ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

Του Σαράντη Μιχαλόπουλου Κάτοικου Ιτέας

Κάποια φίλη μου αναρωτήθηκε σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης : «Και αν κάποιος δεν έχει λεφτά για αντισηπτικό, οινόπνευμα, γάντια κλπ., τι κάνει; Οι γέροι που είναι μόνοι τους και δεν έχουν ανθρώπους; Οι άνθρωποι που είναι σε καραντίνα που δεν έχουν κάποιους δικούς τους ; Το κοινωνικό κράτος που είναι;».

Εγώ της απάντησα : «Η εύκολη απάντηση θα ήταν "εκεί που ήταν πάντα", με την έννοια ότι, ακόμη και αν σε κάποιες περιόδους υπήρχε μία μεγαλύτερη μέριμνα, σχεδόν πάντα οι ανάγκες των αδύναμων κοινωνικών ομάδων ήταν πολύ μεγαλύτερες από ό, τι η Πολιτεία προσέφερε. Όμως μία τέτοια απάντηση θα ήταν επιπόλαιη και εν πολλοίς ανιστόρητη.

Δεν ξέρω αν θυμάσαι πότε χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος "κοινωνικός μισθός". Εκείνο όμως που σίγουρα δεν άκουσες ποτέ είναι πόσος ήταν αυτός ο κοινωνικός μισθός και πως εξελίχθηκε στα χρόνια που πέρασαν. Και επίσης σίγουρα δεν άκουσες,

πόσος ήταν ο πρόσθετος "μισθός" που εσύ έπαιρνες στην εταιρία που δούλευες, με την έννοια των πρόσθετων παροχών που οι εταιρίες συνηθίζουν να δίνουν, έστω και σαν υποχρέωση από συλλογικές συμβάσεις.

Αντίθετα με αυτό που ποτέ δεν επικοινωνήθηκε στη δική σου εταιρία και πολύ περισσότερο σε επίπεδο Πολιτείας για όλους τους πολίτες, στην εταιρία που εγώ δούλευα, όλοι οι εργαζόμενοι γνώριζαν καλά τι πρόσθετες παροχές είχαν και τι ποσοστό του μισθού τους αυτές αντιπροσώπευαν.

Καταλήγοντας, θα έλεγα ότι έχεις δίκαιο που επισημαίνεις και κάποιους άλλους τομείς που πρέπει η Πολιτεία σε τέτοιους δύσκολους καιρούς να εντάξει στον σχεδιασμό της, αλλά ξέρεις πόσο δύσκολο είναι να γίνουν σήμερα πράγματα που έχουν παραμεληθεί για χρόνια, για διάφορους λόγους (ιδεολογικούς, αντικειμενικούς λόγω μνημονίων, κλπ.).

Εσύ μιλάς για γέρους ανθρώπους που δεν έχουν δικούς τους να τους φροντίσουν για βασικές τους ανάγκες, αλλά εγώ ανατρίχιασα όταν άκουσα ότι απαγορεύονται οι συνοδοί στα δημόσια νοσοκομεία, διότι ξέρω από προσωπικές εμπειρίες τι σημαίνει συνοδός, που ουσιαστικά υποκαθιστά το νοσηλευτικό προσωπικό που δεν υπάρχει. Μακάρι, όταν περάσουν τα δύσκολα, να μπορέσουμε να μιλήσουμε σοβαρά και με ηρεμία για το κοινωνικό κράτος που θέλουμε και δεν έχουμε, αλλά και για τον τρόπο "χρηματοδότησής" του, που συνήθως θεωρείται (κακώς) ως το κυριότερο εμπόδιο, λόγω κόστους».

Θα ήθελα όμως σήμερα να επεκταθώ λίγο περισσότερο σε αυτό που ονόμασα «κοινωνικό μισθό». Και θα ξεκινήσω από το κάπως αντίστοιχο «πακέτο αμοιβών» που συνηθίζουν, κυρίως οι μεγάλες επιχειρήσεις, να προβάλουν αναφερόμενες στις συνολικές παροχές προς τους εργαζομένους τους.

Όπως προανέφερα, στην εταιρία που δούλευα βρέθηκα κάποια περίοδο να χειρίζομαι εγώ όλο το θέμα αμοιβών προσωπικού και έτσι μπορώ να επικαλεστώ την προσωπική μου γνώση και εμπειρία. Εκεί, μαζί με τον λεγόμενο «βασικό μισθό», δηλαδή την τακτική μηνιαία χρηματική αμοιβή, υπήρχε και ένας σημαντικός αριθμός πρόσθετων παροχών, οι περισσότερες από τις οποίες ήταν οικειοθελείς παροχές, δηλαδή δεν είχαν να κάνουν με κάποιες παροχές που συμφωνούνταν με τους εργαζόμενους στα πλαίσια μίας συλλογικής σύμβασης.

Οι παροχές αυτές αποτιμώνταν σε μέσο ετήσιο κόστος και επικοινωνούνταν σε όλο το προσωπικό, ώστε εκείνο να γνωρίζει τι έπαιρνε παραπάνω από αυτό που έβλεπε κάθε μήνα να μπαίνει στον προσωπικό του τραπεζικό λογαριασμό. Αυτό το παραπάνω σε κάποιες περιπτώσεις χαμηλόμισθων εργαζόμενων έφθανε σε σημαντικό ποσοστό των τακτικών αποδοχών, ακόμη και 50%, και αυτό ήταν ιδιαίτερα σημαντικό, και για την ουσία αλλά και για το ηθικό του προσωπικού. Μάλιστα, γινόταν ακόμη σοβαρότερο, όταν εξειδικευόταν σε συγκεκριμένες κατηγορίες προσωπικού, ή εξατομικευόταν, όταν αφορούσε παροχή που δεν πήγαινε σταθερά σε όλους, αλλά κατά περίπτωση, ανάλογα με συγκεκριμένες ανάγκες.

Για να γίνει καλύτερα κατανοητό αυτό το τελευταίο, θα αναφερθώ σε ένα πρόγραμμα πρόσθετης ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης που πρόσφερε η εταιρία. Σύμφωνα με αυτό, κάθε εργαζόμενος μπορούσε να κάνει χρήση ιδιωτικής κλινικής της επιλογής του για νοσοκομειακή περίθαλψη και να επιβαρυνθεί μόνο με το 20 % της νοσηλείας.

Το πρόγραμμα αυτό είχε ένα ετήσιο κόστος, ας πούμε, 200.000 €, που κατά κεφαλή (επίσης, ας πούμε, 500 εργαζόμενοι) ήταν 400 € ανά εργαζόμενο. Στην πραγματικότητα όμως, επειδή ο κάθε εργαζόμενος δεν πήγαινε κάθε χρόνο σε νοσοκομείο, η πραγματική παροχή ήταν το όριο που κάλυπτε η εταιρία ετησίως σε κάθε περίπτωση και το οποίο ήταν 15.000 €. Με άλλα λόγια, ο κάθε εργαζόμενος δεν «υπολόγιζε» ότι παίρνει και 400 € για νοσοκομειακή περίθαλψη, αλλά, όταν το χρειαστεί, η εταιρία θα του καλύψει έξοδα μέχρι 15.000 €. Μάλιστα, το πρόγραμμα αυτό προέβλεψε ότι, αν υπάρξει σοβαρή ασθένεια και το κόστος ξεπεράσει το όριο των 15.000 €, ο εργαζόμενος μπορούσε να κάνει χρήση και του ποσού της επόμενης χρονιάς, δηλαδή η κάλυψη να φθάσει μέχρι τις 30.000 €.

Όπως ο καθένας καταλαβαίνει, η παροχή αυτή ήταν εξαιρετικά σημαντική για ένα εργαζόμενο, πολύ περισσότερο για έναν χαμηλόμισθο, με ετήσιο μισθό της τάξης των 12.000 με 15.000 €, πράγμα το οποίο τον έκανε να νοιώθει μεγάλη σιγουριά και, κυρίως, να πιστεύει βαθιά ότι δούλευε σε ένα «καλό» εργοδότη, με ό, τι αυτό μπορούσε να σημαίνει για την απόδοσή του στην εργασία του.

Αν έρθουμε τώρα στην Πολιτεία, αυτή πάντα παρείχε στους πολίτες κάποιον «κοινωνικό μισθό», που όμως οι πολίτες πολύ λίγο γνώριζαν, ή, καλύτερα, σε πολύ λίγες περιπτώσεις αποτιμούσαν σωστά.

Η πρώτη αναφορά στην έννοια του «κοινωνικού μισθού» έγινε στην δεκαετία του 80, αλλά ποτέ δεν έγινε μία συστηματική προσπάθεια να οριστεί με συγκεκριμένο τρόπο και να αποτιμηθεί σε χρήμα. Έτσι, όλοι γνωρίζαμε τον κατώτατο μισθό, όλοι γνωρίζαμε την δωρεάν παιδεία, όλοι γνωρίζαμε την (ας πούμε) δωρεάν περίθαλψη, όλοι γνωρίζαμε ότι υπάρχει συμμετοχή του Κράτους στο Σύστημα Ασφάλισης, αλλά ποτέ δεν μάθαμε τι κατά κεφαλή ποσό αντιπροσώπευσε η κάθε μία παροχή.

Πολύ περισσότερο δεν γνωρίζαμε και δεν ξέρουμε και σήμερα άλλες κοινωνικές παροχές που παρέχει η Πολιτεία,  εκτός ίσως από κάποια πράγματα που αναφέρονται τα τελευταία χρόνια συχνά, όπως «κοινωνικό μέρισμα», «βοήθημα ενοικίου», κλπ. Και δεν τις ξέρουμε, διότι πολλές από αυτές απευθύνονται σε πολύ ειδικές ομάδες πληθυσμού (π.χ. νοητική υστέρηση, μυϊκή ατροφία, κλπ.).

Πέρα όμως από τις γενικότερες παροχές της Πολιτείας, υπάρχουν και πολλές κοινωνικές παροχές, που παρέχονται από την τοπική αυτοδιοίκηση, που σε κάποιες περιπτώσεις είναι ευρύτερης εφαρμογής (π.χ. φροντίδα στο σπίτι) έτσι, ώστε να μπορούν να λογιστούν στον «κοινωνικό μισθό», ούτε όμως και αυτές έχουν αποτιμηθεί σε χρήμα.

Επειδή άλλες κυβερνήσεις παρουσιάζονται κατά καιρούς σαν περισσότερο κοινωνικά ευαίσθητες ή κάποιες άλλες κατηγορούνται για μείωση της μέριμνας για τις αδύνατες κοινωνικές ομάδες, θα ήταν, όχι απλώς σκόπιμο, αλλά πολύ βασικό και αναγκαίο, να έχει καθιερωθεί ένας επίσημος δείκτης «κοινωνικών παροχών», η εξέλιξη του οποίου να παρακολουθείται διαχρονικά, όπως ο δείκτης της ανεργίας, ο ελάχιστος μισθός, ο ρυθμός ανάπτυξης και κάποιοι ακόμη που δεν μου έρχονται στο νου αυτή τη στιγμή. Με τον τρόπο αυτό, οι εκάστοτε κυβερνήσεις θα είχαν ένα κίνητρο να προωθούν τη βελτίωση των κοινωνικών παροχών, αφού αυτό θα επηρέαζε το προφίλ τους προς την κοινωνία.

Παράλληλα, θα καταπολεμούνταν ο λαϊκισμός του να παρουσιάζονται τα πράγματα από την οπτική γωνία που «βολεύει» αυτόν που τα παρουσιάζει. Αρκεί να θυμηθούμε το σύνθημα «εσείς που μειώσατε το ΑΕΠ κατά 25%», άσχετα αν οι τελευταίοι ήταν αυτοί που το είχαν αυξήσει κατά 1.000 % τα προηγούμενα χρόνια (η μέθοδος της «μισής αλήθειας»).

Και για να κλείσουμε το θέμα των κοινωνικών παροχών και του κόστους που φαίνεται να συνδέεται με αυτές, ας δούμε ένα παράδειγμα του πως αυτό μπορεί να είναι μικρότερο αυτού που φανταζόμαστε.

Ο Δήμος Τρικκαίων που έχει χαρακτηριστεί σαν πρωτοποριακός, εφαρμόζει ένα σύστημα «τηλεφροντίδας» προς άτομα που έχουν ιδιαίτερα προβλήματα, όπως αυτούς που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη. Συγκεκριμένα, ο Δήμος σε συνεργασία με την εταιρεία e-Τρίκαλα, προσφέρει δωρεάν σε ηλικιωμένους και πάσχοντες από σακχαρώδη διαβήτη τον απαραίτητο εξοπλισμό προκειμένου οι καθημερινές τους μετρήσεις για τις τιμές ζαχάρου να πραγματοποιούνται ηλεκτρονικά. Αυτό γίνεται με τη βοήθεια τηλεσαχκαρόμετρων με διεπαφή bluetooth και διασύνδεση μέσω διαδικτύου, προκειμένου να μην κρίνεται απαραίτητη η επίσκεψη σε κάποιο ιατρείο.

Ακόμα, παραχωρείται δωρεάν σετ αισθητήρων «έξυπνης οικίας» σε μοναχικούς ηλικιωμένους και άτομα των ευπαθών ομάδων για τηλεπαρακολούθησή τους μέσω διαδικτύου από το αρμόδιο κέντρο τηλεφροντίδας. Πρόκειται για ειδικούς αισθητήρες κίνησης εντός σπιτιού, προκειμένου να διασφαλιστεί πως όλα είναι εντάξει αλλά και ειδικά κουμπιά έκτακτης κλήσης για βοήθεια.

Έτσι, ο Δήμος, με την  Υπηρεσία «Βοήθεια στο Σπίτι», εξυπηρετεί πλέον τους ηλικιωμένους και όσους ανήκουν στις ευπαθείς ομάδας στις καθημερινές τους ανάγκες και υποχρεώσεις.

Χωρίς να γνωρίζω τις τεχνικές λεπτομέρειες, φαντάζομαι ότι το πρόγραμμα αυτό θα μπορούσε να επεκταθεί σε όλους του Δήμους της χώρας, χωρίς σημαντικό κόστος, αφού τα βασικά προγράμματα και οι υποδομές έχουν αγοραστεί από ένα δημόσιο φορέα και επομένως δεν μπορώ να φανταστώ ανυπέρβλητα εμπόδια στη χρήση τους και από άλλους δημόσιους φορείς.