10 ΙΔΕΕΣ ΠΟΥ ΘΑ ΑΛΛΑΞΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 2024

Το τέλος των δήμων όπως τους ξέρουμε 

Εδώ και δύο χρόνια δέχομαι τις καταγγελίες των Αθηναίων για τα προβλήματα του δήμου. Οι πολίτες θεωρούν ότι σχεδόν κάθε πρόβλημά τους μπορεί να λυθεί από τον δήμο, ακόμη και όταν γνωρίζουν ότι υπεύθυνο είναι το κράτος. Η πιο δυσάρεστη φράση για μένα είναι «δεν έχω αρμοδιότητα». Θα ήθελα να επιτρεπόταν να λύσω κάθε πρόβλημα κακοδιοίκησης που αντιμετωπίζουν οι συμπολίτες μου. Και τελικά, αυτό θα έπρεπε να ισχύει: ο δήμος να λύνει όλα τα δημόσια προβλήματα των κατοίκων...

Οι μεγάλες πόλεις της Ελλάδας πρέπει να γίνουν μητροπολιτικοί δήμοι. Αυτό σημαίνει ότι θα μπορούν να προσφέρουν στους πολίτες το σύνολο των δημόσιων υπηρεσιών, σε τοπικό επίπεδο. 

Από τις συγκοινωνίες και την αστυνόμευση ως την εκπαίδευση και την Υγεία, οι μητροπολιτικοί δήμοι θα αλλάξουν συνολικά την καθημερινότητά μας, γιατί θα έχουν την πλήρη πολιτική ευθύνη. 

Οι πολίτες θα ασκούν καθημερινά και άμεσα τον κοινωνικό έλεγχο και τη λογοδοσία που είναι ζωτικά για τη δημοκρατία. 

Σκεφτείτε ότι σήμερα για την εγκληματικότητα πρέπει κάποιος να διαμαρτυρηθεί στον υπουργό,

ενώ, αν οργανωθεί Μητροπολιτική Αστυνομία, κάθε πολίτης θα μπορεί να συζητάει με τον αρμόδιο αντιδήμαρχο. Σήμερα, το μόνο που επιτρέπεται να κάνει ο δήμος για την εγκληματικότητα είναι να φωτίσει περιοχές όπου έχουν καεί οι λάμπες!

Δεν υποστηρίζω τη μετάβαση σε ένα ομοσπονδιακό κράτος, κάτι που θέλει άλλο Σύνταγμα. Υποστηρίζω ότι πρέπει να σεβαστούμε τον πολίτη και να μην τον παραπέμπουμε σε έναν λαβύρινθο για να πει το πρόβλημά του. Υποστηρίζω ότι είναι αδιανόητο να καταργούνται δημοτικοί θεσμοί σε μια νύχτα από τον νομοθέτη, αδιαφορώντας για την άποψη της τοπικής κοινωνίας (συνέβη με τη Δημοτική Αστυνομία και τους σχολικούς φύλακες). Υποστηρίζω ότι οι θεσμοί άμεσης δημοκρατίας (το δημοψήφισμα, η κανονιστική πρωτοβουλία πολιτών και η ανάκληση αιρετών) μπορούν να λειτουργήσουν, με τις κατάλληλες εγγυήσεις σεβασμού ανθρώπινων δικαιωμάτων, σε επίπεδο πόλης.

Να μεταβούμε από την τοπική αυτοδιοίκηση στην τοπική δημοκρατία.

* Ο Βασίλης Σωτηρόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1978. Είναι δικηγόρος, Συμπαραστάτης του Δημότη και της Επιχείρησης και ασχολείται αποκλειστικά με θέματα Διαδικτύου, προστασίας προσωπικών δεδομένων και ελευθερίας της έκφρασης. Από το 2005 έχει το μπλογκ E-Lawyer για νομικά θέματα.

Η επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο κατά την προσχολική ηλικία / Από τον Ηλία Παπαϊωάννου

Το ανέκδοτο θέλει τον νομπελίστα στη φυσική να ρωτά κατά τη διάρκεια της τελετής απονομής τον οικονομολόγο «συνάδελφό» του. Πες μου κάτι που δεν το είχα σκεφτεί που μάθαμε από την έρευνα στα οικονομικά. Μερικές απαντήσεις:

Διάφορες εκφάνσεις επιτυχίας, όπως οι μισθοί, η απόκτηση πανεπιστημιακού ή/και μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών, η νεοφυής επιχειρηματικότητα συσχετίζονται ισχυρότερα με τα αποτελέσματα απλών τεστ στο νηπιαγωγείο παρά με τους βαθμούς στα καθιερωμένα τεστ (λ.χ. ιστορία, μαθηματικά) στο γυμνάσιο και στο λύκειο.

Τα παιδιά τα οποία στην ηλικία των 4-6 ετών έχουν ήδη αρχίσει να χτίζουν ανθρώπινο κεφάλαιο μη γνωστικών δεξιοτήτων (non-cognitive skills), όπως υπομονή, πειθαρχία, ενσυναίσθηση, προσήλωση στον στόχο, ανοχή, συνεργασία με τους φίλους, «δημοφιλία», έχουν ιδιαιτέρως αυξημένη πιθανότητα να πετύχουν στον επιχειρηματικό στίβο, να αποφοιτήσουν από ένα ανταγωνιστικό πανεπιστήμιο και να λαμβάνουν υψηλότερους μισθούς.

