ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΗΘΙΚΗΣ

Το ντοκιμαντέρ Virunga (2014, Congo/UK) του σκηνοθέτη Orlando von Einsiedel είναι μια ματιά στην άβυσσο της ψυχής του ανθρώπου. Θα δείτε δίποδα που τιμούν την λέξη άνθρωπος και δίποδα που θα σας κάνουν να ντραπείτε που είστε άνθρωποι, που δυστυχώς είναι και η πλειοψηφία.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. 

Το Εθνικό Πάρκο Βιρούγκα στο Κονγκό είναι ένα μέρος απερίγραπτης ομορφιάς. Αποτελεί το «σπίτι» για μια πληθώρα χλωρίδας και πανίδας με την ιδιαιτερότητα να αποτελεί το τελευταίο μέρος στον πλανήτη όπου ζει ελεύθερος ο βουνίσιος γορίλλας, ο οποίος φυσικά αποτελεί προστατευόμενο είδος. Αλλά όπως έχουν συχνά τα πράγματα, όπου ανακατεύονται άνθρωποι και συμφέροντα δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα που βάζουν τα πάντα σε κίνδυνο. Ο επίγειος αυτός παράδεισος έχει γίνει το κέντρο ανθρώπινης βίας, διαφθοράς και εκμετάλλευσης.

Από τη μια μεριά ο επιχειρηματικός κολοσσός SOCO Int., μια εταιρία εκμετάλλευσης κοιτασμάτων πετρελαίου, και από την άλλη η αντάρτες Μ23, μια ομάδα βίαιων ανταρτών που βρίσκονται σε σύγκρουση με την κυβέρνηση του Κονγκό. Και οι δύο ομάδες εισβάλλουν στο πάρκο χωρίς να νοιάζονται για τους νόμους,
που έχουν θεσπιστεί για την προστασία των ειδών που ζουν εκεί. Οι αντάρτες φυσικά με την παρότρυνση της εταιρίας γιατί δεν έχουν να κερδίσουν τίποτα από τα άμοιρα τα ζώα. Ο σκηνοθέτης – ερευνητής αποκαλύπτει την σύνδεση της εταιρίας με τους αντάρτες μέσω δωροδοκίας. Σε μια φτωχή χώρα δυστυχώς το χρήμα μιλάει πιο πειστικά σε αντάρτες, αυτόχθονες και κρατικούς υπαλλήλους για να μπορέσει να βγάλει ακόμα μεγαλύτερο κέρδος.

Γράφει κάπου ο Σοπενάουερ: "Θέλησα να δώσω το μέγεθος του εγωισμού του ανθρώπου με μια μονοκονδυλιά, έτσι έψαξα ένα είδος εμφατικής υπερβολής, και τελικά κατέληξα σ’ αυτήν: πολλοί άνθρωποι θα ήταν ικανοί να σκοτώσουν κάποιον άλλο ποδοπατώντας τον απλά και μόνο για να γυαλίσουν τις μπότες τους με το λίπος του. Αλλά με αυτήν παρέμεινε η αμφιβολία αν πραγματικά πρόκειται για υπερβολή". 

Φανταστείτε τώρα αν αυτό μπορεί να γίνει σε ανθρώπους τι μπορούν να τραβήξουν τα κακόμοιρα τα ζώα που σύμφωνα πάντα με τον άνθρωπο βρίσκονται χαμηλότερα στην πυραμίδα της δημιουργίας.

Οι λαθροθήρες σκοτώνουν τους γονείς γορίλες και απαγάγουν τα παιδιά τους για εμπόριο. Οι εχθροί του πάρκου σκοτώνουν αυτά τα όμορφα ζώα απλά γιατί σε αυτά βλέπουν το μοναδικό πράγμα για το οποίο αξίζει να προστατευτεί το πάρκο. Μια φρικτά κυνική κατάσταση. Φυσικά υπάρχουν και οι φύλακες του πάρκου που και αυτοί αποτελούν εμπόδιο και πρέπει να βγουν από τη μέση. Αυτός ο πόλεμος που διεξάγεται κάνει το ντοκιμαντέρ να μοιάζει περισσότερο με ταινία.

