Eνας από τους μεγαλύτερους εφιάλτες για έναν γιατρό είναι όταν πρέπει να αντιμετωπίσει λοίμωξη από μικρόβιο ανθεκτικό στα αντιβιοτικά. Eνώ έχει κάνει τη διάγνωση και την πρόγνωση, γνωρίζει δηλαδή πόσο απειλητικό είναι το συγκεκριμένο μικρόβιο για τη ζωή του ασθενούς του, να στερείται θεραπευτικών όπλων. Κι αυτόν τον εφιάλτη βιώνουν σήμερα ολοένα και περισσότεροι γιατροί σε όλο τον πλανήτη.
Πριν από λίγες ημέρες ανακοινώθηκε από το Centers for Disease Control and Prevention, το «αμερικανικό ΚΕΕΛΠΝΟ», ο θάνατος μιας ηλικιωμένης από τη Νεβάδα από μικρόβιο που δεν μπόρεσε να αντιμετωπιστεί με κανένα από τα 26 αντιβιοτικά που κυκλοφορούν στις ΗΠΑ. Ναι, σωστά διαβάσατε: με κανένα! Η γυναίκα –η οποία, σημειωτέον, δεν αντιμετώπιζε άλλο πρόβλημα υγείας– είχε ταξιδέψει το καλοκαίρι στην Ινδία όπου είχε νοσηλευτεί με κατάγματα στα κάτω άκρα. Εκεί εμφάνισε συμπτώματα,
ενδονοσοκομειακής λοίμωξης. Οταν επέστρεψε στην πατρίδα της και μπήκε ξανά στο νοσοκομείο, η λοίμωξη ήταν πια γενικευμένη. Οι εργαστηριακές εξετάσεις έδειξαν ότι είχε προσβληθεί από το μικρόβιο Κλεμπσιέλα. Εμεινε στην απομόνωση. Η επιδείνωση της υγείας της ήταν ραγδαία και πέθανε από σηπτικό σοκ.
Το γεγονός πήρε μεγάλη έκταση στα αμερικανικά –και όχι μόνο– ΜΜΕ. Βέβαια, δεν είναι το μοναδικό· σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, οι λοιμώξεις από πολυανθεκτικά, όπως λέγονται, μικρόβια (2 εκατ. περιστατικά μόνο στις ΗΠΑ) προκαλούν κάθε χρόνο τουλάχιστον 700.000 θανάτους παγκοσμίως, εκ των οποίων περίπου 50.000 αφορούν τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Οι επιστήμονες άδραξαν για ακόμα μία φορά την ευκαιρία να κρούσουν τον κώδωνα του κινδύνου για την απειλή της μικροβιακής αντοχής: για τα ποσοστά πολυανθεκτικών μικροβίων που έχουν αυξηθεί τόσο πολύ, ώστε να υπάρχουν είδη –τα λεγόμενα superbugs, δηλαδή υπερμικρόβια– για τα οποία δεν διατίθεται κανένα δραστικό φάρμακο.
Το τέλος των αντιβιοτικών, λένε οι ειδικοί, δεν θα έλθει. Το ζούμε ήδη. Ακριβώς όπως το είχε προβλέψει ο Αλέξανδρος Φλέμινγκ, «πατέρας» του πρώτου αντιβιοτικού, της πενικιλίνης, την οποία ανακάλυψε το 1928. «Θα έρθει μια μέρα που όλοι θα μπορούν να προμηθευτούν πενικιλίνη, θα τη βρίσκουν σε όλα τα καταστήματα. Και οι αδαείς θα την καταναλώνουν με λανθασμένο τρόπο: σε μικρές δόσεις που όχι μόνο δεν θα σκοτώνουν τα μικρόβια, αλλά θα τα κάνουν πιο ανθεκτικά», είχε πει ο Σκωτσέζος βιολόγος στην ομιλία αποδοχής του Νομπέλ Ιατρικής που του απονεμήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 1945. Η περίφημη ρήση του Νίτσε «ό,τι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό» επιβεβαιώνεται δηλαδή περίτρανα και στην περίπτωση των παθογόνων μικροοργανισμών.
Πώς φτάσαμε ώς εδώ; «Tα μικρόβια υπήρχαν δισεκατομμύρια χρόνια πριν από εμάς – και πιθανότατα θα υπάρχουν… μετά από εμάς. Εχουν την ικανότητα να αναπτύσσουν πολύ ευφυείς μηχανισμούς για να προσαρμόζονται στις αλλαγές του περιβάλλοντός τους. Είναι από τα πιο χαρακτηριστικά, ίσως, παραδείγματα της δαρβινικής θεωρίας της εξέλιξης», λέει στην «Κ» ο Αθανάσιος Τσακρής, καθηγητής Μικροβιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, επιστήμονας με τεράστια εμπειρία σε θέματα δημόσιας υγείας. Αυτή η ευελιξία τους και η άσκοπη χρήση αντιβιοτικών, που εντέλει τα ισχυροποιεί, αποτελεί εκρηκτικό συνδυασμό.