Παρεμβάσεις στην προσχολική ηλικία έχουν πολύ μεγαλύτερα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα σε σχέση με αντίστοιχες παρεμβάσεις στο γυμνάσιο ή στο λύκειο. Για παράδειγμα, μικρές τάξεις, η ποιότητα των δασκάλων και η παροχή υγιεινού μεσημεριανού φαγητού είναι αποτελεσματικότερες όταν γίνονται «νωρίς», ιδανικά στον παιδικό σταθμό.

Τα παραπάνω είναι μερικά μόνο από τα αποτελέσματα πρόσφατης (της τελευταίας δεκαετίας) έρευνας για τη διαμόρφωση του ανθρώπινου κεφαλαίου στην αρχή της ζωής. (Της έρευνας αυτής ηγείται ο Τζέιμς Χέκμαν, νομπελίστας οικονομολόγος από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου.)

Η καθεστηκυία άποψη μέχρι πριν από λίγα χρόνια ήταν ότι περίπου το ένα τρίτο της επιτυχίας εξηγείται από την αγωγή και την εκπαίδευση (nurture), ενώ το υπόλοιπο ποσοστό από τη «φύση» (nature), την οικογένεια και γενετήσιους παράγοντες. Η πρόσφατη έρευνα, όμως, δείχνει ότι η προσχολική αγωγή και παιδεία, που διαμορφώνει κυρίως μη γνωστικές δεξιότητες, εξηγεί τουλάχιστον το ένα τρίτο της επιτυχίας/αποτυχίας αργότερα στην κοινωνία. Το μισό του ρόλου που αποδίδαμε στη «φύση» είναι στην πραγματικότητα αποτέλεσμα παιδείας, απλώς σε πολύ μικρή ηλικία.

Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες παρατηρείται μια εδραίωση της φτώχειας και μείωση της κοινωνικής ανέλιξης ακόμη και στις ΗΠΑ. Πολλά παιδιά δεν έχουν καν την ευκαιρία να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους. Η ανισότητα στην ευκαιρία είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι πλούσιες χώρες. Μάλιστα, σύμφωνα με τον «Economist», είναι το μέγιστο ζήτημα.

Η εξαιρετική έρευνα του Χέκμαν δείχνει ότι ο καλύτερος και οικονομικός τρόπος μείωσης της ανισότητας και αύξησης της ευημερίας είναι η επένδυση στην προσχολική ηλικία (προδιανομή, predistribution).

Για παράδειγμα, το 1972 ερευνητές στη Βόρεια Καρολίνα των ΗΠΑ χώρισαν παιδιά από φτωχές οικογένειες σε δύο ομάδες. Στη μία ομάδα προσφέρθηκε μέχρι την ηλικία των πέντε ετών πλήρης βρεφονηπιακή βοήθεια (γεύματα, μαθήματα, παιχνίδι), ενώ στην άλλη ομάδα δεν δόθηκε κάποιο βοήθημα, αλλά τα μέλη της παρακολουθήθηκαν από τους ερευνητές. Τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα. Εκτός από την άμεση βελτίωση των μαθητών του γκρουπ με τη βοήθεια στο σχολείο και μετέπειτα στην αγορά εργασίας, σήμερα, 42 χρόνια αργότερα, στα παιδιά που έλαβαν για δύο-τρία χρόνια αυτή τη στοιχειώδη βοήθεια παρατηρούμε ιδιαιτέρως μικρότερη παχυσαρκία (μια ασθένεια που πλήττει κυρίως τις ασθενέστερες οικονομικά ομάδες) και αισθητά καλύτερη υγεία (όπως αποτυπώνεται σε δείκτες πίεσης και χοληστερίνης). Αντίστοιχες πολιτικές βοήθειας παιδιών-νηπίων από φτωχές και κοινωνικά αποκλεισμένες οικογένειες έχουν ιδιαιτέρως θετικά αποτελέσματα, καθώς μέσω της κοινωνικοποίησης βελτιώνονται οι τόσο απαραίτητες μη γνωστικές δεξιότητες και μέσω της βελτίωσης της υγείας ενισχύονται οι γνωστικές ικανότητες. Το μέρισμα είναι διπλό. Η έρευνα το δείχνει σαφέστατα. Νωρίτερα, αποτελεσματικότερα, φθηνότερα.

