό Σώμα από τις 14 Μαΐου άρχισε σφοδρούς και συστηματικούς βομβαρδισμούς της νήσου, για την απομόνωσή της και την προπαρασκευή της επιθέσεως.  Κύριοι στόχοι ήταν τα αεροδρόμια του Μάλεμε, Ρεθύμνου (Πηγής) και Ηρακλείου (Ρουσσών), τα λιμάνια Σούδας και Ηρακλείου, τα Α/Α πυροβολεία και οι πόλεις Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου.

Αποτέλεσμα των γερμανικών αεροπορικών προσβολών ήταν να εμποδισθεί η ενίσχυση της νήσου με πολεμικό υλικό από τη Μέση Ανατολή και να υποστεί σοβαρές απώλειες ο άμαχος πληθυσμός στις πόλεις Χανιά, Ρέθυμνο και Ηράκλειο.

Πρώτη Ημέρα της Επιθέσεως (20 Μαΐου 1941)

Στις 0630 της 20ής Μαΐου, γερμανικά σμήνη με Α/Φ βομβαρδισμού και διώξεως κατέκλυσαν τον τομέα της 2ης ΝΖ Μεραρχίας (τομέας Μάλεμε – Αγυιάς) και την περιοχή Χανίων – Σούδας και άρχισαν σφοδρό βομβαρδισμό και πυροβολισμούς, κυρίως κατά των συμμαχικών θέσεων γύρω από το αεροδρόμιο Μάλεμε.  Σφοδρά, επίσης, βομβαρδίζονταν τα Χανιά, όπου σημειώθηκαν σημαντικές ζημιές και πολλά θύματα.

Τομέας  Μάλεμε – Αγυιάς (2η ΝΖ Μεραρχία)

Στις 0815 εκδηλώθηκε η αεραποβατική έφοδος από την Ομάδα «ΚΟΜΗΤΗΣ» στην περιοχή Μάλεμε (5η ΝΖ Ταξιαρχία).  Επακολούθησε σκληρός αγώνας μεταξύ των αντίπαλων δυνάμεων που διήρκεσε όλη την ημέρα, χωρίς οι Γερμανοί να επιτύχουν τον αντικειμενικό τους σκοπό, που ήταν η κατάληψη του αεροδρομίου Μάλεμε και του υψώματος 107 που δέσποζε του αεροδρομίου. Κατόρθωσαν μόνο να δημιουργήσουν μικρό προγεφύρωμα στο ανατολικό τμήμα του Ταυρωνίτη ποταμού, το οποίο επέκτειναν μέχρι το βράδυ στους πρόποδες του υψώματος 107.  Εξαιτίας όμως της κοπώσεως από τον ολοήμερο αγώνα και των σοβαρών απωλειών τους, οι γερμανικές δυνάμεις αδυνατούσαν να συνεχίσουν τις επιθετικές τους ενέργειες στη διάρκεια της νύκτας.

Στην κοιλάδα Αγυιάς (10η και 4η ΝΖ Ταξιαρχίες), η γερμανική αεραποβατική έφοδος εκδηλώθηκε στις 0815 από το Α΄ Κλιμάκιο της Ομάδας «ΑΡΗΣ» μείον δύο λόχοι του Συντάγματος Εφόδου.  Μετά από ολοήμερο σκληρό αγώνα οι Γερμανοί, παρά τις σοβαρές τους απώλειες, πέτυχαν να εγκατασταθούν στην περιοχή των φυλακών Αγυιάς.

Η 4η ΝΖ Ταξιαρχία εξουδετέρωσε τους αλεξιπτωτιστές στην περιοχή της και στις 1930 εκτόξευσε αντεπίθεση, μετά από σχετική διαταγή της 2ης ΝΖ Μεραρχίας, κατά της περιοχής των φυλακών Αγυιάς με ένα τάγμα.  Το τάγμα αυτό όμως καθηλώθηκε σε απόσταση ενός χιλιομέτρου περίπου από τις γερμανικές θέσεις.

Στην περιοχή Καστελλίου, στις 0800 δύναμη 70 αλεξιπτωτιστών αποκρούσθηκε και στη συνέχεια εκμηδενίσθηκε από τα τμήματα του εκεί 1ου Ελληνικού Συντάγματος Πεζικού.

Η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, εγκαταστημένη στα υψώματα του χωριού Κολυμπάρι της χερσονήσου Ροδοπού, απέκρουσε διαδοχικές επιθέσεις των Γερμανών και τη νύκτα συμπτύχθηκε, λόγω ελλείψεως πυρομαχικών, στην περιοχή του χωριού Δελιανά.

Τομέας Χανίων – Σούδας (ΜΝΒDΟ)

Στην περιοχή Χανίων – Σούδας προσγειώθηκαν με ανεμοπλάνα δύο λόχοι του Συντάγματος Εφόδου (Α΄ Κλιμακίου της Ομάδας «ΑΡΗΣ»), βορειοανατολικά και νότια των Χανίων.  Ο πρώτος δέχθηκε ισχυρά πλήγματα τόσο στον αέρα, όσο και κατά την προσγείωσή του και απώλεσε όλους τους άντρες του, ενώ ο δεύτερος με σοβαρές απώλειες αναγκάσθηκε να συμπτυχθεί στην περιοχή του χωριού Περιβόλια.

Η κατάσταση στο τέλος της ημέρας δεν ήταν ευνοϊκή για το Διοικητή του Α΄ Κλιμακίου της Ομάδας «ΑΡΗΣ», γιατί δεν πέτυχε την κατάληψη των Χανίων όπως προβλεπόταν από το σχέδιο, ενώ οι απώλειες ήταν σημαντικές.