Από τη μια, λοιπόν, τα υπερμικρόβια. Κι από την άλλη, η αδυναμία της διεθνούς φαρμακοβιομηχανίας να δημιουργήσει περισσότερο αποτελεσματικά προϊόντα· από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 δεν έχει υπάρξει νέα μεγάλη κατηγορία αντιβιοτικών. Ή μήπως δεν πρόκειται για αδυναμία αλλά για απροθυμία; Ο κ. Τσακρής απαντά, δίνοντας την οικονομική διάσταση του θέματος: «Επειδή τα αντιβιοτικά είναι σχετικά φτηνά και τα παίρνει κανείς μόνο για μία εβδομάδα, ενώ ένα φάρμακο για την πίεση, για παράδειγμα, μπορεί να του χορηγείται επί δεκαετίες, δεν συνέφερε τις φαρμακοβιομηχανίες να επενδύσουν στην παραγωγή καινούργιων αντιβιοτικών. Γι’ αυτό και τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργηθεί ένα κοινό μέτωπο κυβερνήσεων, διεθνών οργανισμών και φαρμακευτικών εταιρειών, με σκοπό την κάλυψη αυτού του κενού. Μόνο μέσα από αυτή τη σύμπραξη και τον συντονισμό των ενεργειών όλων των εμπλεκομένων θα μπορέσουμε να εξασφαλίσουμε νέα όπλα για τη “φαρέτρα” μας».
Πολυανθεκτικά και βακτηριοφάγοι
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ, ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες η Ελλάδα είναι πρωταθλήτρια στην κατανάλωση αντιβιοτικών. «Τουλάχιστον είμαστε σε καλύτερη κατάσταση από την Ινδία!», λέει ο καθηγητής Μικροβιολογίας Αθανάσιος Τσακρής. «Εκεί παίρνουν αντιβιοτικά ακόμα και όταν έχουν πονοκέφαλο». Την ευρωπαϊκή πρωτιά κατέχει η χώρα μας και σε λοιμώξεις από πολυανθεκτικά μικρόβια.
«Τα στοιχεία δεν είναι ενθαρρυντικά: 1 στους 2 Ελληνες παίρνει κάθε χρόνο τουλάχιστον μία φορά αντιβιοτικά, και μάλιστα από τα προηγμένα· 1 στους 4 μόνος του από το φαρμακείο· 9 στους 10 γιατί έχουν συνάχι ή πυρετό», τονίζει ο Χαράλαμπος Γώγος, καθηγητής Παθολογίας, λοιμωξιολόγος, διευθυντής Παθολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Πατρών και αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Χημειοθεραπείας. «Ετσι έχουν καταστεί αναποτελεσματικά αντιβιοτικά τα οποία δεν μπορούμε πλέον να χρησιμοποιήσουμε για την αντιμετώπιση ουρολοιμώξεων ή πνευμονιών».
Και στα νοσοκομεία «όπου οι Ελληνες γιατροί καταβάλλουν υπερπροσπάθεια σε δύσκολες συνθήκες», όπως τονίζει ο κ. Γώγος, η κατάσταση δεν είναι λιγότερο ζοφερή. «Δύο είναι οι άξονες δράσης: επιτήρηση και παρέμβαση. Κατ’ αρχάς, η καταγραφή μέσω του σχεδίου “Προκρούστης” του ΚΕΕΛΠΝΟ των περιστατικών και στη συνέχεια η λήψη των αναγκαίων μέτρων: μεταξύ άλλων, η ορθολογική χρήση αντιβιοτικών και η απομόνωση των αρρώστων. Γιατί τα συγκεκριμένα μικρόβια έχουν την ικανότητα και να επιβιώνουν και να διασπείρονται και να σκοτώνουν», συνεχίζει ο κ. Γώγος.
Σε καιρό κρίσης
Ενδιαφέροντα όλα αυτά σε θεωρητικό επίπεδο. Ομως, πόσο αποτελεσματικά μπορεί να λειτουργήσει αυτό το μοντέλο σε καιρό κρίσης; «Εχετε δίκιο», παραδέχεται. «Δυστυχώς δεν υπάρχουν λοιμωξιολόγοι σε όλα τα νοσοκομεία, κάτι που πρέπει να απασχολήσει την πολιτεία.