Ο πρόεδρος Ομπάμα προχωρεί αποφασιστικά στην ενίσχυση των ομοσπονδιακών προγραμμάτων προσχολικής εκπαίδευσης και πρόνοιας για παιδιά (Early Head Start) που κινδυνεύουν με κοινωνικό αποκλεισμό προτού καν μιλήσουν (τα παιδιά φτωχών οικογενειών κατά μέσο όρο ξεκινούν να μιλούν αργότερα!). Είναι σημαντικό ότι οι πολιτικές αυτές – αν και σαφώς έχουν κάποιο ιδεολογικό υπόβαθρο – έχουν ευρεία αποδοχή, καθώς και η κυβέρνηση Μπους αύξησε τη χρηματοδότησή τους. Ο κοινωνικός αποκλεισμός και η φτώχεια αποτελούν καρκίνωμα για τη σημερινή Ευρώπη. Ανεξάρτητα από τις αιτίες, είναι εγγενώς άδικο παιδιά να καταδικάζονται προτού καν τους δοθεί η ευκαιρία να πάνε καλά στο σχολείο. Βασιζόμενη στην πρόσφατη έρευνα και στο παράδειγμα άλλων χωρών, η Ευρωπαϊκή Ενωση θα πρέπει να εφαρμόσει ευρωπαϊκά προγράμματα προσχολικής παιδείας και πρόνοιας για νεογέννητα παιδιά από «κοινωνικά αποκλεισμένες» οικογένειες. Οι πολιτικές αυτές είναι οικονομικές (ειδικά αν συγκριθούν με αντίστοιχες παρεμβάσεις στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο) και ιδιαιτέρως αποτελεσματικές, καθώς συμβάλλουν τόσο στην ανάπτυξη όσο και στη θεμελίωση μιας δίκαιης κοινωνίας.

* Ο Ηλίας Παπαϊωάννου είναι αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στη London Business School.

Από το «όριο» στο «μέτρο» / Από τον Βασίλη Μπαλάσκα

Η πλέον επαναστατική, ίσως, ιδέα που θα μπορούσε να αλλάξει την Ελλάδα του 2024 θα ήταν η υιοθέτηση του «ορίου» ως διαρκούς κριτηρίου του τρόπου ζωής μας.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση υπήρξε απόρροια της έλλειψης ορίων στον τρόπο με τον οποίο το νεοφιλελεύθερο μοντέλο αντιλαμβάνεται την ανάπτυξη και τις δυνατότητες οικονομικής εξάπλωσης. Ο Μαρξ είχε πιθανόν άδικο σχετικά με τον κομμουνισμό, αλλά σίγουρα είχε δίκιο σχετικά με τον άκρατο καπιταλισμό: το μοντέλο ανάπτυξης που προτείνει έχει αναπόφευκτα όρια, η προσέγγιση των οποίων προκαλεί ολοένα και συχνότερες κρίσεις. Επειτα από κάθε κρίση, η δυσαρμονία ανάμεσα στη χρηματοοικονομική πραγματικότητα και στην κοινωνική πραγματικότητα είναι πολλαπλώς εμφανέστερη.

Ενδεικτικά, τους τελευταίους μήνες τα χρηματιστήρια της Νέας Υόρκης και του Λονδίνου κινούνται στα υψηλότερα επίπεδα όλων των εποχών. Κατά πόσον, όμως, αυτό αντικατοπτρίζεται στην κοινωνία; Τελικά, το αναπτυξιακό μοντέλο που μας οδήγησε στην κρίση (και εξακολουθεί να εφαρμόζεται) έχει όρια, γιατί ο ίδιος ο πλανήτης έχει όρια.

Ακόμη και αν θεωρήσουμε πως υπάρχουν αρκετές νέες αγορές προς εκμετάλλευση, η ταχύτητα με την οποία αυτή θα έπρεπε να επιτευχθεί, προκειμένου να ικανοποιηθούν πλήρως οι ανάγκες του συστήματος, είναι πρακτικά ανέφικτη. Ετσι, μοιραία οδηγούμαστε σε μια υπερεκμετάλλευση των ήδη υπαρχουσών αγορών, η οποία εκφράζεται με δύο τρόπους: πρώτον, μέσα από την υπερεκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού (η οποία ως γενικευμένη τάση ξεκίνησε μετά την πετρελαϊκή κρίση του 1973) και, δεύτερον, με τη βίαιη αναδιανομή του πλούτου. Τις συνέπειες, δηλαδή, που κατεξοχήν βιώνουν οι χώρες της κρίσης.

Ωστόσο, αν σκεφτούμε παράλληλα ότι οι χώρες αυτές είναι, στην περίπτωση της Ευρώπης, κυρίως οι χώρες της Μεσογείου, τότε διαπιστώνουμε ότι πρόκειται και για λαούς οι οποίοι, από πολιτισμικής απόψεως, ποτέ στην πρόσφατη Ιστορία δεν είχαν ιδιαίτερα καλές σχέσεις με την ιδέα του «ορίου». Συνεπώς, η Ελλάδα του 2024 οφείλει να κάνει μια διπλή «επανάσταση»: αφενός να υιοθετήσει ένα μοντέλο ανάπτυξης που θα βασίζεται στη συνειδητοποίηση του εξωτερικού «ορίου» που θέτουν οι συστημικές αδυναμίες του νεοφιλελεύθερου μοντέλου. Και αφετέρου να πολεμήσει την εγγενή πολιτισμική της δυσανεξία στην ιδέα του εσωτερικού «ορίου», η οποία μας κατέστησε επιπλέον ευάλωτους όταν η παγκόσμια κρίση εκδηλώθηκε. Ισως, κατ' αυτή την έννοια, το «όριο» θα μπορούσε να είναι και ένα μέσο για τη σταδιακή κατάκτηση του «μέτρου».