Τομέας Ρεθύμνου – Γεωργιουπόλεως (19η Αυστραλιανή Ταξιαρχία)

Στις 1600 βομβαρδιστικά και καταδιωκτικά αεροπλάνα άρχισαν βομβαρδισμό και πολυβολισμούς της περιοχής γύρω από το αεροδρόμιο Ρεθύμνου και αμέσως μετά στις 1625 άρχισε η αεραποβατική έφοδος του Β΄ Κλιμακίου της Ομάδας «ΑΡΗΣ», στην περιοχή ανατολικά του Ρεθύμνου και του αεροδρομίου Πηγής.

Οι αλεξιπτωτιστές που προσγειώθηκαν στην περιοχή δυτικά του αεροδρομίου υπέστησαν σημαντικές απώλειες και διαλύθηκαν.  Αντίθετα στα ανατολικά εγκαταστάθηκαν στο χωριό Σταυρωμένος και επιτέθηκαν κατά του σημείου στηρίγματος του Λόφου «Α», το οποίο και κατέλαβαν, απειλώντας άμεσα το αεροδρόμιο.

Τομέας Ηρακλείου (14η Βρετανική Ταξιαρχία)

Από τις 1500 περίπου 50 αεροπλάνα βομβαρδισμού και διώξεως άρχισαν έντονο βομβαρδισμό και πολυβολισμούς κατά της περιοχής του τομέα, με μηδαμινά αποτελέσματα στα τμήματα, λόγω της καλής παραλλαγής των θέσεών τους, αλλά με σημαντικές καταστροφές στην πόλη του Ηρακλείου.

Από τις 1600 άρχισε η αεραποβατική έφοδος της Ομάδας «ΩΡΙΩΝ», η οποία συνεχίσθηκε μέχρι τις 1900, ενώ τα αεροπλάνα διώξεως που υποστήριζαν την ενέργεια αποχώρησαν από  τις 1715, λόγω εξαντλήσεως των καυσίμων τους.  Ο αποσυγχρονισμός αυτός είχε δυσμενή επίπτωση στην τύχη των τμημάτων επιθέσεως Ηρακλείου.

Γενικά, η επίθεση της Ομάδας «ΩΡΙΩΝ», κατά του τομέα Ηρακλείου απέτυχε και οι γερμανικές δυνάμεις απώλεσαν περίπου 1.000 αλεξιπτωτιστές και σημαντικό οπλισμό που περιήλθε στα χέρια των Ελλήνων. Ετσι, μεγάλο μέρος αόπλων εξοπλίσθηκε με γερμανικά τυφέκια, οπλοπολυβόλα, χειροβομβίδες, όλμους και πολυβόλα.

Δεύτερη Ημέρα της Επιθέσεως (21 Μαΐου 1941)

Τομέας Μάλεμε – Αγυιάς και Χανίων – Σούδας

Στις 0200 της 21ης Μαΐου, ο Διοικητής της 5ης ΝΖ Ταξιαρχίας πληροφορήθηκε τηλεφωνικώς τη σύμπτυξη του 22ου ΝΖ Τάγματος από το ύψ. 107.  Στη συνέχεια, αφού ενέκρινε προτάσεις των 21ου και 23ου Ταγμάτων του να διατηρήσουν τις θέσεις τους και το πυροβολικό να εκτελεί βολές κατά του αεροδρομίου, ενημέρωσε στις 0400 τη 2η ΝΖ Μεραρχία για την κατάσταση και πρότεινε την ενέργεια αντεπιθέσεως από ένα τάγμα του και ένα Τάγμα που θα διέθετε η 2η ΝΖ Μεραρχία.  Μετά από σχετική εισήγηση του Μεράρχου στο Φρέυμπεργκ, αυτός ενέκρινε την ενέργεια αντεπιθέσεως κατά την επερχόμενη νύκτα 21/22 Μαΐου από τα 20ό και 28ο ΝΖ Τάγματα.

Οι Γερμανοί, από το πρωί της 21ης Μαΐου με νέες ρίψεις ενισχύθηκαν στην περιοχή Μάλεμε – Αγυιάς με τρεις λόχους αλεξιπτωτιστών και ένα λόχο ενισχυμένο με αντιαρματικά, ενώ ο Συνταγματάρχης Ράμκε που αντικατέστησε το σοβαρά τραυματισμένο Διοικητή του Συντάγματος Εφόδου Υποστράτηγο Μάιντλ, ολοκλήρωσε την κατάληψη του υψώματος 107 και του αεροδρομίου Μάλεμε.  Ακόμη κατέλαβε το χωριό Πύργος τις πρωινές ώρες, όχι όμως και το χωριό Μάλεμε, στο οποίο αντέταξαν άμυνα μέχρι τις 1600 οπλισμένοι κάτοικοι και μερικοί Νεοζηλανδοί υποστηριζόμενοι με πυροβολικό.

Η Διοίκηση της ΧΙ Αεροπορικής Δυνάμεως, μετά απ΄ αυτά, αποφάσισε τη μεταφορά της 5ης Ορεινής Μεραρχίας με κανονική προσγείωση, μολονότι το αεροδρόμιο βαλλόταν από το πυροβολικό και έτσι τις απογευματινές ώρες μεταφέρθηκε επιτυχώς ένα από τα τάγματά της.

