ΜΕΡΙΚΟΙ ΣΠΙΝΘΗΡΕΣ ΜΕΤΑ ΤΟ ΜΑΥΡΟ…

To μαύρο στις οθόνες της ΕΡΤ έφερε στην Ελλάδα ένα ιδιότυπο ρεκόρ: να είναι μια δημοκρατική χώρα της προηγμένης Δύσεως χωρίς δημόσια ραδιοτηλεόραση· ακόμη χειρότερα: με τη δημόσια ραδιοτηλεόραση βιαίως διακοπείσα. Οι μαύρες οθόνες έδειξαν την Ελλάδα σαν μια παράδοξη χώρα όπου ο δημόσιος χώρος και το συμβολικό απόθεμα συστέλλονται απροσδόκητα από τους κυβερνώντες, συμπαρασύροντας τους θεσμούς και το πολίτευμα σε σκληρές δοκιμασίες. Σε μια τέτοια σκληρή δοκιμασία,

βρέθηκε και ο κόσμος της ενημέρωσης, οι δημοσιογράφοι, διττά: ως άτυπη τέταρτη εξουσία και ως επαγγελματικός κλάδος. Το κλείσιμο της ΕΡΤ αιφνιδίασε εν πολλοίς τους επαγγελματίες της ενημέρωσης, στο μέτρο που τους αφαιρέθηκαν τα συμβατικά μέσα εκπομπής αλλά και στο μέτρο που βρέθηκαν έξω από την ομπρέλα της εξουσίας, δηλαδή χωρίς την καθοδήγησή της, χωρίς τον καταναγκασμό της, αλλά και χωρίς το λειτουργικό της πλαίσιο. Οι δημοσιογράφοι γενικά, και ενός κρατικού μέσου ειδικότερα, έχουν μάθει να λειτουργούν μέσα σε ένα σιωπηρά ή και ρητά συνομολογημένο πλαίσιο· από τη μια οι περιορισμοί, τα όρια, ένα είδος λειτουργικής αυτολογοκρισίας· από την άλλη, το ίδιο το επάγγελμα, που ενθαρρύνει τη δίψα της είδησης και μια αίσθηση ελευθερίας και αξιοπρέπειας.

Στην περίπτωση της ΕΡΤ, η απρόβλεπτη βιαιότητα της εξουσίας, διά της εμφανίσεως και ταυτοχρόνως διά της αποσύρσεώς της από το πεδίο, αιφνιδίασε και άλλαξε ριζικά τους όρους λειτουργίας των δημοσιογράφων. Παρότι απολυμένοι, αίφνης είχαν απεριόριστη ελευθερία έκφρασης και, απρόσμενα, την αμέριστη συμπαράσταση της κοινής γνώμης, εθνικής και διεθνούς. Μπορούσαν να πουν και να πράξουν τα πάντα.

Τα πάντα; Ε, σχεδόν, η νοοτροπία γενεών δεν αλλάζει σε μερικές ημέρες. Εντούτοις η κατειλημμένη άμα και εγκαταλελειμμένη ΕΡΤ εξέπληξε ευχάριστα σε ορισμένες όψεις της, αφού πέρασε το πρώτο κύμα συναισθηματολογίας. Διαχειρίστηκε το συμβολικό φορτίο της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης, πρόβαλε εγκαίρως την αξία της ως αρχείου εθνικής μνήμης και παραγωγού πολιτισμού. Κορυφαίες στιγμές, οι συναυλίες των μουσικών συνόλων, που έδειξαν ένα άλλο ελπιδοφόρο πρόσωπο μες στη γενική απαισιοδοξία και ένα δημιουργικό δρόμο για ανασυγκρότηση, με Μπετόβεν, Βέρντι και Σκαλκώτα. Σε αυτό το επίπεδο είδαμε επίσης ότι η ΕΡΤ δεν είναι μόνο το δημόσιο αγαθό της ενημέρωσης, όπως στενά τη βλέπουν δικαστήρια και συνταγματολόγοι, αλλά κυρίως ένας δημόσιος οργανισμός που διαφυλάσσει και παράγει πολιτισμό υπό την ευρεία, ιστορική έννοια, σαν την Εθνική Βιβλιοθήκη και τα εθνικά μουσεία.

Σε άλλο επίπεδο, είδαμε ότι το απεργιακό πρόγραμμα της ΕΡΤ κατέστη δυνατόν να μεταδοθεί μόνο χάρη στην πολύπλευρη υποστήριξη ενός ολόκληρου επικοινωνιακού οικοσυστήματος, ιθαγενούς και διεθνούς. Η διαδικτυακή εκπομπή του προγράμματος και η διάδοση των μηνυμάτων εξασφαλίστηκαν χάρη στην αποφασιστική συμβολή εκατοντάδων διαδικτυακών αναμεταδοτών και πολλών χιλιάδων ατομικών πομπών στα social media. Οι επαγγελματίες έλαμψαν χάρη στους ερασιτέχνες. Οι άτυπες ψηφιακές κοινότητες και οι χιλιάδες μεμονωμένοι χρήστες έγιναν οι πυκνωτές και οι πολλαπλασιαστικοί πομποί των μηνυμάτων της ΕΡΤ. Και υπό όρους είδαμε σπινθήρες και άτυπα προπλάσματα μιας ανοιχτής, διαδραστικής δημόσιας ραδιοτηλεόρασης.

Θα ακουστούν αντιρρήσεις. Θεμιτές, δεκτές. Ας είμαστε όμως πιο ευρύχωροι, η μεμψιμοιρία και η αισθητική απόρριψη των ιστορικών συμβάντων δεν βοηθούν να βγούμε από το ομολογημένο αδιέξοδο. Ας δούμε τους λιγοστούς σπινθήρες…

Νίκος Ξυδάκης