* Ο Βασίλης {LF}Μπαλάσκας είναι εικαστικός καλλιτέχνης και εκδότης του Leonardo Electronic Almanac (The MIT Press), billbalaskas.com

Μια άλλη εκδοχή της δημοκρατίας / Από τον Σωτήρη Λυμπερόπουλο

Θεωρούμε δεδομένο ότι η δημοκρατία είναι το άριστο πολίτευμα. Είναι όμως; Προτείνουμε τρεις αλλαγές στο πολίτευμα που θα άλλαζαν ριζικά τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η κοινωνία μας.

1) Θα έπρεπε να ψηφίζουν μόνο όσοι έχουν καθαρό νου και γνωρίζουν τις βασικές αρχές του πολιτεύματος. Για παράδειγμα, δεν νοείται να ψηφίζει άνθρωπος που δεν γνωρίζει πόσοι συμμετέχουν στη Βουλή. Θα έπρεπε όλο το εκλογικό σώμα να εξετάζεται κάθε τέσσερα χρόνια έτσι ώστε να συμμετέχουν μόνο όσοι πραγματικά ενδιαφέρονται και να αποκλείονται όσοι δεν γνωρίζουν τίποτα για την κατάσταση της χώρας. Μόνο όταν ψηφίζουν οι βέλτιστοι θα επιλέγονται και οι καλύτεροι για να μας εκπροσωπήσουν.

2) Η χώρα θα έπρεπε να διοικείται από δύο διαφορετικά κέντρα εξουσίας και όχι μόνο από τη Βουλή. Θα μπορούσε να υπάρχει μια μορφή Γερουσίας στην οποία για να συμμετέχεις θα έπρεπε να έχεις τουλάχιστον δέκα χρόνια ενασχόληση με τα κοινά. Η Γερουσία θα χαράσσει την κεντρική στρατηγική της χώρας (για παράδειγμα, ποιος πρέπει να είναι ο στόχος της Παιδείας) και θα αποφασίζει για την κατεύθυνση, ενώ η Βουλή θα αποτελεί ένα εκτελεστικό όργανο που θα αποφασίζει το πώς θα φτάσουμε στον στόχο. Η Γερουσία θα αποτελεί το ελεγκτικό όργανο της Βουλής, η οποία δεν θα απαρτίζεται από κόμματα, αλλά από μεμονωμένους βουλευτές που θα χωρίζονται σε ομάδες ανάλογα με την αρμοδιότητά τους.

3) Οσοι έχουν σημαντικές θέσεις στη δημόσια διοίκηση (υπουργοί, βουλευτές, δήμαρχοι, διευθυντές οργανισμών κ.τ.λ.) δεν θα έπρεπε να μπορούν να διαχειρίζονται κινητά και ακίνητα περιουσιακά στοιχεία. Από τη στιγμή της εκλογής τους, καθώς και πέντε χρόνια μετά την αποχώρησή τους από το αξίωμα, όλη τους την περιουσία θα έπρεπε να διαχειρίζεται μια ανεξάρτητη εταιρεία που θα ελέγχει όλες τις αγοραπωλησίες τους. Με αυτόν τον τρόπο θα αποκλείσουμε από τα κοινά όσους συμμετέχουν για να ωφελήσουν τον εαυτό τους.

* Ο Σωτήρης Λυμπερόπουλος είναι εξερευνητής, συλλέκτης αυτοφυούς τροφής και ιδρυτής του www.radiki.com .

Το Amazon της διακυβέρνησης / Από τον Παναγιώτη Βλάχο

Σκεφτείτε ότι υπάρχουν κοινωνικές υπηρεσίες όπου ο πολίτης θα γνωρίζει την ακριβή ώρα του ραντεβού του, θα ειδοποιείται ψηφιακά για τα αιτήματά του, θα αξιολογεί και θα βαθμολογεί τους υπαλλήλους για την εξυπηρέτηση που λαμβάνει, κάνοντας χρήση του λογαριασμού του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ταυτόχρονα θα έχει πλήρη πρόσβαση στη νομοθεσία, στα οικονομικά και στο προσωπικό κάθε υπηρεσίας, ενώ θα μπορεί να συνδιαμορφώνει τους κανόνες διοίκησης και να έχει άποψη για τα «διοικητικά προϊόντα», τις υπηρεσίες δηλαδή που φτάνουν στο γκισέ των νέων ΚΕΠ, που θα αποτελούν το μοναδικό σημείο επαφής με τη διοίκηση.

Η αξιολόγηση θα γίνεται δημόσια, ώστε όλοι οι πολίτες να γνωρίζουν ποια υπηρεσία λειτουργεί καλύτερα, ποιοι υπάλληλοι αξίζουν έπαινο, ποιος οργανισμός έχει ανάγκη από προσωπικό κ.ο.κ. Το κυριότερο, κανείς προϊστάμενος, διευθυντής ή υπουργός δεν θα έχει το άλλοθι της άγνοιας.