Τομέας Ρεθύμνου – Γεωργιουπόλεως

Στην περιοχή του αεροδρομίου οι συμμαχικές δυνάμεις εκτόξευσαν δύο αντεπιθέσεις, μία για την εκκαθάριση της πεδινής ζώνης στα ανατολικά και βόρεια του τομέα η οποία πέτυχε τον αντικειμενικό σκοπό της και μία για την ανακατάληψη του Λόφου «Α» και του χωριού Σταυρωμένος που δεν πέτυχε πλήρως.  Κατά τις επιχειρήσεις αυτές, πιάστηκε αιχμάλωτος ο Διοικητής του Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών.

Τομέας Ηρακλείου

Από το πρωί επαναλήφθηκε σφοδρός βομβαρδισμός της πόλεως Ηρακλείου και των θέσεων των ελληνικών μονάδων.  Στις 1000 οι Γερμανοί, με τη λήξη του βομβαρδισμού, επιτέθηκαν από τα δυτικά και κατόρθωσαν να εισέλθουν στην πόλη, όπου επακολούθησε σκληρός αγώνας οδομαχιών μέχρι τη νύκτα, με σοβαρές απώλειες και από τις δύο πλευρές.  Τελικά, αποκρούσθηκαν και συμπτύχθηκαν έξω από την πόλη, ανατολικά του χωριού Γάζι. Παράλληλα, οι γερμανικές δυνάμεις επιτέθηκαν νωρίς το πρωί κατά του αεροδρομίου, αλλά αποκρούσθηκαν με επιτυχία και συμπτύχθηκαν ανατολικά του χειμάρρου Καρτερός.

Αγώνας στη Θάλασσα (Κρητικό Πέλαγος)

Στις 2330 της ίδιας ημέρας, η Μοίρα του Βρετανικού Στόλου, που περιπολούσε στο πέλαγος δυτικά της Κρήτης, βύθισε μεγάλο αριθμό γερμανικών πλωτών μέσων τα οποία μετέφεραν μονάδες της 5ης Ορεινής Μεραρχίας.  Αρκετοί άντρες πνίγηκαν και σημαντικός αριθμός βαρέος οπλισμού χάθηκε.  Μετά απ΄ αυτό η γερμανική νηοπομπή αναγκάσθηκε να καταφύγει στη Μήλο.

Τρίτη Ημέρα της Επιθέσεως (22 Μαΐου 1941)

Τομέας Μάλεμε – Αγυιάς, Χανίων – Σούδας

Μετά την αποτυχία της βρετανικής αντεπιθέσεως για την ανακατάληψη του αεροδρομίου Μάλεμε, η πρωτοβουλία περιήλθε πλέον στους Γερμανούς, οι οποίοι συνεχώς ενισχύονταν με νέες προσγειώσεις αεροσκαφών υπό τα πυρά του συμμαχικού πυροβολικού.  Στις 2000 έφθασε στο Μάλεμε και ο διοικητής της 5ης Ορεινής Μεραρχίας (Υποστράτηγος Ρίγκελ), που ανέλαβε τη διοίκηση των γερμανικών δυνάμεων στην Κρήτη, με εντολή να ολοκληρώσει την κατάληψη της νήσου. Στην περιοχή των φυλακών Αγυιάς, οι Γερμανοί επιτέθηκαν κατά των θέσεων της 10ης ΝΖ Ταξιαρχίας, δυτικά του Γαλατά, με παράλληλη προσπάθεια αποκοπής της παραλιακής οδού προς Σταλό – Αγ. Μαρίνα.

Τα γερμανικά τμήματα που πέτυχαν προσωρινά την κατάληψη του Γαλατά, ανατράπηκαν μετά από αντεπίθεση ελληνικών τμημάτων και ένοπλων πολιτών.

Τομέας Ρεθύμνου – Γεωργιουπόλεως

Στο Συγκρότημα Ρεθύμνου δεν σημειώθηκε ιδιαίτερα σημαντική δράση, εκτός από αεροπορικές επιθέσεις κατά της πόλεως.  Αντεπιθέσεις από δύο αυστραλιανά τάγματα, για την ανακατάληψη των χωριών Περιβόλια και Σταυρωμένος δεν σημείωσαν επιτυχία, λόγω της σθεναρής αντιστάσεως των Γερμανών.

Τομέας Ηρακλείου

Κατά τη διάρκεια της ημέρας αυτής έλαβαν χώρα μόνο μικρές εκκαθαριστικές ενέργειες.  Επίσης, συνεργεία από Ελληνες και Βρετανούς ασχολήθηκαν με την ταφή των Γερμανών νεκρών, που ανέρχονταν σε 1.250 περίπου.

Αγώνας στη Θάλασσα

Τις πρωινές ώρες, Κλιμάκιο του Βρετανικού Στόλου βύθισε στα νότια της Μήλου δύο πλοιάρια νηοπομπής που κατευθύνονταν στην Κρήτη και ανάγκασε την υπόλοιπη να επανέλθει στη Μήλο.  Παράλληλα, την ίδια ημέρα, βυθίσθηκαν από τη γερμανική αεροπορία 2 βρετανικά καταδρομικά και 1 αντιτορπιλικό.