Συχνά ακούμε για ακτιβιστές που δουλεύουν σκληρά για να σώσουν το περιβάλλον αλλά εδώ έχουμε να κάνουμε με Ανθρώπους που κυριολεκτικά διακινδυνεύουν τις ζωές τους πολεμώντας για να σώσουν τους γορίλες και το πάρκο από την απ-ληστεία των ανθρώπων και των εταιρειών. Τα τελευταία 15 χρόνια έχουν σκοτωθεί 130 φύλακες προσπαθώντας να σώσουν το πάρκο. Σκεφτείτε ότι αναλογεί ένας άνθρωπος κάθε σαράντα μέρες περίπου κι αυτό μας δείχνει πόσο κυριολεκτούμε όταν λέμε ότι θέτουν τη ζωή τους σε κίνδυνο. 

Αλλά μας δείχνει και την αφοσίωση που επιδεικνύουν καθώς και το ανώτερο, σαφέστερο και ασφαλέστερο κριτήριο της ηθικής: Να διακινδυνεύεις τη ζωή σου για κάποιον άλλο ειδικά όταν αυτός δεν είναι άνθρωπος αλλά ένας γορίλας ή ένα πάρκο. 

Το ντοκιμαντέρ εστιάζει σε τέσσερις τέτοιες ηθικές ψυχές. Ο Emmanuel de Merode, ο Βέλγος διοικητής του πάρκου που έχει βρει το λόγο που βρίσκεται στη γη στην προστασία αυτού του πάρκου. Πυροβολήθηκε δύο μέρες αφού είχε παραδώσει ένα φάκελο με αποδείξεις κατά της SOCO Int. Ευτυχώς επέζησε και ξαναγύρισε απευθείας στη δουλειά του. Είναι και ο Rodrigue, ένας από τους φύλακες, που βάζει τον εαυτό του στη γραμμή του πυρός καθημερινά. Για τις ανάγκες του φιλμ γίνεται και μυστικός πράκτορας για να βοηθήσει στην αποκάλυψη των τακτικών δωροδοκίας. Παρόμοια, η Melanie, μια ανεξάρτητη Γαλλίδα δημοσιογράφος, επίσης σε μυστική αποστολή για να αποκαλύψει τις απόψεις των ανθρώπων της SOCO Int. Και τέλος υπάρχει και ο Andre, φύλακας άγγελος τεσσάρων νεαρών γοριλών που ορφάνεψαν λόγω λαθροκυνηγών. Η αφοσίωση του συγκινητική και είναι πραγματικά ο θετός γονιός τους.

Ένα πολύ δυνατό ντοκιμαντέρ (ίσως από τα καλύτερα που έχει κάποιος σήμερα να επιλέξει) για ένα θέμα που φυσικά δεν γίνεται γνωστό από τα μεγάλα ΜΜΕ. Με μια αντικειμενική ματιά παρατήρησης, χωρίς να θέλει να «δασκαλέψει» απλά μας δείχνει πως έχουν τα πράγματα. Με φωτογραφία που σου κόβει την ανάσα αλλά και με φευγαλέα και «κουνημένα» πλάνα λόγω της δυσκολίας των μυστικών αποστολών, θα σας συγκλονίσει.

Το ντοκιμαντέρ εκτός από τα πολλά βραβεία είχε και καθοριστική συμβολή στην προστασία του πάρκου Βιρούνγκα. Ανάγκασε την εταιρία να σταματήσει την αναζήτηση κοιτασμάτων μέσα στο πάρκο. Τον Ιούνιο του 2014 σε κοινό ανακοινωθέν με την WWF δεσμεύτηκε "να μην αναμειχθεί ξανά με το πάρκο εκτός αν η UNESCO και η κυβέρνηση του Κονγκό συμφωνήσουν ότι τέτοιου είδους δραστηριότητες δεν είναι επιζήμιες για το προστατευόμενο παγκόσμιο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς". 

Παρ’ όλα αυτά διάφορες ΜΚΟ, καθώς και οι συντελεστές της ταινίας ανησυχούν για την αξιοπιστία της ανακοίνωσης. Η εταιρία δεν έχει ακόμη ανακαλέσει τις άδειές της, ούτε δεσμεύτηκε για μια άνευ όρων υποχώρηση. Στις 13 Μαρτίου του 2015 η κυβέρνηση του Κονγκό δήλωσε ότι θέλει να ξανασχεδιάσει τα σύνορα του πάρκου ώστε να επιτραπεί η εξόρυξη πετρελαίου. Στις 4 Νοεμβρίου του ίδιου έτους η εταιρία δήλωσε ότι δεν κατέχει πια μερίδια αδείας από την κυβέρνηση του Κονγκό για την εκμετάλλευση του πάρκου.