Μπορεί για την Ελλάδα το παραπάνω σενάριο να προκαλεί μειδίαμα, όταν κεντρική και αποκεντρωμένη διοίκηση σήμερα αναζητούν ακόμη δομές, πόρους, ανθρώπους για να επανεφεύρουν τον εαυτό τους και να προσαρμοστούν στον 21ο αιώνα. Οι σπόροι της αλλαγής, όμως, υπάρχουν γύρω μας.

Δεν πρόκειται για μεταμοντέρνα άσκηση. Αυτή τη στιγμή μια μικρή επανάσταση σαρώνει δήμους, πολιτείες, περιφέρειες στον ανεπτυγμένο και αναπτυσσόμενο κόσμο. Φοιτητές, κοινότητες νέων επιχειρηματιών, εμπνευσμένοι δημόσιοι λειτουργοί, διεθνείς οργανισμοί, πανεπιστήμια και μερικοί «γκουρού» του tech ακτιβισμού του '70 ξανασχεδιάζουν τη διακυβέρνηση του μέλλοντος μαζί με όγκους δεδομένων, σένσορες, ανοιχτά φόρα διαλόγου. Το μαύρο κουτί της εξουσίας ανοίγει είτε για να ικανοποιήσει το αίτημα για διαφάνεια και λογοδοσία είτε για να κάνει τη ζωή όλων ευκολότερη. Ζούμε το «Τέλος του μεγάλου» («Τhe Εnd of Big») όπως προφητικά γράφει ο Νίκο Μέλε, καθηγητής στο Χάρβαρντ. Φυσικά, καμία επανάσταση δεν έρχεται χωρίς παρενέργειες για την ιδιωτικότητα ή αντιδράσεις από όσους φοβούνται την ευθύνη. Είναι βέβαιο, όμως, ότι το κοινωνικό όφελος θα υπερκεράσει τα επιμέρους συμφέροντα.

* Ο Παναγιώτης Βλάχος είναι υπεύθυνος στρατηγικής και δημόσιας πολιτικής στη μη κερδοσκοπική πρωτοβουλία Vouliwatch.gr, που δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες να ελέγχουν άμεσα τους έλληνες βουλευτές και ευρωβουλευτές.

Το τρίπτυχο «Παιδεία, Υγεία,Ερευνα» / Από την Ελένη Αντωνιάδου

Εχουμε δύο πράγματα τα οποία θα υπάρχουν στο μέλλον: τη δύναμη της αλλαγής και τη δύναμη της αξιακής βεβαιότητας. Η βεβαιότητα αφορά την πεποίθηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να βρει την ευτυχία, την οποία επιτυγχάνει όταν αντιληφθεί ότι ο πρωτεύον μηχανισμός προόδου είναι η κυριαρχία, όχι η οικονομική ή επαγγελματική, αλλά του εαυτού του.

Η Ελλάδα του 2024 με τη δύναμη της αλλαγής μπορεί να δημιουργήσει έναν γεωπολιτικό και επιχειρηματικό πόλο, με βάση το τρίπτυχο «Παιδεία, Υγεία, Ερευνα», στοχεύοντας στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, ανάπτυξη προοπτικών για τον επαναπατρισμό της μορφωμένης γενιάς που μετανάστευσε στο εξωτερικό και τη θεμελίωση οικονομικών ροών μεταξύ των τριών. Το 2024 μπορεί να γίνει ένα χρονικό ορόσημο όποτε η Ελλάδα θα τοποθετήσει την καινοτομία ως κεντρικό άξονα παραγωγικής ανάπτυξης, ταυτίζοντας το πνευματικό δυναμικό της χώρας με την οικονομική ευμάρεια.

Το τρίπτυχο «Παιδεία, Υγεία, Ερευνα» δεν αξιοποιήθηκε ποτέ ως τώρα μέσω στρατηγικών πολιτικών για την οικονομική ανάκαμψη της χώρας, αλλά είναι το κλειδί για την ανάπτυξη ενός δικτύου «Διασπαστικής καινοτομίας» (Disruptive Innovation) ως σημείου αναφοράς της χώρας στον κόσμο.

Η Ελλάδα επινόησε τη φιλοσοφία, τις τέχνες και έναν θαυμαστό πολιτισμό και ήρθε η ώρα να επινοήσει τον μηχανισμό οικονομικής μετάφρασης του πνευματικού έργου της σύγχρονης Ελλάδας και να επενδύσει σε εφαρμογές και ερευνητικά προγράμματα σε πρωτοποριακά πεδία, όπως η Ιατρική Μηχανική, η Τηλεϊατρική, η Ρομποτική Χειρουργική και η Τεχνολογία Τεχνητών Οργάνων.

Σε πρώτο στάδιο τα πανεπιστήμια είναι αναγκαίο να αποκτήσουν στενούς συνεργατικούς δεσμούς με τα γραφεία διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και αδειοδοτήσεων πνευματικών δικαιωμάτων, με ερευνητικά πάρκα και με ερευνητικά ινστιτούτα του εξωτερικού για την εισροή κεφαλαίων και την οικονομική εκμετάλλευση καινοτομιών (ως licenses, patents). Σε δεύτερο στάδιο, είναι σημαντική η δημιουργία πυρήνων έρευνας προσανατολισμένων προς τοπικά προβλήματα με προηγμένα ερευνητικά μοντέλα (εφαρμογές τηλεϊατρικής στα νησιά, ανάπτυξη ρομποτικών χειρουργικών προγραμμάτων στα αστικά κέντρα της χώρας, ίδρυση ινστιτούτων ανάπτυξης νέων τεχνολογιών με βλαστοκύτταρα για την ανάπτυξη τεχνητών οργάνων και τεχνητής τροφής).

Είναι βέβαιο ότι μια τέτοια πρόταση επένδυσης στις τεχνολογίες της Ιατρικής Μηχανικής και της Αναγεννητικής Ιατρικής θα μπορούσε να θεωρηθεί σκανδαλώδης, προκλητική και ίσως και αποκύημα επιστημονικής φαντασίας για τα σημερινά δεδομένα. Σε κανένα, όμως, έργο δεν αξίζει να επενδύσουμε περισσότερο από ό,τι σε εκείνα που κρίνονται ως εξαιρετικής σημασίας για το ανθρώπινο γένος και σχεδόν αδύνατα. Αυτή τη στιγμή, είμαστε σε θέση να παράγουμε 20.000 τόνους τεχνητό κρέας από μόλις ένα δείγμα βλαστοκυττάρων, το οποίο διαφορετικά θα απαιτούσε τη σφαγή 400.000 αγελάδων. Ο ιατρικός τουρισμός για λαπαροσκοπικές και ρομποτικές επεμβάσεις σε ασθενείς για τους οποίους το κόστος των υπηρεσιών αυτών είναι απαγορευτικός στις χώρες τους θα μπορούσε να δώσει νέες προοπτικές για την αναχρηματοδότηση του ιατρικού μας τομέα. Υπάρχουν σημαντικά κενά στις σύγχρονες αγορές που μπορούν να οικειοποιηθούν οι τεχνολογίες του μέλλοντος συνοδευόμενες από εξωφρενικές οικονομικές απολαβές. Η νικήτρια χώρα του μέλλοντος δεν θα επενδύει πια σε όπλα καταστροφής (πυρηνικά όπλα/ενέργεια κ.τ.λ.), αλλά σε τεχνολογίες αναγέννησης και δημιουργίας, και εμείς διαθέτουμε τη μαγιά, δηλαδή το ανθρώπινο δυναμικό για να τις επινοήσει.

* Η 25χρονη Ελένη Αντωνιάδου είναι ερευνήτρια στο Τμήμα Βιοεπιστημών της NASA. Πέρυσι τιμήθηκε για το ερευνητικό έργο της στο πλαίσιο της διοργάνωσης «2013 FDM Everywoman in Technology Awards».

Η κοινωνία της εμπιστοσύνης / Από τον Κυριάκο Πιερρακάκη

Θυμάμαι χαρακτηριστικά σε μια διάλεξη πολιτικής επιστήμης στις ΗΠΑ έναν εκ των καθηγητών μου να μας δείχνει έναν χάρτη της Ιταλίας, να τραβάει μια γραμμή στη μέση της χώρας και να διερωτάται: «Γιατί από τη μέση και πάνω είχαμε τόσο ραγδαία οικονομική ανάπτυξη ενώ από τη μέση και κάτω είχαμε καθυστέρηση και φτώχεια;».

Η απάντηση που ο ίδιος έδωσε δεν ήταν αναμενόμενη για εμένα. Ο ισχυρισμός του ήταν ότι οι μακροπρόθεσμες επιδόσεις των χωρών στην πραγματικότητα κρίνονται από τις σχέσεις εμπιστοσύνης ανάμεσα στο κοινωνικό σώμα. Η έννοια της εμπιστοσύνης είναι «κλειδί» και για την οικονομική ανάπτυξη των χωρών – διότι είναι βασική προϋπόθεση της επιχειρηματικότητας, της καινοτομίας – αλλά και για την ευρύτερη ποιότητα των θεσμών της δημοκρατίας.

Στη Βόρεια Ιταλία η εμπιστοσύνη ήταν πολύ μεγαλύτερη από ό,τι στον Νότο, διότι δημιουργήθηκαν οι κοινωνικές δομές εκείνες που της επέτρεπαν να ανθήσει και δεν ήταν άλλες από οργανώσεις πολιτών που μοιράζονταν κοινά ενδιαφέροντα, από την παρατήρηση της φύσης και των πτηνών μέχρι σωματεία με επιστημονική θεματολογία. Οι – ενοχοποιημένες πλέον στη χώρα μας – ΜΚΟ, αν λειτουργούν σωστά, μπορούν να είναι καταλύτης εμπιστοσύνης για την κοινωνία.

Πώς μετράς την εμπιστοσύνη; Υπάρχουν πολλές μεθοδολογίες. Η πιο ενδιαφέρουσα την αποτυπώνει μέσω της διάθεσης για αιμοδοσία σε κάποιον άγνωστο. Με κάθε μέτρηση, η Ελλάδα είναι ουραγός στις σχέσεις εμπιστοσύνης στην Ευρώπη των 28.

Τι μπορεί να γίνει ως προς αυτό; Στη Βρετανία, μια συντηρητική κυβέρνηση δημιούργησε ένα πρόγραμμα, το «Big Society», που έχει ως στόχο να δράσει σαν κεντρικός συντονιστής τέτοιων πρωτοβουλιών σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, με διαφανείς κανόνες χρηματοδότησης και κεντρικούς άξονες στόχων.

Εχουμε αρκετά κονδύλια επιχορήγησης τέτοιων δράσεων στην Ελλάδα. Ο σχεδιασμός παραμένει ελλιπής και η ευθύνη διαχείρισης πρέπει να περάσει στα χέρια της ίδιας της κοινωνίας, σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Χρειαζόμαστε μια δική μας έκδοση της «Μεγάλης κοινωνίας».

* Ο Κυριάκος Πιερρακάκης είναι πολιτικός επιστήμονας/οικονομολόγος και στις εκλογές της περασμένης Κυριακής ήταν υποψήφιος ευρωβουλευτής {LF}με την Ελιά.

Ο επαναπατρισμός της αριστείας / Από τον Ιωάννη Σ. Χατζηζήση

Παρότι η οικονομική κρίση ενέσκηψε την τελευταία πενταετία, η πικρή αλήθεια είναι ότι η χώρα μας βρίσκεται σε βαθύτατη κρίση αξιών τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Το τετράπτυχο της αποτυχίας του νεοελληνικού μοντέλου είναι η έλλειψη συνεργασίας και σεβασμού και η αποστροφή κάθε μορφής αριστείας και καινοτομίας. Το παραπάνω τετράπτυχο επικράτησε και σκέπασε ασφυκτικά κάθε δημιουργική δύναμη. Βιώσιμη λύση στο ελληνικό πρόβλημα θα επέλθει αν αναδείξουμε το ακριβώς αντίστροφο τετράπτυχο: συνεργασία, σεβασμό, αριστεία, καινοτομία.

Δυστυχώς σήμερα υπάρχει μια καινοφανής εκροή πνευματικού δυναμικού προς το εξωτερικό. Νέοι με ικανότητες και οράματα αναζητούν εναγωνίως την πραγμάτωση των ονείρων τους σε προηγμένα κράτη της αλλοδαπής. Αν πραγματικά επιθυμούμε να βγούμε από την κρίση που μας μαστίζει, πρέπει να υπάρξει «δημιουργικός» επαναπατρισμός αυτού του πνευματικού κεφαλαίου. Πρέπει να εισαχθούν στη χώρα μας νέες ιδέες, εμπειρίες και τεχνογνωσία, που σε συνδυασμό με τις εναπομείνασες υγιείς εγχώριες δυνάμεις θα αναδείξουν μια Ελλάδα αντάξια των δυνατοτήτων της. Για να αλλάξει το αξιακό μας μοντέλο και να επικρατήσει το τετράπτυχο της πρoόδου πρέπει να υπάρξει το κατάλληλο έμψυχο δυναμικό. Υπάρχει επομένως προοπτική; Ασφαλώς και υπάρχει. Η τύχη της Ελλάδας είναι στα χέρια των πολιτών της και είναι η ώρα να αναδομήσουμε πλήρως τις αξίες μας.

* Ο Ιωάννης Σ. Χατζηζήσης είναι καρδιολόγος στο νοσοκομείο Brigham and Women's στη Βοστώνη των ΗΠΑ και ερευνητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ

Επιστήμη για όλους / Από τον Αγγελο Αλεξόπουλο

Οποιοσδήποτε μπορεί να μπει στον κόσμο της επιστήμης, από πολύ μικρός. Για να κατανοήσει το περιβάλλον γύρω του, για να μάθει πώς λειτουργεί η ζωή, για να πάψει να πιστεύει πως υπάρχει ένα μαγικό ραβδάκι που δημιουργεί γνώση και νέες τεχνολογίες. Πάνω απ' όλα, για να καταλάβει τον εαυτό του.

Ενα μυστικό που μπορεί να βοηθήσει την Ελλάδα κρύβεται στη φράση «επιστήμη για όλους». Οι μεγάλες επιστημονικές ιδέες πρέπει να γίνουν μαζικά ελκυστικές. Και αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί εύκολα με τη σημερινή μορφή του σχολείου. Αλλά μόνο όταν το σχολείο μετατραπεί σε ένα νέο κοινωνικό κέντρο, δηλαδή σε έναν χώρο όπου η γνώση θα εισρέει ελεύθερα από την κοινωνία μέσα στη σχολική τάξη και δημιουργικά ερεθίσματα πάσης φύσεως θα μεταφέρονται στους μαθητές. Με αποτέλεσμα να προάγεται η σύνθεση ιδεών, με εμπιστοσύνη πια στον ρόλο των εκπαιδευτικών.
Μπορώ να φανταστώ ένα σχολείο χωρίς εξετάσεις. Να λειτουργεί αντίστροφα με τις απαιτήσεις της οικονομίας. Ενώ όλοι γνωρίζουμε πως η Ελλάδα πρέπει να γίνει πιο ανταγωνιστική, η πρόοδος δεν θα έρθει με τον ανταγωνισμό ούτε με τον φόβο του λάθους στην τάξη, αλλά με τη συνεργατική και ανοιχτή μάθηση.