Τέταρτη και Πέμπτη Ημέρα της Επιθέσεως (23η και 24η Μαΐου 1941)

Τομέας Μάλεμε – Αγυιάς, Χανίων – Σούδας

Η 5η ΝΖ Ταξιαρχία στις 1000 της 23ης Μαΐου περάτωσε τη σύμπτυξή της και μέχρι τη 0100 κατέλαβε θέσεις πίσω από το 28ο ΝΖ Τάγμα, ανατολικά του χωριού Πλατανιάς.  Από τις μετωπικές ενέργειες όμως των γερμανικών δυνάμεων και κυρίως την υπερκερωτική από τα νότια παρουσιαζόταν νέος κίνδυνος αποκοπής της.  Ο Διοικητής της 2ης ΝΖ Μεραρχίας, αποφάσισε νέα σύμπτυξη της 5ης ΝΖ Ταξιαρχίας προς τα ανατολικά, στην περιοχή του χωριού Δαράτσος, όπου θα παρέμεινε ως εφεδρεία.

Εξάλλου, οι Γερμανοί, το βράδυ της 24ης Μαΐου κατέλαβαν το Καστέλλι, μετά από αγώνα εναντίον του 1ου Ελληνικού Συντάγματος Πεζικού.

Τομέας Ρεθύμνου

Στις 23 Μαΐου η πόλη του Ρεθύμνου βομβαρδίσθηκε με σφοδρότητα.

Τομέας Ηρακλείου

Κατά την 23η και 24η Μαΐου βομβαρδίσθηκε με σφοδρότητα η πόλη του Ηρακλείου και προκλήθηκαν μεγάλες καταστροφές.  Επίσης, τα εκεί αμυνόμενα ελληνικά τμήματα, λόγω μεγάλης καταπονήσεώς τους και εξαντλήσεως των πυρομαχικών τους, αντικαταστάθηκαν από βρετανικές δυνάμεις.

Συνέχιση της Γερμανικής Επιθέσεως (25, 26 και 27 Μαΐου 1941)

Τομέας Μάλεμε – Αγυιάς και Χανίων – Σούδας

Το 100ό Γερμανικό Σύνταγμα επιτέθηκε και κατέλαβε στις 1900 της 25ης Μαΐου το χωριό Γαλατάς.  Αντεπίθεση όμως κατά τις νυκτερινές ώρες που εκδήλωσαν το 23ο ΝΖ Τάγμα, τμήματα του 6ου Ελληνικού Συντάγματος Πεζικού και ένοπλοι πολίτες, πέτυχαν την ανακατάληψη του Γαλατά. Στο μεταξύ γερμανικό απόσπασμα που είχε κινηθεί από τις 23 Μαΐου προς Κάνδανο – Παλαιόχωρα, μετά από φονικές συμπλοκές με ομάδες ένοπλων χωρικών στο χωριό Κάνδανος, κατόρθωσε το βράδυ της 25ης Μαΐου να καταλάβει την Παλαιόχωρα.  Σε αντίποινα οι Γερμανοί πυρπόλησαν και ισοπέδωσαν ολοσχερώς με πυρά και ανατινάξεις στις 3 Ιουνίου την Κάνδανο.

Ο Διοικητής των Δυνάμεων Κρήτης Υποστράτηγος Φρέυμπεργκ, το βράδυ της 25ης Μαΐου διαπίστωσε ότι η κατάσταση είχε γίνει πλέον κρίσιμη. Τους φόβους του αυτούς ανέφερε στο στρατηγείο της Μέσης Ανατολής και στις 0930 της 26ης Μαΐου ζήτησε την έγκριση εκκενώσεως της Κρήτης.

Οι Γερμανοί επιτέθηκαν από το πρωί της 26ης Μαΐου κατά των θέσεων της 2ης ΝΖ Μεραρχίας και κατόρθωσαν μέχρι το βράδυ να καταλάβουν το χωριό Μουρνιές, απειλώντας να υπερκεράσουν από τα νότια την κατεχόμενη από τη Μεραρχία γραμμή. ΄Ετσι, πραγματοποιήθηκε νέα σύμπτυξη των συμμαχικών δυνάμεων προς το χωριό Στύλος.

Στις 27 Μαΐου, 0100, κατέπλευσαν στη Σούδα βρετανικά πολεμικά, από τα οποία αποβιβάσθηκαν δύο τάγματα Καταδρομών (Α΄ και Δ΄), δυνάμεως περίπου 750 ανδρών.  Τα τάγματα αυτά διατάχθηκαν από τον Υποστράτηγο Ουέστον, να εγκατασταθούν σε κατάλληλες θέσεις στη Σούδα και την ευρύτερη περιοχή, για να αποκρούσουν τις γερμανικές προσβολές, σε περίπτωση καταρρεύσεως της άμυνας.  Τα πολεμικά απέπλευσαν αφού παρέλαβαν 930 άνδρες ανίκανους για μάχη.

Γερμανικά τμήματα του 100ού Ορεινού Συντάγματος και του Συντάγματος Εφόδου εκτόξευσαν από το πρωί της 27ης Μαΐου σφοδρή επίθεση και αφού ανέτρεψαν τις συμμαχικές δυνάμεις που αμύνονταν στην πόλη των Χανίων, τις απογευματινές ώρες εισήλθαν σ΄ αυτή.

Η 5η και 19η ΝΖ Ταξιαρχίες κατόρθωσαν αρχικά να ανακόψουν την κίνηση του 141ου Ορεινού Συντάγματος και να διατηρήσουν τις θέσεις τους.  Αργότερα όμως, λόγω της κινήσεως γερμανικών δυνάμεων στο ακάλυπτο νότιο πλευρό τους, δυτικά των υψωμάτων της Μαλάξας, αναγκάσθηκαν να συμπτυχθούν και τις πρωινές ώρες της 28ης Μαΐου εγκαταστάθηκαν στο χωριό Στύλος και το Νέο Χωριό, αντίστοιχα.

Στο μεταξύ στις 1550 της 27ης Μαΐου, ο Διοικητής Δυνάμεων Κρήτης έλαβε διαταγή του Αριστρατήγου Μέσης Ανατολής, με την οποία εγκρινόταν η εκκένωση της. Δεν κατόρθωσε όμως να συνδεθεί με τις Φρουρές Ρεθύμνου και Ηρακλείου για να τις ενημερώσει σχετικά. ΄Ετσι η Φρουρά Ηρακλείου ενημερώθηκε απευθείας από το στρατηγείο Μέσης Ανατολής, ενώ η Φρουρά Ρεθύμνου δεν ειδοποιήθηκε και αγνοούσε την έναρξη εκκενώσεως.

Τομέας Ρεθύμνου

Οι ελληνοβρετανικές δυνάμεις στις 25 Μαΐου επιτέθηκαν κατά των Γερμανών που είχαν εγκατασταθεί στο χωριό Σταυρωμένος, χωρίς όμως και πάλι να σημειώσουν επιτυχία. Ενώ την επόμενη ημέρα, επίθεση που εκτοξεύθηκε από τμήματα του 5ου Ελληνικού Συντάγματος Πεζικού, σε συνδυασμό με τμήμα Αυστραλών και ένα άρμα μάχης, πέτυχε την ανακατάληψη του χωριού. Πολλοί Γερμανοί συνελήφθησαν αιχμάλωτοι και κυριεύθηκαν σημαντικές ποσότητες υλικού.

Τομέας Ηρακλείου

Οι γερμανικές δυνάμεις δυτικά της πόλεως προσπάθησαν, στις 25 Μαΐου, με επιθέσεις τους να καταλάβουν το Ηράκλειο, χωρίς αποτέλεσμα. Βρετανικό τάγμα, που κινήθηκε από τις 23 Μαΐου από το Τυμπάκι για να ενισχύσει τις δυνάμεις που μάχονταν στο Ηράκλειο, μετά από αλεπάλληλες σκληρές συγκρούσεις με γερμανικά τμήματα, κατόρθωσε να εισέλθει στην αμυντική περίμετρο της πόλεως στις 25 Μαΐου και να εγκατασταθεί στις θέσεις του Τάγματος Λέστερ.

Γερμανικές δυνάμεις κινήθηκαν το πρωί της 26ης Μαΐου από τη δυτική πλευρά του Ηρακλείου προς τα ανατολικά, παρακάμπτοντας τις ελληνικές αντιστάσεις νότια της πόλεως και στις 0700 κατέλαβαν το Λόφο Προφήτης Ηλίας, αφού ανέτρεψαν το αμυνόμενο  εκεί μικρό αυστραλιανό τμήμα. Αντεπίθεση από τμήματα του 7ου Ελληνικού Συντάγματος για την ανακατάληψη του Λόφου απέτυχε. Με την επιτυχία τους αυτή οι Γερμανοί εξασφάλισαν  το σύνδεσμο των δυνάμεων τους και άρχισαν να ετοιμάζονται για να επιτεθούν κατά του αεροδρομίου.

Ο Διοικητής του Τομέα Ηρακλείου, αν και έλαβε τη διαταγή του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής για την εκκένωση της νήσου το απόγευμα της 27ης Μαΐου, δεν την κοινοποίησε στα τμήματά του. Αντίθετα διέταξε την εκτέλεση επιθετικών ενεργειών, όπου κρινόταν απαραίτητο για τη  βελτίωση  των θέσεων των μονάδων. Εξάλλου οι γερμανικές δυνάμεις, στις 27  Μαΐου, συνέχισαν τις προπαρασκευές τους για την τελική επίθεση κατά του αεροδρομίου, μετά  μάλιστα την ενίσχυσή τους με ένα τάγμα ακόμη, που αποβιβάσθηκε με αεροπλάνα στο χωριό Γούρνες.

Κατάρρευση  της Άμυνας και Εκκένωσης της Νήσου (28 Μαΐου-1 Ιουνίου 1941)

Τομείς Μάλεμε – Αγυιάς και Χανίων – Σούδας

Τις πρωινές ώρες της 28ης Μαΐου, ο Διοικητής των Δυνάμεων Κρήτης κοινοποίησε το σχέδιο εκκενώσεως, το οποίο προέβλεπε αποχώρηση του όγκου των δυνάμεων, από τις ακτές της περιοχής των Σφακίων, με τον παρακάτω ρυθμό:

• Τη νύκτα 28/29   Μαΐου:            1.000   άνδρες
• Τη νύκτα 29/30   Μαΐου:            6.000   άνδρες
• Τη νύκτα 30/31   Μαΐου:             3.000   άνδρες
• Τη νύκτα 31 Μαΐου/1 Ιουνίου:    3.000   άνδρες

Υπεύθυνος για το συντονισμό της εκκενώσεως ορίσθηκε ο Υποστράτηγος Ουέστον, ο οποίος το απόγευμα της ίδιας ημέρας εξέδωσε τις αναγκαίες οδηγίες του.

Στο μεταξύ, το πρωί της 29ης Μαΐου, ο Υποστράτηγος Ρίνγκελ, εξακολουθώντας να αγνοεί τη σύμπτυξη των βρετανικών δυνάμεων προς τα νότια, συνέχισε την κίνηση των δυνάμεών του προς το Ρέθυμνο.  Ταυτόχρονα, τμήματα του 100ού Ορεινού Συντάγματος κινήθηκαν προς τα Σφακιά και έλαβαν επαφή με το 23ο ΝΖ Τάγμα στο Αμυγδαλοχώρι τις απογευματινές ώρες.  Το Τάγμα αυτό, συμπτύχθηκε από τις 2100 και αμέσως μετά η 4η ΝΖ Ταξιαρχία, αποκαλύπτοντας έτσι την αμυντική τοποθεσία της 19ης Αυστραλιανής Ταξιαρχίας και του προωθημένου βόρεια του χωριού ΄Ιμβρος ταχυκίνητου αποσπάσματος.  Η 5η ΝΖ Ταξιαρχία συγκεντρώθηκε στην ακτή το πρωί της 30ής Μαΐου.

