ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ:«ΠΟΙΑ ΕΝΩΣΗ ΚΕΝΤΡΟΥ; ΑΦΗΣΤΕ ΤΑ ΑΥΤΑ...»

Η κατάρρευση της δικτατορίας τον Ιούλιο του 1974 βρήκε τον Ανδρέα Παπανδρέου στο Τορόντο του Καναδά. 

Αναχώρησε αμέσως για το Λονδίνο, όπου είχε την έδρα του ένα κλιμάκιο του ΠΑΚ, και εν συνεχεία πήρε το αεροπλάνο για τη Γερμανία. 

Εκεί βρισκόταν η κύρια δύναμη του ΠΑΚ με τους Ακη Τσοχατζόπουλο, Γιάννη Τσεκούρα, Κώστα Σημίτη. 

Στη Γερμανία πληροφορείται ότι στην Αθήνα μια ομάδα βουλευτών υπό τον Γιάννη Αλευρά κινείται για την ανασύσταση της Ενωσης Κέντρου υπό την... ηγεσία του! «Να σταματήσουν αυτά» διεμήνυσε.

Ενώ στην Ελλάδα η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή κάνει τα πρώτα της βήματα, ολόκληρος ο μηχανισμός του ΠΑΚ στην Ευρώπη βρίσκεται σε καθημερινή επικοινωνία με τον Ανδρέα Παπανδρέου με ένα βασικό ερώτημα: «Τι κάνουμε;».

Την απάντηση έδωσε ο ίδιος στις 6 Αυγούστου 1974, όταν συγκάλεσε στο Βίντερτουρ της Ελβετίας το Εθνικό Συμβούλιο του ΠΑΚ και ζήτησε την αυτοδιάλυσή του, προαναγγέλλοντας: «Θα μετεξελιχθούμε σε πολιτικό κόμμα».

Εκεί επεξεργάστηκαν το πρώτο σχέδιο Διακήρυξης. 
Αλλά έπρεπε να γίνουν πολλά ακόμη. Και κυρίως να αποφασίσουν,
πότε θα επιστρέψουν στην Ελλάδα. Οι πληροφορίες ότι ο Καραμανλής κοιμάται κάθε βράδυ σε διαφορετικό σπίτι και σε κότερα δίνουν την εντύπωση ότι το περιβάλλον δεν είναι ασφαλές για τον αρχηγό του ΠΑΚ.

Τελικά ως ημέρα της επιστροφής ορίστηκε η 16η Αυγούστου και ειδοποιήθηκαν οι άνθρωποί του στην Αθήνα, όπως ο Αντώνης Λιβάνης και ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, για τις προετοιμασίες.

Η ΥΠΟΔΟΧΗ. Το αεροπλάνο που τον έφερε στην Ελλάδα - μέσω Θεσσαλονίκης - προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού στις 21.05 ακριβώς της 16ης Αυγούστου 1974 - 23 ημέρες από την πτώση της δικτατορίας. Από εκείνη τη στιγμή άρχιζε η αντίστροφη μέτρηση. Οι επόμενες είκοσι μέρες επρόκειτο να αλλάξουν τον πολιτικό χάρτη και την πορεία της χώρας.

Οσοι τον περίμεναν είδαν έναν διαφορετικό Ανδρέα Παπανδρέου. Με μαύρο δερμάτινο σακάκι, φαβορίτες και εμφανώς πιο αδύνατος από ό,τι τον ήξεραν επτά χρόνια πριν. Από την οικογένειά του ήταν μαζί μόνο η Μαργαρίτα και ο Γιώργος Παπανδρέου.

Στο Καστρί, στην είσοδο της βίλας «Γαλήνη», είχαν αναρτηθεί φωτογραφίες του Γεωργίου Παπανδρέου και το σύνθημα: «Σήκω Γέρο να μας δεις». Οταν στις 18 Αυγούστου πήγε στο Α' Νεκροταφείο και προσκύνησε στον τάφο του πατέρα του πολλοί πίστεψαν ότι θα εμφανιστεί ως διάδοχός του στην ηγεσία της Ενωσης Κέντρου. Επεσαν έξω. Συζητούσε με όλους, άλλα είχε πάρει τις αποφάσεις του. Την ημέρα διαπραγματευόταν με τους «κεντρώους». Το βράδυ, στον κήπο της βίλας στο Καστρί, συνωστίζονταν κυρίως νέοι και φοιτητές, επικεφαλής πρόσωπα του αντιδικτατορικού κινήματος, όπως ο Κώστας Λαλιώτης και ο Στέφανος Τζουμάκας. Και στο διπλανό ξενοδοχείο μια ομάδα με τους Κ. Σημίτη, Γ. Τσεκούρα, Βάσω Παπανδρέου, Ν. Σκουλά, Γ. Ζαφειρόπουλο, Δαμ. Βασιλειάδη κ.ά. επεξεργαζόταν το ιδρυτικό κείμενο ενός νέου κόμματος.

Χρειάστηκε να έρθει η 3η Σεπτεμβρίου 1974 για να ανοίξει τα χαρτιά του, με μια τυπική συνέντευξη Τύπου στο ξενοδοχείο «Κινγκ Παλλάς» της Πλατείας Συντάγματος. Μπήκε στην αίθουσα φορώντας άσπρο πουκάμισο χωρίς γραβάτα, φαρδιά δερμάτινη ζώνη και κατευθύνθηκε σε ένα δωμάτιο στον πρώτο όροφο. «Ηρθαν όλοι;» ρώτησε τον Θανάση Τσούρα πριν κατεβεί.

Είχαν έρθει σχεδόν όλοι. Καμιά διακοσαριά άτομα και ανάμεσά τους δεν ήταν ο Γιάννης Αλευράς. Το προηγούμενο βράδυ του ανακοίνωσε τηλεφωνικά ότι θα προσέλθει με μια ομάδα βουλευτών. «Γιάννη, ή θα έρθεις μόνος σου ή να μην έρθεις καθόλου», τον έκοψε.

Πήρε τον λόγο και παρουσίασε τους βασικούς άξονες της «Διακήρυξης Αρχών του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος». Ο Κώστας Νικολάου τη διάβασε ολόκληρη. Και ο Γιώργος Κατσιφάρας, ως εκπρόσωπος Τύπου, μοίρασε μια μικρή μπροσούρα που είχαν τυπώσει σε περιορισμένα αντίτυπα.

Αυτή ήταν η ιδρυτική πράξη του ΠΑΣΟΚ. Λίγο αργότερα θα ανακοινωθεί το πρώτο Εκτελεστικό Γραφείο: Α. Τσοχατζόπουλος, Κώστας Σημίτης - που κρατούσε συνήθως τα... πρακτικά -, Σάκης Καράγιωργας, Βασίλης Φίλιας, Αστέρης Στάγκος, Κώστας Μανωλίδης, Ασπα Μανδηλαρά, Θανάσης Τσούρας και η Βάσω Παπανδρέου.

ΤΟ ΣΥΝΘΗΜΑ. Η υποδοχή που επιφύλαξε ο Τύπος στο Κίνημα δεν ικανοποίησε τον Ανδρέα Παπανδρέου. Ετσι στις 15 Σεπτεμβρίου έριξε το σύνθημα της αυτοοργάνωσης. Κάλεσε όλους εκείνους που πιστεύουν στις αρχές και στις διακηρύξεις του ΠΑΣΟΚ να δημιουργήσουν οργανώσεις με δική τους πρωτοβουλία. Οι πόλεις πλημμύρισαν με την ιστορική φωτογραφία του με το δερμάτινο σακάκι και τα απλωμένα χέρια. Για πρώτη φορά εμφανίζεται στην τηλεόραση της εποχής στις 28 Οκτωβρίου 1974 με συνθήματα: «Η Ελλάδα στους Ελληνες - Γνήσια λαϊκή κυριαρχία - Σοσιαλιστικός προσανατολισμός της χώρας».

Στην προεκλογική συγκέντρωση της Πλατείας Συντάγματος, όπου έκλεισε την προεκλογική του εκστρατεία, ένα θυελλώδες ακροατήριο με αναμμένα κεριά φώναζε συνθήματα κατά της χούντας, ανάμεσα σε πράσινες σημαίες του ΠΑΣΟΚ και κόκκινες του ΠΑΚ, δίνοντας την εντύπωση ότι το νέο κόμμα θα είναι η έκπληξη των εκλογών. Δεν ήταν. Με 13,68% ήταν τρίτο κόμμα και εξέλεξε μόλις 13 βουλευτές.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου απογοητεύθηκε και, όπως λίγοι ξέρουν, σκέφθηκε να τα παρατήσει. Ισως η απόφαση που πήρε εκείνες τις μέρες, να συνεχίσει αυτό που ξεκίνησε, να ήταν η πραγματική ληξιαρχική πράξη γέννησης του ΠΑΣΟΚ.