Στο CERΝ ανοίγουμε κάθε χρόνο την πόρτα της επιστήμης σε 1.000 καθηγητές μέσης εκπαίδευσης. Η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα στην Ευρώπη σε διαδικτυακές επισκέψεις σχολείων. To 2014, περισσότερα από 1.000 παιδιά, πολλά από αυτά σε απομακρυσμένα σχολεία, έχουν έρθει σε επαφή με έλληνες ερευνητές του CERN μέσω του Ιnternet. Κάπως έτσι, χωρίς κόστος, συνδέουμε τις μαθητικές κοινότητες της Ευρώπης.

Στην Ελλάδα υπάρχουν πυλώνες καινοτομίας στη σχολική εκπαίδευση, όπως η ομάδα Ερευνας και Ανάπτυξης της Ελληνογερμανικής Αγωγής. Υπάρχουν και σχολεία που κάνουν εκπληκτική δουλειά. Ενα παράδειγμα είναι η Σχολή Χιλλ, με εξαιρετική κουλτούρα ανοιχτής μάθησης. Ενα άλλο είναι το δημοτικό σχολείο Φουρφουρά, που βρίσκεται στον Νομό Ρεθύμνης και ξεχωρίζει για την καινοτομία και το μεράκι των δασκάλων του. Η παιδεία στην Ελλάδα δεν είναι χαμένη υπόθεση.

Δεν χρειάζεται όλοι να γίνουν επιστήμονες. Η σωστή εκπαίδευση δίνει την ευκαιρία στους ανθρώπους να ανακαλύψουν την κλίση τους και να ασχοληθούν με αυτήν, και όχι με αυτό για το οποίο τους προορίζει η κοινωνία. Πρέπει, όμως, όλοι να έχουν μια βασική κατανόηση του κόσμου, να πάψουν να είναι επιστημονικά αναλφάβητοι. Μια τέτοια εξέλιξη θα βοηθήσει όχι μόνο εκπαιδευτικά, αλλά και πολιτικά και κοινωνικά τις επόμενες γενιές Ελλήνων. l

* Ο δρ Αγγελος Αλεξόπουλος είναι research fellow στην ομάδα εκπαίδευσης του CERN.

Σχεδιάζοντας το ιδανικό σχολείο του 2024 / Από τον Κωνσταντίνο Λαμπρινόπουλο

Το σχολείο του μέλλοντος θα λειτουργεί ενιαία. Η αυλή θα βρίσκεται στο ισόγειο, στο πίσω μέρος του κτιρίου, αλλά δεν θα είναι το μοναδικό ελεύθερο κομμάτι του. Και η ταράτσα θα αποτελεί ένα σημείο ασφαλούς παιχνιδιού, σε περιβάλλον πράσινο και φυτεμένο.

Πρόκειται για έναν χώρο ζωντανό και ανοιχτό στην κοινωνία. Αυτή είναι η λογική που θα διέπει το κτίριο. Δεν θα έχει μαντρότοιχους, δεν θα έχει κάγκελα. Οι αίθουσες θα μπορούν να μεταμορφωθούν με μικρές, πρακτικές κινήσεις, κάποιες θα μεγαλώνουν, κάποιες θα ενώνονται, κάποιες θα απομονώνονται.

Η εναλλαγή και η διαμόρφωση των χώρων θα εξυπηρετεί στο να δραστηριοποιούνται τα παιδιά ανάλογα με την κλίση τους και όχι απαραίτητα ανάλογα με την ηλικία τους. Ιδεατά, η διδασκαλία θα γίνεται μέσα από το παιχνίδι και τις ομαδικές δραστηριότητες. Ο εξωτερικός διάδρομος – που δεν είναι μπαλκόνι – δίνει την αίσθηση πως όλα μπλέκονται σε μία ενιαία κίνηση. Επίσης, λειτουργεί και σαν μία ακόμη διέξοδος για τρέξιμο και παιχνίδι.

Το χρώμα έχει σημασία. Είναι άσπρο, ως αντίδραση ίσως στην «ευκολία» ότι ένα άσχημο κτίριο, όπως τα περισσότερα σχολεία, αρκεί να βαφτεί πολύχρωμο για να γίνει, θεωρητικά, παιχνιδιάρικο.

Ούτως ή άλλως, το άσπρο είναι τόσο δυσεύρετο, αλλά και τόσο οικείο στην Αθήνα του 2014.

/ Από τον Βασίλη Σωτηρόπουλο

* Ο Κωνσταντίνος Λαμπρινόπουλος είναι ιδρυτής της klab architecture, ενός από τα 50 πιο ανερχόμενα αρχιτεκτονικά γραφεία του κόσμου, σύμφωνα με το περιοδικό «Wallpaper».