Τη νύκτα 30/31 Μαΐου κατέπλευσαν στα Σφακιά μόνο 2 αντιτορπιλικά από τα 4 που είχαν ξεκινήσει.  Σ΄ αυτά επιβιβάσθηκαν 1.500 άνδρες περίπου από τις 4η και 5η ΝΖ Ταξιαρχίες και απέπλευσαν στις 0300 της 31ης Μαΐου.  Με αερακάτους (υδροπλάνα) αναχώρησαν επίσης για την Αίγυπτο οι εκπρόσωποι της Ελληνικής Κυβερνήσεως(1) και ο Διοικητής των Δυνάμεων Κρήτης Υποστράτηγος Φρέυμπεργκ, ο οποίος πριν αναχωρήσει ανέθεσε τη διοίκηση όλων των δυνάμεων Κρήτης στον Υποστράτηγο Ουέστον.

Τομέας Ρεθύμνου – Γεωργιουπόλεως

Βρετανική επίθεση στις 28 Μαΐου κατά των Γερμανών στο χωριό Περιβόλια δεν σημείωσε επιτυχία.  Το βράδυ της ίδιας ημέρας βρετανικά αεροπλάνα, που προέρχονταν από την Αίγυπτο, έκαναν ρίψεις εφοδίων. Στο μεταξύ η Διοίκηση του Συγκροτήματος Ρεθύμνου πληροφορήθηκε την κατάρρευση της άμυνας του Τομέα Χανίων και για να αποφύγει τον παραπέρα άσκοπο αποφάσισε να συνθηκολογήσει.

Το βράδυ της 29ης Μαΐου εισήλθε στην πόλη γερμανικό μηχανοκίνητο απόσπασμα, υπό το Διοικητή του 95ου Τάγματος Μοτοσυκλετιστών Ταγματάρχη Βίτμαν, το οποίο και την κατέλαβε χωρίς να συναντήσει αντίσταση.  Από τους άντρες των ελληνικών μονάδων, άλλοι παραδόθηκαν και άλλοι κατέφυγαν στα ορεινά χωριά, με σκοπό να συνεχίσουν τον αγώνα. Το ίδιο έπραξαν την επομένη (30 Μαΐου) και οι Αυστραλοί, που υπερασπίζονταν το αεροδρόμιο Ρεθύμνου.

Τομέας Ηρακλείου

Στο Ηράκλειο, το πρωί της 28ης Μαΐου, σε συγκέντρωση των διοικητών μονάδων, ο Ταξίαρχος Τσάπελ κοινοποίησε τη διαταγή για εκκένωση από το λιμάνι Ηρακλείου. Σ’ αυτή δεν είχαν κληθεί οι Έλληνες, που έμειναν απληροφόρητοι μέχρι το  τέλος της επιχειρήσεως. Με το τελευταίο φως της ίδιας ημέρας άρχισε η κίνηση των τμημάτων προς το λιμάνι. Στις 2230 κατέπλευσαν 2 καταδρομικά και 6 αντιτορπιλικά, στα οποία επιβιβάσθηκαν τα βρετανικά στρατεύματα και στις 0300 της 29ης Μαΐου απέπλευσαν για την Αίγυπτο, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τους Γερμανούς.

Οι Γερμανοί, όταν διαπίστωσαν το πρωί της 29ης Μαΐου την αποχώρηση των Βρετανών, κινήθηκαν αμέσως και κατέλαβαν χωρίς αγώνα την πόλη και το αεροδρόμιο. Από τα ελληνικά τμήματα, όσοι κατάγονταν από την Κρήτη αναχώρησαν για τα χωριά τους, ενώ οι υπόλοιποι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι και οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα αιχμαλώτων του Μάλεμε και Χανίων. Οι άντρες, που διέφυγαν στα χωριά, σχημάτισαν αργότερα σε όλη την Κρήτη τμήματα αντιστάσεως, τα οποία με τον αγώνα τους κατά των κατακτητών λάμπρυναν την ελληνική ιστορία και βοήθησαν το συμμαχικό αγώνα.

Αποτελέσματα

Ο αγώνας στη μάχη της Κρήτης κράτησε 10 ημέρες.  Οι γερμανικές δυνάμεις επικράτησαν παρά τη γενναιότητα με την οποία πολέμησαν οι βρετανοελληνικές δυνάμεις του νησιού και την πεισματώδη αντίσταση του ηρωικού Κρητικού λαού, του οποίου το θάρρος, η τόλμη, η γενναιότητα και το πνεύμα αυτοθυσίας υπήρξαν ανυπέρβλητα και προκάλεσαν το θαυμασμό τόσο των Ελλήνων, όσο και όλων των Συμμάχων.

Το τίμημα όμως της γερμανικής νίκης ήταν τόσο σοβαρό, ώστε όχι μόνο ανέβαλαν οι Γερμανοί για αόριστο χρονικό διάστημα την παρόμοια αεραποβατική επιχείρηση για την κατάληψη της Μάλτας, που είχε σχεδιασθεί να γίνει τον ίδιο χρόνο, αλλά δεν ξανατόλμησαν παρόμοια ενέργεια σε όλο το υπόλοιπο χρονικό διάστημα του πολέμου. Κατά τον αντιπτέραρχο Στούντεντ Διοικητή του 11ου Αεροπορικού Σώματος:  » Η Κρήτη υπήρξε ο τάφος των Γερμανών Αλεξιπτωτιστών «.

Οι απώλειες και από τις δύο πλευρές υπήρξαν πολύ σοβαρές και ήταν οι εξής :

• Ελλήνων. Νεκροί εξακριβωμένοι 336, από τους οποίους 44 Αξιωματικοί και Ευέλπιδες.  Ομως ο ακριβής αριθμός στρατιωτικών και ενόπλων Κρητικών είναι άγνωστος.  Οπως επίσης μεγάλος είναι ο αριθμός τραυματιών και αιχμαλώτων.
• Βρετανών.  Νεκροί 1.742, τραυματίες 1.737 και αιχμάλωτοι 11.835.  Επίσης βυθίσθηκαν 2 καταδρομικά, 6 αντιτορπιλικά και χάθηκαν πάνω από 200 αξιωματικοί και ναύτες.
• Γερμανών.  Νεκροί 1.990, αγνοούμενοι 1.995 και πάνω από 2.600 τραυματίες. Συνολικά, οι απώλειες του επίλεκτου σώματος των Γερμανών αλεξιπτωτιστών ξεπέρασαν τους 8.000 άνδρες.  Ακόμη 220 αεροσκάφη καταστράφηκαν τελείως και 150 περίπου έπαθαν σοβαρές ζημιές.

Διαπιστώσεις  –  Συμπεράσματα

Η αιματηρή για τους Γερμανούς κατάληψη της Κρήτης, κατά μεγάλο μέρος οφείλεται στις παρακάτω αδυναμίες της γερμανικής υπηρεσίας πληροφοριών :

1. Στην υποτίμηση της δυνάμεως των αμυνομένων και στην άγνοια διατάξεως αυτών, με αποτέλεσμα πολλές Μονάδες Αξεξιπτωτιστών να ριφθούν κοντά ή πάνω στις αμυντικές θέσεις και να εξοντωθούν.
2. Στις εσφαλμένες εκτιμήσεις για τη στάση του γενναίου Κρητικού λαού έναντι των επιτιθεμένων και την απόφασή του να αγωνισθεί με όλα τα μέσα για την ελευθερία του.

Ανεξάρτητα όμως από τα παραπάνω, πρέπει να αναγνωρισθεί στους Γερμανούς :

1. Η ευκαμψία και η ετοιμότητα την οποία επέδειξε η Ανώτατη Γερμανική Διοίκηση, για την επανόρθωση της καταστάσεως, όταν αντιλήφθηκε τη διαταραχή της εφαρμογής του Σχεδίου.
2. Η αποφασιστικότητα και η επιμονή των ηγητόρων για την εκπλήρωση της αποστολής τους, όπως και η γενναιότητα με την οποία πολέμησαν τα στρατεύματα παρά τις βαριές τους απώλειες.

Οι Βρετανικές Μονάδες πολέμησαν γενναία, αν και ο εξοπλισμός τους ήταν ελλιπής, το Στρατηγείο όμως της Μέσης Ανατολής, άφησε να περάσει πολύτιμος χρόνος (μηνών), από τότε που οι Βρετανοί ανέλαβαν την ευθύνη ασφαλείας της Κρήτης, χωρίς να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για την ισχυροποίηση της άμυνας του νησιού.

Γενναία, επίσης, υπήρξε και η απόδοση των Ελληνικών Μονάδων και των ένοπλων και άοπλων Κρητικών, εναντίον των γερμανικών τμημάτων που ήταν άρτια εξοπλισμένα και συνεχώς υποστηρίζονταν από την αεροπορία τους και τους «ουρανίτες» .

Τέλος, η πρωτοβουλία στην κρίσιμη περιοχή του Α/Δ Μάλεμε και του υψ. 107 και ιδιαίτερα τη Ν 20/21 Μαΐου, αφέθηκε στα χέρια των Γερμανών, ενώ οι εφεδρικές δυνάμεις των αμυνομένων παρέμειναν αχρησιμοποίητες ή διατέθηκαν άσκοπα και άκαιρα.

Η Μάχη της Κρήτης υπήρξε καθοριστική κατά το Β’ ΠΠ,  γιατί χάρη στην ηρωική αντίσταση των γενναίων Συμμάχων, των Ελληνικών τμημάτων και των ένοπλων και άοπλων Κρητικών, προξένησε καθυστέρηση έξι εβδομάδων την υλοποίηση του Σχεδίου «Μπαρμπαρόσα» προς εισβολή και κατάληψη της Σοβιετικής Ενώσεως, από το Γ΄Ράιχ.

Επίσης, ματαίωσε το Σχέδιο «Ιζαμπέλλα» το οποίο προέβλεπε την κατάληψη του Γιβραλτάρ με αλεξιπτωτιστές και στη συνέχεια την αεραπόβαση των Γερμανών στη Μάλτα και Κύπρο, όπου οι Βρετανοί διατηρούσαν βάσεις, γιατί ο ίδιος ο Χίτλερ έδωσε εντολή να διαλυθεί το Σώμα των Αλεξιπτωτιστών, μετά τη μάχη της Κρήτης.

Οπως αποδεικνύεται από διάφορα έγγραφα αλλά και τηλεγραφήματα του τότε Γερμανού ΥΠΕΞ Φον Ρίμπετροπ, προς τον Πρέσβη Ετέν στην Τεχεράνη, οι Γερμανοί, λόγω της απρόβλεπτης γι΄αυτούς εξελίξεως της μάχης της Κρήτης, δεν κατόρθωσαν να ενισχύσουν έγκαιρα το φιλογερμανικό πραξικόπημα στη Βαγδάτη με αποτέλεσμα οι Βρετανοί να βρουν την ευκαιρία να κυριαρχήσουν πάλι στο Ιράκ, τα εδάφη του οποίου ο Χίτλερ είχε την πρόθεση να χρησιμοποιήσει ως βάση των δυνάμεών του κατά των Βρετανών σε διάφορα στηρίγματά του στην Εγγύς και Μέση Ανατολή.

Τέλος, η μάχη της Κρήτης αποτελεί κλασική περίπτωση παλλαϊκής άμυνας, όπου ο γενναίος Κρητικός λαός, αψηφώντας την τρομερή ισχύ του αντιπάλου, την έλλειψη οπλισμού και πυρομαχικών και την ατελή οργάνωσή του, πολεμώντας για τα ιδανικά της Πατρίδας, της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας με νύχια και με δόντια, στάθηκε όρθιος και δεν υπέκυψε στο βάρβαρο κατακτητή, αποδεικνύοντας για μια ακόμη φορά ότι «οι ΄Ελληνες γνωρίζουν να φυλάσσουν Θερμοπύλες».

Χαρακτηριστικό ένα απόσπασμα από το βιβλίο Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ .
ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΣΤΗ «ΒΙΟ»
«Οι Γερμανοί είχαν οχυρωθεί μέσα στο εργοστάσιο ΒΙΟ και αμύνονταν. Εκεί χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά ζωντανά προκαλύμματα, τους κατοίκους των γύρω σπιτιών (έκθεση Φρουράρχου Γ. Νικολακάκη).
Η μάχη γενικεύεται με την άφιξη νέων γερμανικών τμημάτων από τ’ ανατολικά και καταφθάνοντας πολίτες και χωροφύλακες από τα δυτικά. 

Πολίτες, στρατιώτες και δόκιμοι χωροφύλακες με εφ΄όπλου λόγχη προχωρούν και φωνάζουν «ΑΕΡΑ» «απάνω-ν-των -ε μωρέ και τους φάγαμε» Με την κραυγή «ΑΕΡΑ» έδιωχναν το φόβο, αλλά και επέβαλαν το φόβο στον εχθρό με την ίδια κραυγή.
Αρκετοί αλεξιπτωτιστές είναι ήδη νεκροί. Στου Κόρακα την Καμάρα κείτονταν δυο αξιωματικοί και πολλοί στρατιώτες νεκροί.
Για την υπεράσπιση της πόλης του Ρεθύμνου έπεσαν, 

ο Διμοιρίτης του 10ου λόχου Υπομοίραρχος Χλεμπογιάννης Νικόλαος, 

τρεις Υπαξιωματικοί της Σχολής Χωροφυλακής, ο Υπενωμοτάρχης Λαμπρόπουλος Κ. στην παραλία, ο Χωροφύλακας Γιαννακάς Ηλίας της Δ/σεως Χωροφυλακής Ρεθύμνης, επτά οπλοφόροι πολίτες μέσα σ’ αυτούς και ο Εμμ. Μανουράς του Ζαχαρία και 35 Δόκιμοι Χωροφύλακες
Οι Γερμανοί τράπηκαν σε φυγή προς τα Περιβόλια και εγκατέλειψαν πολλά λάφυρα, όλμους, μυδράλια, τουφέκια, πυρομαχικά μοτοσικλέτες και ποδήλατα, ένα αντιαρματικό και τρεις αιχμαλώτους».
Ένα τέταρτο περίπου μετά τον ηρωικό θάνατο του αδελφού του, ο Ανδρέας Μανουράς, δέχτηκε μια σφαίρα στο γόνατο. Έτσι δεν μπόρεσε να συνεχίσει και το πολυβόλο του σίγησε.»
ΜΑΤΩΜΕΝΕΣ ΜΝΗΜΕΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

• Τα Ελληνικά Συντάγματα Πεζικού (ΕΣΠ) π.χ. 6ο, 8ο ήταν τα τάγματα Ν/Σ που μεταφέρθησαν από τα ΚΕΝ Πελοποννήσου και μετονομάσθηκαν σε Συντάγματα Πεζικού.
• Το Μικτό Ν/Ζ Τάγμα αποτελούνταν από πυροβολητές και οπλίτες διαφόρων υπηρεσιών.
• Το πεζόμαχο Απόσπασμα Μεραρχιακού Ιππικού, γνωστό ως απόσπασμα Ταγματάρχη Ράσσελ.
• Το 1ο ΕΣΠ ήταν αναπτυγμένο στην περιοχή Καστελλίου (Κισσάμου) με αποστολή την άμυνα της περιοχής.
• Ο Βασιλιάς Γεώργιος και ο Πρωθυπουργός Εμμ. Τσουδερός, μετά από προτροπή των Βρετανών, είχαν αναχωρήσει για την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου τη νύκτα 22/23 Μαΐου από τον όρμο Αγία Ρουμέλη, με βρετανικό αντιτορπιλικό.
• «Ουρανίτες» ονόμασε τους αλεξιπτωτιστές ο απλός Κρητικός λαός, γιατί η λέξη αλεξιπτωτιστής του ήταν άγνωστη.