Τα κεντρικά, ναι, έχουν, αλλά πολλά, ιδιαίτερα τα μικρότερα, όχι. Πρέπει να προκηρυχθούν άμεσα θέσεις. Κι έχουμε την ευτυχία στην Ελλάδα να διαθέτουμε υψηλού επιπέδου λοιμωξιολόγους και μικροβιολόγους, πρωτοπόρους στην έρευνα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Δεν είναι επιχείρημα η έλλειψη χρημάτων. Οι πολυανθεκτικές λοιμώξεις επιβαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό: με παράταση του χρόνου νοσηλείας, παραμονή στις ΜΕΘ, χρήση πανάκριβων φαρμάκων. Είναι κουτό να μην έχεις λοιμωξιολόγους με το επιχείρημα ότι γίνεται για λόγους οικονομίας», επισημαίνει ο κ. Γώγος.
Ο Αθανάσιος Τσακρής συμφωνεί. Αλλά υπάρχουν και άλλες παράμετροι. «Χρειάζονται πολλά ακόμα για να αντιμετωπιστεί ένα πρόβλημα τόσο πολύπλοκο όσο η μικροβιακή αντοχή: να υπάρχει διαρκής εκπαίδευση του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού αλλά και των πολιτών, ώστε σταδιακά να αλλάξουν η κουλτούρα μας και η θεώρηση που έχουμε στη χρήση των αντιβιοτικών. Διαφορετικά, τα μικρόβια πάντα θα μας προλαβαίνουν. Αλλά και στα νοσοκομεία, πώς είναι δυνατόν να εφαρμοστούν αποτελεσματικά τα προγράμματα ελέγχου των λοιμώξεων με τη δεδομένη υποστελέχωση, με οργανωτικά προβλήματα, με ασθενείς σε ράντσα και όταν δεν υπάρχει η δυνατότητα απομόνωσης ύποπτων περιστατικών;».
Του ζητώ μια πρόβλεψη. Αν επικρατήσει το χειρότερο σενάριο, τι να περιμένουμε; Πώς θα είναι ο κόσμος χωρίς αντιβιοτικά; «Λίγο-πολύ όπως ήταν πριν από την ανακάλυψη της πενικιλίνης. Ακόμα και η πιο απλή χειρουργική επέμβαση μπορεί να παρουσιάζει επιπλοκές, οι μεταμοσχεύσεις οργάνων θα είναι αδύνατες, όπως και οι θεραπείες (χημειοθεραπεία και ακτινοβολίες) σε καρκινοπαθείς», εξηγεί ο κ. Τσακρής.
«Ομως, ας μην είμαστε απαισιόδοξοι: Πιστεύω ότι το κοινό μέτωπο στο οποίο ήδη αναφερθήκαμε θα έχει θετικά αποτελέσματα, δηλαδή νέα αντιβιοτικά θα παραχθούν. Επίσης, αναπτύσσονται καινούργιες διαγνωστικές μέθοδοι που μας εξασφαλίζουν πολύτιμες πληροφορίες για την εξατομικευμένη αντιμετώπιση των λοιμώξεων, αλλά και εναλλακτικοί τρόποι αντιμετώπισης των πολυανθεκτικών μικροβίων. Οπως η χρήση “βακτηριοφάγων”, δηλαδή τύποι ιών που μολύνουν και εξουδετερώνουν συγκεκριμένα είδη μικροβίων». Κάποιες μάχες χάνονται, λοιπόν, αλλά ο πόλεμος με τη μικροβιακή αντοχή δεν έχει ακόμα κριθεί…
Ενοχη και η εντατική κτηνοτροφία
«Το τέλος των αντιβιοτικών» είναι ο τίτλος του βιβλίου του διακεκριμένου Ολλανδού δημοσιογράφου –γκουρού του ιατρικού ρεπορτάζ στη χώρα του– Rinke van den Brink. Μπεστ σέλερ ήδη στα ολλανδικά και στα γερμανικά (29,90 ευρώ στο Αmazon), οσονούπω θα κυκλοφορήσει και στα αγγλικά.
Ο Rinke καταπιάνεται με την ανθεκτικότητα των μικροβίων στα αντιβιοτικά, το τεράστιο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα – για μερικούς εξίσου σοβαρό με την απειλή της τρομοκρατίας, ίσως και σοβαρότερο. Και εξηγεί πώς φτάσαμε ακόμα και σε προβλέψεις όπως αυτή του πρώην υπουργού Οικονομικών της Βρετανίας Τζορτζ Οσμπορν, που προ μηνών χαρακτήρισε τη μικροβιακή αντοχή «απειλή μεγαλύτερη απ’ ό,τι ο καρκίνος» και προειδοποίησε πως εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, 10 εκατομμύρια ζωές θα χάνονται κάθε χρόνο από απλές λοιμώξεις, μέχρι το 2050…
Διαβάστε περισσότερα στην Kathimerini.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου