ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ ΤΟ 1936 ΕΦΥΓΕ Ο ΕΘΝΑΡΧΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ

Στις 18 Μαρτίου 1936 ο άνθρωπος που έβγαλε από την πολιτική αφάνεια μια μικρή χώρα όπως η Ελλάδα δεν υπήρχε πια.
Η Ελλάς κλίνει ευλαβώς το γόνυ προ του μεγάλου νεκρού της.

Ο σημαντικότερος Έλληνας πολιτικός, ευφυής, ρεαλιστής και οραματιστής, ευέλικτος και τολμηρός διέθετε μια εντυπωσιακή προσωπική ακτινοβολία.
Γεννήθηκε στην Τουρκοκρατούμενη Κρήτη το 1864. 

Στα νεανικά του χρόνια η οικογένειά του κατέφυγε στην Ελλάδα, καθώς ο πατέρας του υφίστατο τις συνέπειες της επαναστατικής του δράσης. Μετά την αποφοίτησή του από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών άσκησε τη δικηγορία στα Χανιά αλλά σύντομα τον απορρόφησε η πολιτική ως μέλος της φιλελεύθερης παράταξης.
Οι ηγετικές και πολιτικές του ικανότητες αναδείχθηκαν κατά την επανάσταση του 1897. Την περίοδο της Κρητικής πολιτείας (1898-1912) συνέβαλε στη

διαμόρφωση του Κρητικού Συντάγματος, συγκρούσθηκε με τον Αρμοστή Γεώργιο για τις φιλελεύθερες αρχές του, κατέφυγε σε ένοπλη επανάσταση στο Θέρισο (1905) και πέτυχε την αντικατάσταση του Αρμοστή. Στις μετέπειτα προσπάθειές του για ένωση με την Ελλάδα ισορροπούσε με ευελιξία ανάμεσα στην τόλμη και στη μετριοπάθεια.
Το 1910 έληξε ο ρόλος του στα πολιτικά πράγματα της Κρητικής πολιτείας, όταν ανέλαβε την πρωθυπουργία στην Ελλάδα και συγκρότησε το "Κόμμα των Φιλελευθέρων". Υπήρξε ο πρωτεργάτης της πολιτικής και οικονομικής ανόρθωσης της Ελλάδας και της νικηφόρας έκβασης των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913). Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήρθε σε ρήξη με το στέμμα αλλά με κόστος τον Εθνικό Διχασμό (1915-1917) επέβαλε την πολιτική του για είσοδο της χώρας στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων. Η
Ελλάδα ανταμείφθηκε για τη συμβολή της, με την παραχώρηση της Αρμοστείας της Σμύρνης (1919). Στις κρίσιμες εκλογές του Νοεμβρίου 1920 ο Βενιζέλος ηττήθηκε, αποσύρθηκε από την πολιτική, για να επιστρέψει μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Με δύο ριζοσπαστικές πρωτοβουλίες του (1923) -την υποχρεωτική ανταλλαγή Ελλήνων και Τούρκων και τη Συνθήκη της Λωζάννης, που καθόρισε τα σύνορα ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία- άλλαξε τον προσανατολισμό της ελληνικής πολιτικής και έβαλε τα θεμέλια της ειρηνικής ανάπτυξης.


Η τελευταία τετραετία της διακυβέρνησής του (1928-1932) ήταν περίοδος σταθερότητας και δημιουργίας. Κορυφαία επιτυχία το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας (1930). Το τέλος της σταδιοδρομίας του σημαδεύτηκε από την απόπειρα κατά της ζωής του (Ιούνιος 1933) και το αποτυχημένο κίνημα του Μαρτίου 1935. Αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι, όπου πέθανε στις 18 Μαρτίου 1936.


 Η ΧΑΡΙΣΜΑΤΗΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ.


Χαρισματικός είναι (μόνο) εκείνος ο ηγέτης που εμπνέει στους οπαδούς του την πίστη ότι έχει υπερφυσικές, υπεράνθρωπες ή τουλάχιστον εντελώς εξαιρετικές ικανότητες ή ιδιότητες, απρόσιτες στον κοινό άνθρωπο. «ανθρωπος όπως όλοι,

κοινός οργανισμός, μικρός ή μέγας,... δεν υπήρξεν ο Ελευθέριος Βενιζέλος». Έτσι τον νεκρολόγησε στην Καθημερινή ο Γ.Α. Βλάχος, που τον μίσησε όσο κανείς, δείχνοντας ότι και οι αντίπαλοι του χαρισματικού ηγέτη συμμερίζονται συχνά την ίδια πίστη, αντεστραμμένη. Του αποδίδουν δηλαδή σατανικές, διαβολικές ιδιότητες, συμφωνώντας τελικά με τους οπαδούς του ότι δεν πρόκειται για κοινό άνθρωπο. «Αρχηγός, σωτήρας, σύμβολο της μισής Ελλάδας, Σατανάς για την άλλη μισή», έγραψε επιγραμματικά για τον Βενιζέλο ο Γ. Θεοτοκάς στο μυθιστόρημα Αργώ.


Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΕΙΘΟΥΣ ΕΠΑΝΩ ΤΟΥ.


 Όταν επανήλθε στην εξουσία το 1928, ο Βενιζέλος και πάλι εμφανίστηκε σαν «θαυματοποιός», με την υπόσχεση μάλιστα να κάνει την Ελλάδα «αγνώριστη» σε μία τετραετία. Στο πεδίο όμως της εσωτερικής και ιδίως της οικονομικής πολιτικής απέτυχε, εξαιτίας όχι μόνο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, αλλά και δικών του άστοχων χειρισμών. Φάνηκε λοιπόν ότι είχε χάσει πλέον τις «μαγικές» του ικανότητες, παρά τις νέες διπλωματικές επιτυχίες του (με αποκορύφωμα την ελληνοτουρκική προσέγγιση το 1930). Ο όρος «αγνωριστοποιός» έγινε μάλιστα μπούμερανγκ στο στόμα των αντιπάλων του, που μπορούσαν να ισχυριστούν ότι έκανε πράγματι την Ελλάδα «αγνώριστη», καταστρέφοντάς την. Ακόμη περισσότερο κλονίστηκε η πίστη στον Βενιζέλο μετά το ολέθριο Κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935, όταν δεν έγινε το «θαύμα» που περίμεναν όσοι συμπαρασύρθηκαν σ' αυτό (και πλήρωσαν πανάκριβα την αποτυχία του).


Ο ΘΑΥΜΑΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟ


Ως τυπικός χαρισματικός ηγέτης, ο Βενιζέλος έγινε αντικείμενο αληθινής λατρείας. Το Σύμβολο της Πίστεως παραφράστηκε στο όνομά του («Πιστεύω εις έναν Βενιζέλον» κ.ο.κ.). Ακόμη και ένας επιφανής Αγγλοχιώτης καπιταλιστής του Σίτυ (ο σερ Λουκάς Ράλλης) έφθανε στο σημείο να γονατίζει δημόσια και να φιλάει το χέρι του Βενιζέλου στον σιδηροδρομικό σταθμό του Λονδίνου, προξενώντας κατάπληξη στους παριστάμενους Βρετανούς που τον γνώριζαν.


ΤO ΜΙΣΟΣ ΓΙΑ ΑΥΤΟΝ.


Εξίσου άλογο και άκρατο υπήρξε το μίσος που ενέπνευσε ο Βενιζέλος. Για κανέναν άλλο πολιτικό της νεώτερης ιστορίας μας δεν εξυφάνθηκαν τόσες συνωμοσίες και δεν έγιναν τόσες δολοφονικές απόπειρες, με πιο γνωστές εκείνες του 1920 και του 1933. Αφού ο χαρισματικός ηγέτης προσλαμβάνεται από πολλούς αντιπάλους του ως «Σατανάς», εύλογα καταλήγουν να θεωρούν τη φυσική του εξόντωση ως μόνη λύση.




Η ΗΤΤΑ ΤΟΥ 1920 ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΒΕΝΙΖΕΛΙΚΟΥΣ


Ο χαρισματικός ηγέτης αξιώνει από τους οπαδούς του να τον ακολουθούν τυφλά και άκριτα. Όπως υπογραμμίζει ο Βέμπερ, ακόμη και όταν γίνεται ψηφοφορία, γίνεται με την πεποίθηση ότι μόνο μία επιλογή μπορεί να είναι ορθή (και συμβατή με την αφοσίωση στον ηγέτη). Η υπερψήφισή της αποτελεί όχι δικαίωμα αλλά καθήκον (και μάλιστα «ιερό»). Αντίθετα, κάθε άλλη επιλογή συνιστά όχι απλό λάθος, αλλά αληθινό αμάρτημα. Έτσι π.χ. είδαν πολλοί βενιζελικοί την ήττα του Βενιζέλου στις μοιραίες εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920.


Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΕΩΣ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΟΥ Β'


 Ενώ αξιώνει τυφλή πίστη και υπακοή, ο ίδιος ο χαρισματικός ηγέτης δεν δεσμεύεται από γραπτούς και άγραφους κανόνες, προγράμματα και δηλώσεις ­ ούτε καν τις δικές του. Όσο κι αν η ασυνέπειά του τροφοδοτεί τις επιθέσεις των αντιπάλων, δεν κλονίζει την αφοσίωση της μάζας των πιστών. Υπήρξαν αμέτρητες οι μεταστροφές για τις οποίες κατακρίθηκε ο Βενιζέλος ­ και τότε και μεταγενέστερα. Κατόρθωσε ωστόσο πάντοτε να τις επιβάλει στα στελέχη και τους οπαδούς του, με σχετικά μικρές (ή πάντως προσωρινές) απώλειες και διαρροές. Πιο γνωστή και χαρακτηριστική είναι η αιφνίδια εντολή που έδωσε το 1935, από το Παρίσι, να αναγνωριστεί υπό όρους η πραξικοπηματική παλινόρθωση του Γεωργίου Β'. Οι οπαδοί του Βενιζέλου σ' όλη τη χώρα έκαναν τότε «μεταβολή σαν στρατιωτάκια», όπως διαπίστωσε έκπληκτος ξένος παρατηρητής.


Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΚΑΙ Η ΔΙΑΔΟΧΗ ΤΟΥ


Ο Βενιζέλος εγκατέλειψε τυπικά την ηγεσία του Κόμματος Φιλελευθέρων όχι λιγότερες από πέντε φορές (1915, 1916, 1920, 1924 και 1935). Το 1924 μάλιστα κάλεσε επίσημα και επιτακτικά το κόμμα του να εκλέξει άλλον αρχηγό. Η απάντηση που έλαβε ήταν χαρακτηριστική: Δεν μπορεί να υπάρξει άλλος αρχηγός όσο ζει ο Ελευθέριος Βενιζέλος! Μόνο το 1935 αναγνωρίστηκε (με αδιαφανή διαδικασία) τυπικός αρχηγός ο Θεμιστοκλής Σοφούλης. Και αυτός όμως υπήρξε ουσιαστικά τοποτηρητής, όσο ζούσε ο Βενιζέλος και έστελνε εντολές από το Παρίσι (όπως για την αποδοχή της Παλινόρθωσης). Μετά τον θάνατό του εκεί τον Μάρτιο του 1936, ο Σοφούλης ένιωσε τόσο ανασφαλής ώστε κάλεσε αμέσως τον γιο του Σοφοκλή Βενιζέλο (μολονότι εντελώς απόντα και αμέτοχο μέχρι τότε) να συμμετάσχει στην ηγεσία του κόμματος. Νόμιζε έτσι ο πονηρός αλλά αφελής Σοφούλης ότι θα στερέωνε τη δική του θέση. Αποδείχθηκε όμως μαθητευόμενος μάγος αφού, με την επίκληση της εξ αίματος διαδοχής, υπονόμευσε και τον εαυτό του και τη συνοχή και συνέχεια του κόμματος για τις επόμενες δεκαετίες.


Η ΠΡΩΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΡΙΒΗ


Ένας μόνο χρόνος είχε περάσει από την επιστροφή του στην Κρήτη, και έγιναν (1887) εκλογές για την τοπική εθνοσυνέλευση, την κρητική Βουλή όπως την έλεγαν. Κανείς δεν αμφέβαλλε ότι ο Βενιζέλος θα ήταν μεταξύ των πρώτων βουλευτών. Αλλά μία απλή εκλογική επιτυχία δεν θα ήταν νίκη αντάξια του Βενιζέλου. Δεν αρκέστηκε στην εκλογή του και μόνο. Πήρε τη θέση του γαμβρού του, του Κ. Μητσοτάκη, στην αρχηγία των Φιλελευθέρων κι οδήγησε το κόμμα του σε μία μεγάλη εκλογική νίκη - μόνο μία τέτοια νίκη πήγαινε στα μέτρα του. Δυο ήσαν τα κόμματα στην Κρήτη την εποχή εκείνη: oι συντηρητικοί και οι φιλελεύθεροι.


 Πλούσιοι, τσιφλικάδες, μεγαλονοικοκυραίοι, οι πρώτοι ήθελαν την ένωση, αλλά χωρίς να προσφέρουν σαν θυσία ούτε αίμα ούτε το πλούσιο βιος τους. Πρόθυμοι να σκύψούν το κεφάλι, ήσαν ούτε λίγο ούτε πολύ οι συνεργάτες της τουρκικής κατοχής. Και με τα ρουσφέτια, τις υποσχέσεις αλλά και τις πιέσεις των Τούρκων, κέρδιζαν τις εκλογές και κρατούσαν εδώ και χρόνια τα απομεινάρια της εξουσίας που είχαν αφήσει οι Τούρκοι για τους γκιαούρηδες. «Καραβανάδες» τους έλεγε ό λαός περιφρονητικά, μα τους ψήφιζε. Αντίπαλοί τους οι φιλελεύθεροι. Τούς έλεγαν και «ξυπόλυτους» γιατί δεν είχαν τα πλούτη των καραβανάδων. Ήσαν οι επαναστάτες - άνθρωποι που δεν έλεγαν να το βάλουν κάτω, έτοιμοι για ξεσηκωμό μόλις τους δινόταν η ευκαιρία. Τα συμφέροντα του Βενιζέλου - ήταν πάντοτε εύπορη η οικογένειά του - τον έφερναν πιο κοντά στους «καραβανάδες». Η φλόγα της ψυχής του όμως, το ελεύθερο προοδευτικό πνεύμα του, δεν του επέτρεπαν κανένα δισταγμό. Από την πρώτη ημέρα πού γύρισε στα Χανιά ήταν ουσιαστικά ο αρχηγός των Φιλελευθέρων. Και όταν έδωσε στο κόμμα την πρώτη μεγάλη νίκη, έγινε και επίσημα ο αρχηγός των «ξυπόλυτων». Ήταν βαθύ το μίσος που χώριζε τις δύο παρατάξεις. Στους «καραβανάδες» έβλεπαν οι φιλελεύθεροι τους συνεργάτες του καταχτητή, εκείνους που περισσότερο κι από την Πύλη καθυστερούσαν την απελευθέρωση της Κρήτης. Στους «ξυπόλυτους» έβλεπαν οι συντηρητικοί τους έξαλλους επαναστάτες, τους ανθρώπους που θα αιματοκυλίσουν και πάλι το νησί, που θα γίνονταν αιτία να ξεσπιτωθούν, να χάσουν το βιος τους και ίσως και τα κεφάλια τους. Δεν υπήρχε συμβιβασμός ανάμεσά τους. Έτσι και κέρδιζε την εκλογή το ένα κόμμα, η πρώτη του δουλειά ήταν να εξαφανίσει το άλλο. Κι οι Φιλελεύθεροι είδαν στην μεγάλη τους νίκη την ευκαιρία να εξαφανίσουν μια για πάντα τους «Καραβανάδες». ʼλλωστε μόνο οκτώ είχαν κατορθώσει να διασωθούν και να διατηρήσουν τις έδρες τους. Έτσι oι πιο ζωηροί πρότειναν στην Βουλή να ακυρωθεί η εκλογή των οκτώ συντηρητικών κι οι έδρες τους να δοθούν στους φιλελεύθερους. Ήταν ηλεκτρισμένη η ατμόσφαιρα όταν σηκώθηκε να μιλήσει ο Βενιζέλος. Όλοι περίμεναν να κατακεραυνώσει τους «καραβανάδες». Μα με τα λόγια που άκουσαν δεν ήθελαν να πιστέψουν στ' αυτιά τους. Ο Βενιζέλος, ο νεαρός βουλευτής, ο καινούργιος αρχηγός τους, με το θάρρος που δεν τον εγκατέλειψε ως την τελευταία πνοή του πήρε αντίθετη θέση: «Εν κόμμα, είπε, δεν πρέπει να βασίζεται επί μόνης της αριθμητικής του δυνάμεως. Έχει επίσης ανάγκην ηθικών αρχών, αλλά δεν δύναται να επιτελέσει έργον χρήσιμον και να εξασφαλίσει την εκτίμησιν...». Έκπληκτοι έμειναν οι αντίπαλοι μόλις τέλειωσε ο Βενιζέλος τον λόγο του. Για μια στιγμή δεν ήξεραν αν είχαν αντιληφθεί καλά το νόημά τους. Αλλά ο Βενιζέλος δεν άφησε περιθώρια για αμφιβολίες. Έκλεισε την αγόρευση λέγοντας: «Προτείνω, συνεπώς, να απορριφθεί η πρότασις διότι είναι εξ’ ίσου υψηλόν το έργον της αντιπολιτεύσεως με εκείνο της συμπολιτεύσεως, ιδίως κατά τας κρισίμους στιγμάς αι οποίαι επίκεινται δια την πατρίδα μας». Θύελλα ενθουσιασμού εκάλυψε τα λόγια του. Ανέβηκε στο βήμα σαν αρχηγός των Φιλελεύθέρων και κατέβηκε πολιτικός ηγέτης του κρητικού λαού. Κι ήταν μόλις 24 ετών.


Ο ΤΣΩΡΤΣΙΛ ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ


Για τη Συνθήκη των Σεβρών ο Ουίνστον Τσόρτσιλ έχει δηλώσει : «Η αξία των όρων της Συνθήκης Εξηρτάτο από ένα μοναδικό στοιχείο, τον ελληνικό στρατό. Αν ο Ελ. Βενιζέλος και οι στρατιώτες του κατόρθωναν να επιβληθούν επί του Κεμάλ, έχει καλώς. Εάν όχι, τότε έπρεπε να αναζητήσουμε καλύτερες λύσεις. Την ειρήνη με την Τουρκία, έπρεπε, δια να την επιβάλουμε, να κάνουμε πόλεμο. Τη φορά αυτή οι Σύμμαχοι θα τον διεξήγαγον δι΄εντολοδόχου».