ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ ΙΔΡΥΘΗΚΕ ΤΟ ΕΣΥ!

ΌΤΑΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΠΕΚΤΗΣΑΝ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ 
ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΠΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥΣΑΝ ΤΟ ΕΣΥ

Ηταν 16 Δεκεμβρίου, το 1983, όταν ψηφίστηκε από τη Βουλή ο πρώτος νόμος για το Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ).
Πρόκειται για μία από τις πιο ιστορικές και σημαντικές μεταρρυθμίσεις στον χώρο της

Υγείας.
Θα φέρει για πάντα ανεξίτηλη τη σφραγίδα τού ΠΑΣΟΚ τού Ανδρέα Παπανδρέου και βέβαια, του Γεώργιου Γεννηματά, ο οποίος υπήρξε εμπνευστής τού συστήματος, «πατέρας» του.
Φυσικά, υπήρξαν κι άλλοι που συνέβαλαν στη θεσμοθέτησή του με τον νόμο 1397/83, όπως ο Παρασκευάς Αυγερινός.
Αυτό το Εθνικό Σύστημα Υγείας, στο πλαίσιο μεταρρύθμισης και αναβάθμισης της δημόσιας Υγείας και της λειτουργικής ενοποίησης των δημόσιων υποδομών περίθαλψης, απέβλεπε στην ιατροφαρμακευτική και νοσηλευτική κάλυψη των αναγκών του ελληνικού πληθυσμού, μέσω της παροχής δωρεάν υπηρεσιών, με νέα νοσοκομεία, περιφερειακά και νομαρχιακά -δημιουργία υποδομών και εξοπλισμό τους- ισότιμη πρόσβαση των πολιτών σε αυτά, Κέντρα Υγείας και τη δημιουργία του ΕΚΑΒ.

Η Ιστορία θα γράψει για τη συνολική προσφορά στη χώρα του Ανδρέα Παπανδρέου: Κοινωνικές αλλαγές όπως το Εθνικό Σύστημα Υγείας, που άνοιξε την πόρτα των νοσοκομείων στον λαό,

τα ΚΑΠΗ που έδωσαν ζωή και χαρά στα περήφανα γηρατειά και το ΑΣΕΠ, που θεσμοθέτησε την αξιοκρατία στις προσλήψεις στο Δημόσιο και να καταργήσει το άθλιο κομματικό ρουσφέτι, όσες και όποιες κυβερνήσεις και αν περάσουν από την εξουσία, καμιά τους δεν θα αποτολμήσει την κατάργησή τους. Μόνο τη βελτίωσή τους θα επωμισθεί, που ιδιαίτερα για το ΕΣΥ είναι σήμερα όσο ποτέ επείγουσα.

Αυτή η αφήγηση θα πραγματευθεί την περιπέτεια της δημιουργίας του ΕΣΥ και θα προβάλει, γιατί το αξίζει, το έργο του πρώτου υπουργού Υγείας του ΠΑΣΟΚ, του κ. Παρασκευά Αυγερινού, χωρίς το πείσμα και την αφοσίωση του οποίου στην υλοποίηση του οράματος, δεν θα είχε γίνει ποτέ πραγματικότητα η μεγάλη αλλαγή. 

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πολιτικά το ΕΣΥ ήταν έργο του Ανδρέα. 

Αυτός το περιέλαβε στο πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ, αυτός το προσδιόρισε σαν πρωταρχική πολιτική του δέσμευση απέναντι στον λαό, αυτός με το κύρος του και την ηγετική του δύναμη έκαμψε τελικά τις αντιδράσεις των κατεστημένων συμφερόντων και το ψήφισε στη Βουλή. Ομως, ο άνθρωπος που έδινε τις μάχες στην πρώτη γραμμή, αυτός που συγκρουόταν καθημερινά με όσους ήθελαν να υπονομεύσουν τη μεγάλη αλλαγή, ο υπουργός που στο τέλος πίεσε και τον ίδιο τον Ανδρέα για την επίσπευση της αλλαγής, ήταν αναμφίβολα ο Παρασκευάς Αυγερινός. Και μόνο το γεγονός ότι τον Ιούνιο του 1984, ύστερα από δυόμισι μόλις χρόνια στο υπουργείο Υγείας, εστάλη στην Ευρωβουλή και τη θέση του πήρε ο τακτικιστής Γιώργος Γεννηματάς, δείχνει ότι πάλεψε με πανίσχυρα συμφέροντα που δεν του συγχώρεσαν ποτέ τη μεγάλη αυτή αλλαγή στον χώρο της Υγείας.

Αντιδράσεις

«Η εφαρμογή ενός συστήματος υγείας, μου λέει ο ίδιος, πολύ περισσότερο δε ενός Εθνικού Συστήματος Υγείας, συγκρούεται αναπόφευκτα με εγκατεστημένα συμφέροντα, πολυτομεακά αλλά και διατομεακά, που αποτρέπουν ή παρακωλύουν ή και εκτρέπουν ριζικές και ριζοσπαστικές παρεμβάσεις. Πάντα έτσι συμβαίνει, οι αλλαγές τρομάζουν και όσο περισσότερο νεοτερικός και ανθρωποκεντρικός είναι ο νόμος που προτείνεται, τόσο εντονότερες θα είναι οι αντιδράσεις».

Η πρώτη προσπάθεια έγινε από την κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου, 1928 - 1932, αλλά δεν καρποφόρησε λόγω οικονομικής αδυναμίας του κράτους, αλλά κυρίως λόγω της εχθρότητας των ιατρικών συλλόγων και της πανεπιστημιακής ιατρικής κοινότητας. Η δεύτερη σοβαρή προσπάθεια έγινε στα τέλη της 10ετίας του '70 από τον τότε υπουργό Σπύρο Δοξιάδη. Οπως μου εξιστόρησε ο κ. Αυγερινός: «Ο Σπ. Δοξιάδης υπήρξε από τις αξιολογότερες παρουσίες στο υπουργείο Υγείας και γενικότερα στο χώρο της Υγείας. Αμέσως μετά τη σύνοδο της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ) στην Alma Ata το 1977 ξεκίνησε την προσπάθεια για να ανταποκριθεί στις προτάσεις της ΠΟΥ «υγεία για όλους το 2000», που σήμαινε να οργανωθούν οι υπηρεσίες υγείας μέχρι το 2000. Πίστεψε και αγωνίστηκε για ένα σύστημα υγείας αλλά δεν του το επέτρεψε το κόμμα του. Προσπάθησε για τη δημόσια υγεία, για την οργάνωση των υπηρεσιών υγείας και τη λειτουργία των νοσοκομείων, ιδιαίτερα όμως αναφερόταν στην πρωτοβάθμια φροντίδα (πρωτοβάθμια περίθαλψη την ονόμαζε).

Εγκριση

»Ετοίμασε σχέδιο νόμου το οποίο επιχείρησε δύο φορές να το φέρει στη Βουλή αλλά δεν του το επέτρεψαν οι βουλευτές του κόμματός του. Από όσα γνωρίζω, είχε την έγκριση του Καραμανλή αλλά οι αντιστάσεις ήταν αξεπέραστες. Διάβασα το σχέδιο νόμου του Σπ. Δοξιάδη, τις σκέψεις του στην εισηγητική έκθεση, όπως διάβασα και τα γράμματα με τις κατηγορίες που δεχόταν από γιατρούς της Ν.Δ. οι οποίοι τον χαρακτήριζαν... επικίνδυνο σοσιαλιστή!!! Είναι δε προς τιμήν του Σπ. Δοξιάδη ότι όλα αυτά δεν τα θεώρησε δικά του, προσωπικά, και τα άφησε στο υπουργείο. Δεν συμφωνούσα βέβαια με το σχέδιό του και τις προτάσεις του, αλλά ανεξάρτητα απ' αυτό ήταν μια πολύ σοβαρή προσπάθεια».

Η τρίτη προσπάθεια, η οποία κατέληξε και σε αποτέλεσμα, έγινε το '82-'83 από την πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Η ιδέα για το ΕΣΥ ξεκινά πιο παλιά, από μια ομάδα πρωτοπόρων γιατρών (Αυγερινός, Παπαδέλης, Σπάγγος, Σισούρας κ.ά.) αλλά και συνδικαλιστών με τον Γεννηματά από το 1976 και παίρνει σάρκα και οστά το 1977 όταν στο πλαίσιο του προγράμματος του ΠΑΣΟΚ για την οικονομία και την κοινωνία που συνέτασσε η υπό τον Απόστολο Λάζαρη επιτροπή προγραμματισμού και ανάπτυξης, διατυπώνεται η αρχή για ένα σύστημα υγείας με Κέντρα Υγείας και νοσοκομεία στα οποία θα υπηρετούν γιατροί πλήρους απασχόλησης, ενώ προβλεπόταν και ο θεσμός του οικογενειακού γιατρού.

Ο Π. Αυγερινός δεν μετείχε στις εκλογές του Οκτωβρίου 1981, στις οποίες θριάμβευσε το ΠΑΣΟΚ, παρότι εξωκοινοβουλευτικός όμως και σε αναγνώριση της προσφοράς του ο Ανδρέας τον όρισε πρώτο υπουργό Υγείας και αμέσως με τους συνεργάτες του προσπάθησε να κάνει πράξη το όραμα. Μέσα σε 13 μήνες, τον Δεκέμβριο του 1982, το σχέδιο νόμου για το ΕΣΥ είχε ετοιμαστεί και δόθηκε στους ενδιαφερόμενους για να εκφράσουν τις απόψεις τους. Τον Φεβρουάριο του 1983, στο υπουργικό συμβούλιο ο Αυγερινός ζήτησε να κατατεθεί στη Βουλή το έτοιμο νομοσχέδιο και να προωθηθεί για ψήφιση. Οπως λέγει ο ίδιος: «Το αίτημα έμεινε αναπάντητο. Είχε, δυστυχώς, περάσει αρκετός καιρός από τον Οκτώβριο του 1981 και είχαν οργανωθεί οι αντιστάσεις οι οποίες είχαν περάσει τις απόψεις τους σε βουλευτές, σε υψηλά κυβερνητικά στελέχη, μέχρι την κορυφή». Πράγματι ο Μένιος Κουτσόγιωργας, που εξαρχής ήταν αντίθετος, εισηγούνταν επίμονα στον Ανδρέα την αδρανοποίηση του νομοσχεδίου με το επιχείρημα ότι γιατροί, φαρμακοποιοί, φαρμακοβιομήχανοι και πολλοί άλλοι θα εγκατέλειπαν το ΠΑΣΟΚ. Οι εξελίξεις όμως έδειξαν ότι ο Ανδρέας δεν παγιδεύθηκε σε αυτή τη συντηρητική επιχειρηματολογία.

Οπως συνεχίζει ο Αυγερινός: «Τον Μάρτιο επανήλθα στο αίτημα της κατάθεσης αλλά η απάντηση ήταν να ετοιμαστεί νέο σχέδιο με τη συμμετοχή και συνεργασία προσώπων που μου υποδείχθηκαν. Το αρνήθηκα και όπως ήταν επόμενο ορίστηκαν 15-20 βουλευτές και 2-3 εξωκοινοβουλευτικοί, γιατροί στην πλειονότητά τους, οι οποίοι στη μεγάλη πλειοψηφία ήταν αρνητικοί ή μάλλον εχθρικοί στο σύνολο του νομοσχεδίου και οι οποίοι θα αποφάσιζαν για τη συνέχεια. Πρέπει να θυμίσω ότι ήμουν εξωκοινοβουλευτικός υπουργός. Με κάλεσαν σε τρεις συνεδριάσεις τους και μου ζήτησαν επίμονα να αφαιρέσω τα ενοχλητικά άρθρα. Ηταν από τις χειρότερες στιγμές που έχω ζήσει, να έχω απέναντί μου το επίσημο κόμμα μου. Επέμενα ότι αποτελεί δέσμευσή μας, το είχαμε εξαγγείλει, αποτελούσε για μας κορυφαία πολιτική υποχρέωση, το περιμένει ο κόσμος. Η απάντηση ήταν αυτή που προβάλλει πάντα η συντηρητική λογική όταν αρνείται να προχωρήσει κάτι. Δεν έχουν ωριμάσει ακόμη οι συνθήκες, δεν θα το στηρίξει ο πολιτικός κόσμος, όχι μεγάλες τομές και βέβαια ότι θα είναι μεγάλο το κόστος για την κυβέρνηση από την απώλεια των γιατρών».

Δυναμική

Σε αυτή την κρίσιμη περίοδο, όπου διακυβευόταν η τύχη του ΕΣΥ και ο συντηρητισμός μιας μερίδας του ΠΑΣΟΚ αλλά και τα μεγάλα συμφέροντα ήταν έτοιμα να το θάψουν, ανεδείχθη σωτήριο το αγωνιστικό φρόνημα του Αυγερινού και άλλων στελεχών που έξυπνα αξιοποίησαν την ευνοϊκή κοινωνική δυναμική. Διότι οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ, ο φιλικός του Τύπος, οι οργανώσεις και οι συνδικαλιστές του, αλλά και ισχυρές ομάδες γιατρών το στήριξαν με πάθος και με τη μαζικότητα του κινήματός τους έκαμψαν τις αντιδράσεις.

Το επιβεβαιώνει αυτό ο Αυγερινός όταν λέει: «Μετά 2 μήνες, τον Μάιο του '83, όταν η καθυστέρηση της κατάθεσης και ο φόβος απόσυρσης του νομοσχεδίου για το ΕΣΥ έγινε φανερός, ξεσηκώθηκε θύελλα αντιδράσεων από τον Τύπο, τα εργατικά συνδικάτα, τον υγειονομικό κόσμο και βέβαια από το οργανωμένο ΠΑΣΟΚ. Αυτό θορύβησε, δεν αναλάμβανε κανείς κυβερνητικός ή άλλο στέλεχος να δικαιολογήσει την καθυστέρηση της κατάθεσης και τον επόμενο μήνα, τον Ιούνιο, αποφασίσθηκε η κατάθεσή του και, όπως δηλώθηκε, οι αλλαγές θα γίνουν στη συζήτηση στη Βουλή. Η δικαιολογία που δόθηκε για την καθυστέρηση της κατάθεσης ήταν ότι επιτέλους κάμφθηκαν οι αντιρρήσεις του υπουργού Οικονομικών. Η στήριξη από τον κόσμο και τον Τύπο ήταν μεγάλη και αυτό επηρέασε και βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, ώστε όλοι ανεξαιρέτως να το υπερασπιστούν στη Βουλή. Διαφοροποιήθηκε μόνο ο πρόεδρος της Βουλής, ο οποίος κατέβηκε από την έδρα και ως απλός βουλευτής, όπως είπε, δήλωσε ότι αν ψηφιστεί το άρθρο 16 θα κατεβεί στο πεζοδρόμιο επικεφαλής του τραπεζικού χώρου για την ανατροπή αυτού του νόμου». Η στάση αυτή του Γιάννη Αλευρά δείχνει πόσο πανίσχυρες ήταν πάντα οι συντεχνίες. Το άρθρο 16 προέβλεπε την ενοποίηση των Ταμείων Υγείας και όπως και τώρα έτσι και τότε το συνδικάτο των υπαλλήλων της Τραπέζης Ελλάδος προάσπιζε τα προνόμιά του.

Αναγκαία

Οι τομές που έγιναν το 1983 στον χώρο της Υγείας ήταν τολμηρές αλλά αναγκαίες. Ανοιξαν νοσοκομεία στην περιφέρεια και βρήκαν περίθαλψη οι φτωχοί άνθρωποι που πέθαιναν στο σπίτι γιατί δεν είχαν τα χρήματα να έρθουν στην Αθήνα όπου και εδώ τα νοσοκομεία ήταν λιγοστά και οι γιατροί που παρακολουθούσαν τους ασθενείς ελάχιστοι και με έξτρα αμοιβή, όπως καταλήγει ο Αυγερινός, «το ΕΣΥ, ένας νόμος που έγινε πριν από ένα τέταρτο του αιώνα, θα πρέπει να ξαναϊδωθεί συνολικά και αυτό γιατί φαίνεται να εξαντλείται ο προωθητικός του ρόλος, αλλά και εξαιτίας των δυσλειτουργιών που παρουσιάζει και των διαφορετικών απαιτήσεων στην εποχή μας. Αλλωστε, θεμελιώδη στοιχεία που νομοθετήθηκαν το 1983 δεν εφαρμόστηκαν, το ΕΣΥ του νόμου 1397 έμεινε ανολοκλήρωτο». Πράγματι, ούτε η πρωτοβάθμια υγεία οργανώθηκε με τα Κέντρα Υγείας που προέβλεπε το νομοσχέδιο, ούτε ο οικογενειακός γιατρός θεσπίσθηκε. Παρά ταύτα, το ΕΣΥ αποτελεί τη μεγαλύτερη ίσως κοινωνική αλλαγή της μεταπολίτευσης.